Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich

art. 1. więcej Art. 1. § 1. Przepisy ustawy stosuje się w zakresie:
1) zapobiegania i zwalczania demoralizacji – w stosunku do osób, które nie
ukończyły lat 18;
2) postępowania w sprawach o czyny karalne – w stosunku do osób, które dopuściły
się takiego czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17;
3) wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych – w stosunku do
osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do
ukończenia przez te osoby lat 21.
§ 2. Ilekroć w ustawie jest mowa o:
1) „nieletnich” – rozumie się przez to osoby, o których mowa w § 1;
2) „czynie karalnym” – rozumie się przez to czyn zabroniony przez ustawę jako:
a) przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo
b) wykroczenie określone w art. 50a, art. 51, art. 69, art. 74, art. 76, art. 85,
art. 87, art. 119, art. 122, art. 124, art. 133 lub art. 143 Kodeksu wykroczeń.

art. 2. więcej Art. 2. Przewidziane w ustawie działania podejmuje się w wypadkach, gdy
nieletni wykazuje przejawy demoralizacji lub dopuści się czynu karalnego.

art. 3. więcej Art. 3. § 1. W sprawie nieletniego należy kierować się przede wszystkim jego
dobrem, dążąc do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się
nieletniego oraz zmierzając w miarę potrzeby do prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego, uwzględniając przy tym interes społeczny.
§ 2. W postępowaniu z nieletnim bierze się pod uwagę osobowość nieletniego,
a w szczególności wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego,
cechy charakteru, a także zachowanie się oraz przyczyny i stopień demoralizacji,
charakter środowiska oraz warunki wychowania nieletniego.

Art. 3a. § 1. W każdym stadium postępowania sąd rodzinny może, z inicjatywy
lub za zgodą pokrzywdzonego i nieletniego, skierować sprawę do instytucji lub osoby
godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego.
§ 2. Instytucja lub osoba godna zaufania sporządza, po przeprowadzeniu
postępowania mediacyjnego, sprawozdanie z jego przebiegu i wyników, które sąd
rodzinny bierze pod uwagę, orzekając w sprawie nieletniego.
§ 3. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe
zasady i tryb przeprowadzania mediacji, regulując zwłaszcza warunki, jakim powinny
odpowiadać instytucje i osoby uprawnione do jej przeprowadzania, sposób rejestracji
tych instytucji i osób oraz szkolenia mediatorów, zakres i warunki udostępniania im
akt sprawy, formę i zakres sprawozdania z przebiegu i wyników postępowania
mediacyjnego, mając na względzie wychowawczą rolę postępowania mediacyjnego,
interes pokrzywdzonego, dobrowolność i poufność mediacji oraz fachowość
i bezstronność mediatora.

art. 4. więcej Art. 4. § 1. Każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących
o demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszanie zasad współżycia
społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od
obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych
środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu,
włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, ma społeczny obowiązek
odpowiedniego przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym
rodziców lub opiekuna nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, Policji lub innego
właściwego organu.
§ 2. Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu czynu karalnego przez nieletniego,
ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję.
§ 3. Instytucje państwowe i organizacje społeczne, które w związku ze swą
działalnością dowiedziały się o popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego
ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję oraz przedsięwziąć czynności niecierpiące zwłoki, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów popełnienia czynu.

Art. 4a. Podmioty współdziałające z sądem rodzinnym, a w szczególności:
instytucje państwowe, społeczne lub jednostki samorządowe oraz osoby godne
zaufania, w zakresie swego działania, udzielają na żądanie sądu rodzinnego informacji
niezbędnych w toku postępowania.

art. 5. więcej Art. 5. Wobec nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze oraz
środek poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym; kara może być
orzeczona tylko w wypadkach prawem przewidzianych, jeżeli inne środki nie są
w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego.

art. 6. więcej Art. 6. Wobec nieletnich sąd rodzinny może:
1) udzielić upomnienia;
2) zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia
wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz
pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego,
do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach
o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do
powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach
albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania
się w stan odurzenia;
3) ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna;
4) ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej,
zakładu pracy albo osoby godnej zaufania – udzielających poręczenia za nieletniego;
5) zastosować nadzór kuratora;
6) skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub
instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym,
terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą
organizacją lub instytucją;
7) orzec zakaz prowadzenia pojazdów;
8) orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego;
9) orzec umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo w rodzinie
zastępczej zawodowej, która ukończyła szkolenie przygotowujące do
sprawowania opieki nad nieletnim;
10) orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym;
11) zastosować inne środki zastrzeżone w niniejszej ustawie do właściwości sądu
rodzinnego, jak również zastosować środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym
i opiekuńczym, z wyłączeniem umieszczenia w rodzinie zastępczej
spokrewnionej, rodzinie zastępczej niezawodowej, rodzinnym domu dziecka,
placówce wsparcia dziennego, placówce opiekuńczo-wychowawczej
i regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej.

art. 7. więcej Art. 7. § 1. Sąd rodzinny może:
1) zobowiązać rodziców lub opiekuna do poprawy warunków wychowawczych,
bytowych lub zdrowotnych nieletniego, a także do ścisłej współpracy ze szkołą,
do której nieletni uczęszcza, poradnią psychologiczno-pedagogiczną lub inną
poradnią specjalistyczną, zakładem pracy, w którym jest zatrudniony, oraz
lekarzem lub zakładem leczniczym;
2) zobowiązać rodziców lub opiekuna do naprawienia w całości lub w części
szkody wyrządzonej przez nieletniego.
3) (uchylony)
§ 2. Sąd może zwrócić się do właściwych instytucji państwowych lub
społecznych oraz jednostek samorządowych o udzielenie niezbędnej pomocy
w poprawie warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego.

art. 8. więcej Art. 8. § 1. W wypadku gdy rodzice lub opiekun nieletniego uchylają się od
wykonania obowiązków nałożonych na nich przez sąd rodzinny, sąd ten może
wymierzyć im karę pieniężną w wysokości od 50 do 1500 złotych.
§ 2. Sąd uchyla karę pieniężną w całości lub w części, jeżeli osoba ukarana
w ciągu 14 dni usprawiedliwi swoje zachowanie lub przystąpi do wykonywania
nałożonych obowiązków.

art. 9. więcej Art. 9. § 1. W sprawie wymierzenia kary pieniężnej, o której mowa w art. 8 § 1,
orzeka sąd rodzinny z urzędu, a w sprawie uchylenia tej kary – także na wniosek osoby
ukaranej, stosując odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.
§ 2. Postanowienie sądu w przedmiocie wymierzenia kary pieniężnej powinno
być wydane po wysłuchaniu osoby, której ma ono dotyczyć, chyba że osoba ta bez
usprawiedliwienia nie stawiła się na wezwanie.

art. 10. więcej Art. 10. Sąd rodzinny może orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym
nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego, o którym mowa w art. 1 § 2 pkt 2
lit. a, jeżeli przemawiają za tym wysoki stopień demoralizacji nieletniego oraz
okoliczności i charakter czynu, zwłaszcza gdy inne środki wychowawcze okazały się
nieskuteczne lub nie rokują resocjalizacji nieletniego.

art. 11. więcej Art. 11. § 1. Umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym można
warunkowo zawiesić, jeżeli właściwości i warunki osobiste oraz środowiskowe
sprawcy, jak również okoliczności i charakter jego czynu uzasadniają przypuszczenie,
że pomimo niewykonania środka poprawczego cele wychowawcze zostaną osiągnięte.
§ 2. Warunkowe zawieszenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do
lat 3; w okresie próby sąd stosuje do nieletniego środki wychowawcze.
§ 3. Jeżeli w okresie próby zachowanie nieletniego wskazuje na dalszą
demoralizację albo jeżeli nieletni uchyla się od wykonywania nałożonych na niego
obowiązków lub od nadzoru, sąd rodzinny może odwołać warunkowe zawieszenie
i zarządzić umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym. W razie popełnienia
przez nieletniego czynu karalnego określonego w art. 134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art.
156 § 1 lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 189, art. 189a, art. 197
§ 3 lub 4, art. 198, art. 200, art. 202 § 3, 4, 4a, 4b lub 4c, art. 204 § 3, art. 252 § 1 lub
2 oraz w art. 280 Kodeksu karnego i braku podstaw do rozpoznawania sprawy przez
sąd właściwy według przepisów Kodeksu postępowania karnego, sąd rodzinny
odwołuje warunkowe zawieszenie i zarządza umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym.
§ 4. Jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych 3 miesięcy odwołanie
warunkowego zawieszenia nie nastąpiło, orzeczenie o umieszczeniu w zakładzie
poprawczym z mocy prawa uważa się za niebyłe.

art. 12. więcej Art. 12. W razie stwierdzenia u nieletniego upośledzenia umysłowego, choroby
psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych bądź nałogowego
używania alkoholu albo innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia,
sąd rodzinny może orzec umieszczenie nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub
innym odpowiednim zakładzie leczniczym. Jeżeli zachodzi potrzeba zapewnienia
nieletniemu jedynie opieki wychowawczej, sąd może orzec umieszczenie go
w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, a w przypadku gdy nieletni jest
upośledzony umysłowo w stopniu głębokim i wymaga jedynie opieki – w domu
pomocy społecznej.

art. 13. więcej Art. 13. (uchylony).

art. 14. więcej Art. 14. W sprawach nieletnich, którzy dopuścili się czynu karalnego, sąd
rodzinny stosuje odpowiednio przepisy części ogólnej Kodeksu karnego, Kodeksu
karnego skarbowego lub Kodeksu wykroczeń, jeżeli nie są sprzeczne z niniejszą ustawą.

art. 15. więcej Art. 15. § 1. Postępowania w sprawach nieletnich prowadzi sąd rodzinny, chyba
że przepis szczególny stanowi inaczej.
§ 2. Postępowania, o których mowa w § 1, są niejawne, chyba że przepis
szczególny stanowi inaczej.

art. 16. więcej Art. 16. § 1. Jeżeli w sprawie o czyn karalny, o którym mowa w art. 1 § 2 pkt 2
lit. a, wszczęto postępowanie przeciwko nieletniemu wespół z dorosłym, prokurator
wyłącza sprawę nieletniego i przekazuje ją sądowi rodzinnemu.
§ 2. W szczególnie uzasadnionych wypadkach, jeżeli czyn karalny nieletniego
pozostaje w ścisłym związku z czynem osoby dorosłej, a dobro nieletniego nie stoi na
przeszkodzie łącznemu prowadzeniu sprawy, prokurator wszczyna lub prowadzi
śledztwo. Po ukończeniu śledztwa prokurator bądź je umarza, bądź przekazuje sprawę
nieletniego sądowi rodzinnemu. Jeżeli łączne rozpoznanie sprawy jest konieczne –
przekazuje sprawę z aktem oskarżenia sądowi właściwemu według przepisów
Kodeksu postępowania karnego, który orzeka w sprawie nieletniego z zachowaniem
przepisów niniejszej ustawy.
§ 3. Sąd rodzinny, w którego okręgu prowadzone jest śledztwo, może stosować
na wniosek prokuratora środki, o których mowa w art. 26 i 27, zawiadamiając
o dokonanych czynnościach sąd rodzinny właściwości ogólnej.

art. 17. więcej Art. 17. § 1. Właściwość miejscową sądu rodzinnego ustala się według miejsca
zamieszkania nieletniego, a w razie trudności w ustaleniu miejsca zamieszkania –
według miejsca pobytu nieletniego.
§ 2. Z ważnych względów, zwłaszcza jeżeli przyczyniłoby się to do uproszczenia
lub przyspieszenia postępowania, sąd właściwy według miejsca zamieszkania nieletniego może przekazać sprawę sądowi rodzinnemu, w którego okręgu nieletni przebywa.
§ 3. W wypadku niecierpiącym zwłoki sąd rodzinny może wydać postanowienie
w sprawie nieletniego, który nie podlega jego właściwości miejscowej, po czym
przekazuje sprawę sądowi miejscowo właściwemu, zawiadamiając go o dokonanych
czynnościach; przekazanie sprawy jest wiążące.

art. 18. więcej Art. 18. § 1. Sąd właściwy według przepisów Kodeksu postępowania karnego
rozpoznaje sprawę, jeżeli:
1) zachodzą podstawy do orzeczenia wobec nieletniego kary na podstawie art. 10
§ 2 Kodeksu karnego;
2) przeciwko nieletniemu, który dopuścił się czynu karalnego, o którym mowa
w art. 1 § 2 pkt 2 lit. a, wszczęto postępowanie po ukończeniu przez nieletniego lat 18.
§ 2. Postępowanie w sprawach, o których mowa w § 1, toczy się według
przepisów Kodeksu postępowania karnego, jednakże w sprawach, o których mowa:
1) w pkt 1, gdy postępowanie wszczęto przed ukończeniem przez nieletniego lat 18:
a) postępowanie przygotowawcze prowadzi sąd rodzinny, z tym że przepisy
art. 16 oraz art. 32k stosuje się odpowiednio,
b) nieletni musi mieć obrońcę,
c) rodzice lub opiekun nieletniego mają prawa strony,
d) przepisy art. 23–25a, art. 27, art. 32, art. 32f–32h i art. 32n § 1 stosuje się odpowiednio,
e) tymczasowe aresztowanie może być zastosowane tylko wtedy, gdy
umieszczenie w schronisku dla nieletnich byłoby niewystarczające,
f) jeżeli sąd uzna, że wobec nieletniego należy zastosować środki
wychowawcze lub poprawcze przewidziane w niniejszej ustawie, orzeka
o zastosowaniu tych środków,
g) przepisy art. 60, 62 i 63 stosuje się odpowiednio;
2) w pkt 2, jeżeli czyn zabroniony jest przez ustawę jako przestępstwo skarbowe,
postępowanie toczy się na podstawie przepisów Kodeksu karnego skarbowego.
§ 3. Jeżeli wobec nieletniego orzeczono karę pozbawienia wolności, okres
pobytu w schronisku dla nieletnich zalicza się na poczet tej kary na zasadach
stosowanych przy zaliczaniu skazanym okresu tymczasowego aresztowania na poczet kary.

Art. 18a. Nieletniemu przysługują:
1) prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy,
2) prawo do odmowy składania wyjaśnień lub odpowiedzi na poszczególne pytania
– o czym należy go pouczyć przed przystąpieniem do przesłuchania lub wysłuchania.

art. 19. więcej Art. 19. Przy wysłuchaniu nieletniego należy dążyć do zapewnienia mu pełnej
swobody wypowiadania się. Wysłuchanie nieletniego powinno odbywać się
w warunkach zbliżonych do naturalnych, w miarę potrzeby w miejscu zamieszkania
nieletniego, przy czym unikać należy wielokrotnego wysłuchiwania nieletniego co do
tych samych okoliczności lub okoliczności ustalonych już innymi dowodami
i niebudzących wątpliwości.

art. 20. więcej Art. 20. § 1. W sprawach nieletnich stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu
postępowania cywilnego właściwe dla spraw opiekuńczych, a w zakresie zbierania,
utrwalania i przeprowadzania dowodów przez Policję oraz powoływania i działania
obrońcy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego, ze
zmianami przewidzianymi w ustawie.
§ 2. Czynności dowodowe z udziałem osób małoletnich innych niż nieletni
przeprowadza się przy odpowiednim zastosowaniu przepisów Kodeksu postępowania karnego.
§ 3. Do rzeczy zatrzymanych w toku postępowania stosuje się odpowiednio
przepisy Kodeksu postępowania karnego.

art. 21. więcej Art. 21. § 1. Sąd rodzinny wszczyna postępowanie w sprawie nieletniego, jeżeli
zachodzi uzasadnione podejrzenie istnienia okoliczności, o których mowa w art. 2.
§ 2. Sąd rodzinny nie wszczyna postępowania, a wszczęte umarza w całości lub
w części, jeżeli nie ma podstaw do jego wszczęcia lub prowadzenia w określonym
zakresie albo gdy orzeczenie środków wychowawczych lub poprawczych jest
niecelowe, w szczególności ze względu na orzeczone już środki w innej sprawie, które
w ocenie sądu są wystarczające.
§ 3. Na postanowienie wydane na podstawie § 2 stronom oraz pokrzywdzonemu
przysługuje zażalenie. Do pokrzywdzonego stosuje się odpowiednio przepisy
Kodeksu postępowania karnego.

Art. 21a. Postępowanie w sprawie nieletniego ma na celu ustalenie, czy istnieją
okoliczności świadczące o demoralizacji nieletniego lub czy nieletni popełnił czyn
karalny, a także ustalenie, czy zachodzi potrzeba zastosowania wobec nieletniego
środków przewidzianych w ustawie.

art. 22. więcej Art. 22. § 1. W sprawie o czyn ścigany na wniosek sąd rodzinny wszczyna
postępowanie w razie złożenia wniosku; postępowanie toczy się wówczas z urzędu.
§ 2. W sprawie o czyn ścigany z oskarżenia prywatnego postępowanie wszczyna
się, jeżeli tego wymaga interes społeczny albo wzgląd na wychowanie nieletniego lub
ochronę pokrzywdzonego; postępowanie toczy się wówczas z urzędu.
§ 3. Art. 21 § 3 stosuje się odpowiednio.

art. 23. więcej Art. 23. § 1. Rodziców lub opiekuna zawiadamia się o wszczęciu postępowania
w sprawie nieletniego, a o ukończeniu postępowania – jeżeli orzeczenie kończące
postępowanie nie było im doręczone.
§ 2. O wszczęciu i ukończeniu postępowania w sprawie nieletniego można
zawiadomić szkołę, do której nieletni uczęszcza, odpowiednią instytucję państwową,
społeczną lub jednostkę samorządową, w szczególności powiatowe centrum pomocy
rodzinie właściwe ze względu na miejsce zamieszkania nieletniego.

art. 24. więcej Art. 24. § 1. W celu ustalenia danych dotyczących nieletniego i jego środowiska,
a w szczególności dotyczących zachowania się i warunków wychowawczych
nieletniego, sytuacji bytowej rodziny, przebiegu nauki nieletniego i sposobu spędzania
czasu wolnego, jego kontaktów środowiskowych, stosunku do niego rodziców albo
opiekuna, podejmowanych oddziaływań wychowawczych, stanu zdrowia i znanych
w środowisku uzależnień nieletniego, sąd rodzinny zleca kuratorowi sądowemu
przeprowadzenie wywiadu środowiskowego.
§ 2. W wyjątkowych przypadkach przeprowadzenie wywiadu środowiskowego
może być zlecone:
1) przedstawicielom organizacji społecznych, do których zadań statutowych należy
oddziaływanie wychowawcze na nieletnich lub wspomaganie procesu ich
resocjalizacji, oraz osobom godnym zaufania – jeżeli powierzono im nadzór nad
nieletnim;
2) jednostkom Policji, właściwym ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu
nieletniego – jeżeli zachodzi potrzeba uzyskania informacji niewymagających
zastosowania wiedzy psychologicznej i pedagogicznej;
3) opiniodawczym zespołom sądowych specjalistów – jeżeli zachodzi potrzeba
wydania opinii o nieletnim;
4) pracownikom pedagogicznym schronisk dla nieletnich lub zakładów
poprawczych – jeżeli zachodzi potrzeba wydania opinii o nieletnim lub w celu sprawdzenia zachowania nieletniego oraz warunków wychowawczych i bytowych, w jakich nieletni przebywa poza zakładem poprawczym.
§ 3. Dane o osobach, które dostarczyły informacji w ramach udzielonego
wywiadu środowiskowego, ujawnia się jedynie na żądanie sądu rodzinnego.
§ 4. Osoby, które dostarczyły w ramach wywiadu środowiskowego informacji
mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, mogą być w razie potrzeby
przesłuchane w charakterze świadków.
§ 5. Na żądanie kuratora sądowego Policja jest zobowiązana udzielić mu pomocy
przy wykonywaniu zadań związanych z przeprowadzaniem wywiadu środowiskowego.
§ 6. Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem właściwym do
spraw wewnętrznych określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady i tryb
przeprowadzania wywiadów środowiskowych o nieletnich dla potrzeb postępowania,
regulując zwłaszcza czas, termin i miejsce ich przeprowadzania, formę i szczegółowy
zakres sprawozdania z wywiadu, uwzględniając konieczność poszanowania sfery
prywatności nieletniego i jego rodziny.

art. 25. więcej Art. 25. § 1. W razie potrzeby uzyskania kompleksowej diagnozy osobowości
nieletniego, wymagającej wiedzy pedagogicznej, psychologicznej lub medycznej,
oraz określenia właściwych kierunków oddziaływania na nieletniego, sąd rodzinny
zwraca się o wydanie opinii do opiniodawczego zespołu sądowych specjalistów. Sąd
może zwrócić się o wydanie opinii także do innej specjalistycznej placówki lub
biegłego albo biegłych.
§ 2. Przed wydaniem orzeczenia o umieszczeniu nieletniego w młodzieżowym
ośrodku wychowawczym, podmiocie leczniczym niebędącym przedsiębiorcą, domu
pomocy społecznej albo zakładzie poprawczym sąd zwraca się o wydanie opinii,
o której mowa w § 1.
§ 3. Przy przeprowadzeniu dowodu z opinii, o której mowa w § 1, sąd stosuje
odpowiednio przepisy art. 279, art. 284, art. 285 § 1 i 3, art. 286, art. 290
i art. 2901 Kodeksu postępowania cywilnego.
§ 4. Jeżeli sąd dysponuje opinią o nieletnim, sporządzoną w innej sprawie
w okresie 6 miesięcy poprzedzających wszczęcie postępowania wyjaśniającego, może
wykorzystać ją w prowadzonym postępowaniu. W takim wypadku sąd nie zwraca się
o wydanie opinii, o której mowa w § 2.

Art. 25a. § 1. W razie potrzeby uzyskania opinii o stanie zdrowia psychicznego
nieletniego sąd rodzinny zarządza jego badanie przez co najmniej 2 biegłych lekarzy
psychiatrów. Na wniosek biegłych lekarzy psychiatrów do udziału w wydaniu opinii
sąd powołuje biegłych innych specjalności.
§ 2. W razie zgłoszenia przez biegłych takiej konieczności, badanie stanu
zdrowia psychicznego nieletniego może być połączone z obserwacją w podmiocie
leczniczym niebędącym przedsiębiorcą tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują
na duże prawdopodobieństwo, że nieletni wykazuje wysoki stopień demoralizacji lub
popełnił czyn karalny, o którym mowa w art. 1 § 2 pkt 2 lit. a.
§ 3. O potrzebie obserwacji w podmiocie leczniczym niebędącym przedsiębiorcą
orzeka sąd rodzinny po wysłuchaniu nieletniego, określając miejsce i czas trwania
obserwacji. Do udziału w wysłuchaniu należy dopuścić pozostałe strony i obrońcę
nieletniego, jeżeli się stawią.
§ 4. Obserwacja w podmiocie leczniczym niebędącym przedsiębiorcą nie
powinna trwać dłużej niż 4 tygodnie; na wniosek podmiotu leczniczego sąd rodzinny
może przedłużyć ten termin na czas określony, niezbędny do zakończenia obserwacji.
Łączny czas trwania obserwacji w danej sprawie nie może przekroczyć 6 tygodni.
O zakończeniu obserwacji należy niezwłocznie zawiadomić sąd rodzinny.

art. 26. więcej Art. 26. Wobec nieletniego można tymczasowo zastosować nadzór organizacji
młodzieżowej lub innej organizacji społecznej albo zakładu pracy, a także nadzór
kuratora lub innej osoby godnej zaufania, a jeżeli byłoby to niewystarczające –
umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo w rodzinie zastępczej
zawodowej, która ukończyła szkolenie przygotowujące do sprawowania opieki nad
nieletnim lub zastosować środki leczniczo-wychowawcze, o których mowa w art. 12.

art. 27. więcej Art. 27. § 1. Nieletniego można umieścić w schronisku dla nieletnich, jeżeli
zostaną ujawnione okoliczności przemawiające za umieszczeniem go w zakładzie
poprawczym, a zachodzi uzasadniona obawa ukrycia się nieletniego lub zatarcia
śladów czynu karalnego, albo jeżeli nie można ustalić tożsamości nieletniego.
§ 2. Umieszczenie nieletniego w schronisku dla nieletnich może nastąpić
wyjątkowo także wtedy, gdy zostaną ujawnione okoliczności przemawiające za
umieszczeniem go w zakładzie poprawczym, a nieletniemu zarzucono popełnienie
czynu karalnego określonego w art. 134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art. 156 § 1 lub 3, art.
163 § 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 189, art. 189a, art. 197 § 3 lub 4, art. 198, art. 200, art. 202 § 3, 4, 4a, 4b lub 4c, art. 204 § 3, art. 252 § 1 lub 2 i w art. 280 Kodeksu karnego.
§ 3. Okres pobytu nieletniego w schronisku dla nieletnich przed skierowaniem
sprawy na rozprawę nie może trwać dłużej niż 3 miesiące; okres pobytu należy
określić w postanowieniu o umieszczeniu nieletniego w schronisku.
§ 4. Jeżeli, ze względu na szczególne okoliczności sprawy, zachodzi konieczność
przedłużenia pobytu nieletniego w schronisku dla nieletnich, można ten pobyt
przedłużyć na okres nieprzekraczający dalszych 3 miesięcy.
§ 5. O przedłużeniu pobytu nieletniego w schronisku dla nieletnich sąd rodzinny
orzeka na posiedzeniu. O terminie posiedzenia zawiadamia się strony i obrońcę nieletniego.
§ 6. Łączny pobyt nieletniego w schronisku dla nieletnich, do chwili wydania
przez sąd pierwszej instancji postanowienia, o którym mowa w art. 32r, nie może być
dłuższy niż rok. Do okresu tego nie wlicza się nieusprawiedliwionej nieobecności
nieletniego w schronisku dla nieletnich trwającej dłużej niż 3 dni oraz okresu
obserwacji psychiatrycznej.
§ 7. W szczególnie uzasadnionych przypadkach, na wniosek sądu prowadzącego
sprawę, sąd okręgowy, w którego okręgu toczy się postępowanie, może przedłużyć
okres pobytu nieletniego w schronisku dla nieletnich, o którym mowa w § 6, na czas
oznaczony.

art. 28. więcej Art. 28. Sąd rodzinny może w każdym stadium postępowania wydać
postanowienie nakładające na rodziców lub opiekuna obowiązki, o których mowa
w art. 7 § 1 pkt 1.

art. 29. więcej Art. 29. Postanowienie o zastosowaniu środków, o których mowa w art. 25a,
art. 26, art. 27 § 1, 2, 4 i 7 oraz art. 28, doręcza się stronom. Na postanowienie
przysługuje zażalenie, z tym że rozpoznanie zażalenia na postanowienie, o którym
mowa w art. 25a § 3 i 4, następuje niezwłocznie. Zażalenie nie wstrzymuje wykonania
postanowienia.

art. 30. więcej Art. 30. § 1. W postępowaniu w sprawie nieletniego stronami są:
1) nieletni;
2) rodzice lub opiekun nieletniego;
3) prokurator.
§ 2. Przepisy niniejszej ustawy dotyczące opiekuna stosuje się odpowiednio do
osób, pod których stałą pieczą nieletni faktycznie pozostaje.
§ 3. (uchylony)
§ 4. Sąd rodzinny może dopuścić przedstawiciela organizacji społecznej, do
której zadań statutowych należy oddziaływanie wychowawcze na nieletnich lub
wspomaganie procesu ich resocjalizacji, do udziału w postępowaniu w charakterze
przedstawiciela społecznego.
§ 5. (uchylony)
§ 6. Na rozprawie może być obecny pokrzywdzony.

Art. 30a. § 1. Postępowanie w sprawie nieletniego można również zawiesić,
jeżeli nieletni ukrywa się i nie można go ująć.
§ 2. Przepis art. 21 § 3 stosuje się odpowiednio.

art. 31. więcej Art. 31. § 1. Orzeczenia, zarządzenia, zawiadomienia oraz odpisy pism, które
ustawa nakazuje doręczać stronom, należy doręczać również obrońcy nieletniego,
jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.
§ 2. Przepisy o doręczeniach dotyczące pełnomocnika stosuje się odpowiednio
do obrońcy nieletniego.
§ 3. Pokrzywdzonego zawiadamia się o treści orzeczenia kończącego postępowanie.

Art. 31a. § 1. Stronom i innym osobom przysługuje zażalenie na czynności
naruszające ich prawa.
§ 2. Zażalenie rozpoznaje sąd rodzinny.

art. 32. więcej Art. 32. § 1. Kosztami postępowania w sprawie nieletniego sąd rodzinny obciąża
rodziców lub inne osoby zobowiązane do jego alimentacji albo nieletniego, chyba że
ze względu na warunki materialne i osobiste tych osób uzna za celowe odstąpienie od
obciążenia ich kosztami w całości lub w części. Koszty postępowania mediacyjnego
ponosi Skarb Państwa.
§ 2. Do kosztów postępowania zalicza się również należność z tytułu pobytu
nieletniego w policyjnej izbie dziecka, schronisku dla nieletnich, zakładzie
poprawczym, młodzieżowym ośrodku wychowawczym, w domu pomocy społecznej,
zryczałtowane kwoty z tytułu: postępowania mediacyjnego, umieszczenia w rodzinie
zastępczej zawodowej, pobytu w ośrodku kuratorskim lub ustanowienia nadzoru
kuratora, a także zryczałtowane koszty przeprowadzenia dowodu z opinii
opiniodawczego zespołu sądowych specjalistów.
§ 3. Zasady ponoszenia odpłatności za pobyt nieletnich umieszczonych przez sąd
w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcą regulują odrębne przepisy.
§ 4. Minister Sprawiedliwości, w porozumieniu z ministrem właściwym do
spraw zabezpieczenia społecznego, ministrem właściwym do spraw finansów
publicznych i ministrem właściwym do spraw wewnętrznych, określi, w drodze
rozporządzenia, wysokość i szczegółowe zasady ustalania kosztów postępowania
w sprawach nieletnich, uwzględniając możliwość zmiany w toku postępowania
wysokości kosztów, w szczególności z uwagi na zmianę sytuacji materialnej osób
zobowiązanych do ich uiszczania.

Art. 32a. § 1. O wszczęciu postępowania wydaje się postanowienie, w którym
określa się osobę, której postępowanie dotyczy, oraz przedmiot tego postępowania.
§ 2. Postanowienie, o którym mowa w § 1, doręcza się stronom oraz
ujawnionemu pokrzywdzonemu wraz z pouczeniem o przysługujących im prawach
i ciążących na nich obowiązkach.
§ 3. W razie ujawnienia nowych okoliczności świadczących o demoralizacji
nieletniego lub nowych czynów karalnych wydaje się postanowienie o zmianie
postanowienia, o którym mowa w § 1.

Art. 32b. § 1. W postępowaniu zbiera się dane o nieletnim, jego warunkach
wychowawczych, zdrowotnych i bytowych oraz przeprowadza się inne dowody.
§ 2. Sąd rodzinny w szczególności:
1) wysłuchuje nieletniego, jego rodziców albo opiekuna;
2) zarządza w razie potrzeby przeprowadzenie przeszukania i oględzin oraz
dokonuje innych czynności procesowych w celu wszechstronnego wyjaśnienia sprawy.
§ 3. Strony, obrońcy i pełnomocnicy mogą zgłaszać wnioski dowodowe.
Pokrzywdzony może składać wnioski dowodowe do czasu rozpoczęcia rozprawy lub posiedzenia.

Art. 32c. § 1. Jeżeli interesy nieletniego i jego rodziców albo opiekuna pozostają
w sprzeczności, a nieletni nie ma obrońcy, prezes sądu wyznacza mu obrońcę z urzędu.
§ 2. Jeżeli nieletni nie ma obrońcy i jednocześnie:
1) jest głuchy, niemy lub niewidomy lub
2) zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy jego stan zdrowia psychicznego pozwala
na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz
rozsądny, lub
3) nieletniego umieszczono w schronisku dla nieletnich
– prezes sądu wyznacza mu obrońcę z urzędu.
§ 3. Nieletni może złożyć wniosek o ustanowienie obrońcy z urzędu. Prezes sądu
uwzględnia wniosek, jeżeli udział obrońcy w sprawie uzna za potrzebny, a nieletni lub
jego rodzice nie są w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia obrońcy z wyboru bez
uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny. Na odmowę ustanowienia
obrońcy przysługuje zażalenie.
§ 4. Obrońca nieletniego może przedsiębrać czynności procesowe jedynie na
korzyść nieletniego, uwzględniając jego słuszny interes.

Art. 32d. § 1. Strony oraz obrońcy i pełnomocnicy mogą przeglądać akta sprawy
i robić z nich odpisy, przy czym sąd rodzinny może odmówić nieletniemu
przeglądania akt i sporządzania z nich odpisów, jeżeli przemawiają za tym względy
wychowawcze.
§ 2. Prawo do przeglądania akt i robienia z nich odpisów, z wyłączeniem
wywiadów środowiskowych i opinii o nieletnim, przysługuje, za zgodą sądu
rodzinnego, także pokrzywdzonemu.

Art. 32e. § 1. Policja zbiera i utrwala dowody przejawów demoralizacji oraz
czynów karalnych w wypadkach niecierpiących zwłoki, a w razie potrzeby dokonuje
zatrzymania nieletniego.
§ 2. Sąd rodzinny może zlecić Policji dokonanie określonych czynności,
a w wyjątkowych wypadkach może zlecić dokonanie czynności w określonym zakresie.
§ 3. Po dokonaniu czynności określonych w § 1 lub 2 sprawę przekazuje się
niezwłocznie sądowi rodzinnemu.
§ 4. Jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że sprawcą czynu karalnego jest
nieletni, lecz czynności, o których mowa w § 1, nie doprowadziły do ustalenia jego
tożsamości, Policja niezwłocznie przekazuje sprawę sądowi rodzinnemu, który
odmawia wszczęcia postępowania i może zlecić Policji dokonanie określonych
czynności lub dokonanie czynności w określonym zakresie w wyznaczonym terminie,
nie dłuższym niż 2 miesiące.

Art. 32f. Przesłuchanie nieletniego przez Policję odbywa się w obecności
rodziców, którym przysługuje władza rodzicielska, albo opiekuna lub obrońcy
nieletniego, a jeżeli zapewnienie ich obecności byłoby w danym wypadku
niemożliwe, należy wezwać wskazaną przez nieletniego osobę mu bliską,
przedstawiciela szkoły, do której nieletni uczęszcza, asystenta rodziny, koordynatora
rodzinnej pieczy zastępczej lub przedstawiciela organizacji społecznej, do której
zadań statutowych należy oddziaływanie wychowawcze na nieletnich lub
wspomaganie procesu ich resocjalizacji. Przepis art. 19 stosuje się odpowiednio.

Art. 32g. § 1. Jeżeli jest to konieczne ze względu na okoliczności sprawy, Policja
może zatrzymać, a następnie umieścić w policyjnej izbie dziecka nieletniego, co do
którego istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełnił czyn karalny, a zachodzi
uzasadniona obawa ukrycia się nieletniego lub zatarcia śladów tego czynu, albo gdy
nie można ustalić tożsamości nieletniego.
§ 2. Uprawnienia Policji do zatrzymania nieletniego przysługują także Straży
Granicznej, w zakresie jej właściwości.
§ 3. Zatrzymanego nieletniego informuje się natychmiast o przyczynach
zatrzymania oraz przysługujących mu prawach, w tym o prawie do skorzystania
z pomocy adwokata, prawie do odmowy składania wyjaśnień lub odpowiedzi na
poszczególne pytania i prawie złożenia zażalenia na czynności naruszające jego
prawa. Nieletniego należy niezwłocznie przesłuchać. Nieletniemu, na jego żądanie,
umożliwia się nawiązanie kontaktu z rodzicem albo opiekunem lub z adwokatem.
§ 4. Z zatrzymania nieletniego sporządza się protokół, zawierający
w szczególności określenie miejsca, daty, godziny i przyczyny zatrzymania.
§ 5. Policja niezwłocznie zawiadamia rodziców albo opiekuna nieletniego
o zatrzymaniu. Zawiadomienie przekazywane rodzicom albo opiekunowi nieletniego
powinno zawierać informacje, o których mowa w § 3.
§ 6. O zatrzymaniu nieletniego należy niezwłocznie, nie później jednak niż
w ciągu 24 godzin od chwili zatrzymania, zawiadomić właściwy sąd rodzinny.
§ 7. Zatrzymanego nieletniego należy natychmiast zwolnić i przekazać rodzicom
albo opiekunowi, jeżeli:
1) ustanie przyczyna zatrzymania;
2) poleci to sąd rodzinny;
3) nie został zachowany termin, o którym mowa w § 6;
4) w ciągu 48 godzin od chwili zawiadomienia właściwego sądu rodzinnego
o zatrzymaniu nieletniego nie ogłoszono nieletniemu postanowienia o umieszczeniu w schronisku dla nieletnich lub tymczasowym umieszczeniu w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, rodzinie zastępczej zawodowej albo
w zakładzie leczniczym, o którym mowa w art. 12.
§ 8. Nieletni w razie ogłoszenia mu postanowienia, o którym mowa w § 7 pkt 4,
może przebywać w policyjnej izbie dziecka przez czas niezbędny do przekazania go
do właściwej rodziny zastępczej zawodowej lub do właściwego zakładu leczniczego,
ośrodka lub schroniska, nie dłużej jednak niż przez dalszych 5 dni.
§ 9. W policyjnej izbie dziecka można również umieścić nieletniego
zatrzymanego w trakcie jego samowolnego pobytu poza schroniskiem dla nieletnich
albo poza młodzieżowym ośrodkiem wychowawczym lub zakładem poprawczym na
czas niezbędny do przekazania nieletniego do właściwego schroniska, ośrodka lub
zakładu, nie dłużej jednak niż na 5 dni.

Art. 32h. § 1. Nieletniego można również umieścić w policyjnej izbie dziecka:
1) na czas uzasadnionej przerwy w konwoju albo w doprowadzeniu, lecz nie dłużej
niż na 24 godziny;
2) na polecenie sądu rodzinnego, wydane w formie postanowienia, na czas
niezbędny do wykonania określonych czynności procesowych,
nieprzekraczający 48 godzin.
§ 2. W wypadku, o którym mowa w § 1 pkt 1, Policja może umieścić nieletniego
w policyjnej izbie dziecka bez zarządzenia sądu rodzinnego, zawiadamiając o tym sąd,
na którego obszarze właściwości znajduje się policyjna izba dziecka. Na zarządzenie
sądu kierownik policyjnej izby dziecka niezwłocznie zwalnia nieletniego.
§ 3. W wypadku, o którym mowa w § 1 pkt 2, Policja może nieletniego
zatrzymać.
§ 4. Na postanowienie, o którym mowa w § 1 pkt 2, przysługuje zażalenie.

Art. 32i. Nadzór nad wykonywaniem czynności, o których mowa w art. 32e–
32h, sprawuje sąd rodzinny.

Art. 32j. § 1. Sąd rodzinny może przekazać sprawę nieletniego, za jego zgodą,
szkole, do której nieletni uczęszcza, albo organizacji młodzieżowej, sportowej,
kulturalno-oświatowej lub innej organizacji społecznej, do której nieletni należy, jeżeli
uzna, że środki oddziaływania wychowawczego, jakimi dana szkoła lub organizacja
dysponuje, są wystarczające. Sąd rodzinny wskazuje, w miarę potrzeby, kierunki
oddziaływania wychowawczego.
§ 2. Podmiot, któremu przekazano sprawę nieletniego, informuje sąd rodzinny
o podjętych działaniach wychowawczych i osiągniętych efektach, nie rzadziej niż co
6 miesięcy, niezwłocznie zaś o ich nieskuteczności.
§ 3. Przepis art. 79 § 1 stosuje się odpowiednio.

Art. 32k. § 1. Jeżeli w toku postępowania ujawnione zostaną okoliczności
uzasadniające pociągnięcie nieletniego do odpowiedzialności na zasadach
określonych w art. 10 § 2 Kodeksu karnego, sąd rodzinny orzeka o przekazaniu
sprawy prokuratorowi. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.
§ 2. W razie ujawnienia nowych okoliczności wskazujących, iż nie zachodzi
potrzeba pociągnięcia nieletniego do odpowiedzialności karnej, prokurator nie
sporządza aktu oskarżenia i przekazuje sprawę sądowi rodzinnemu.

Art. 32l. § 1. Jeżeli okoliczności i charakter sprawy, a także celowość
zastosowania i dobór środków wychowawczych nie budzą wątpliwości, sąd rodzinny
orzeka na posiedzeniu o zastosowaniu środków wychowawczych, o których mowa
w art. 6 pkt 1–8.
§ 2. Posiedzenie odbywa się przy drzwiach zamkniętych, chyba że jawność
posiedzenia jest uzasadniona ze względów wychowawczych.

Art. 32m. Jeżeli nie zachodzą przesłanki z art. 21 § 2, art. 32j § 1 lub art. 32l § 1,
zarządza się wyznaczenie rozprawy, o czym zawiadamia się strony oraz
pokrzywdzonego.

Art. 32n. § 1. Rozprawa odbywa się przy drzwiach zamkniętych, chyba że
jawność rozprawy jest uzasadniona ze względów wychowawczych.
§ 2. Podczas rozprawy sąd rodzinny wysłuchuje nieletniego. Nieletni może
czynić uwagi i składać oświadczenia co do każdego przeprowadzonego dowodu.
Wywiady środowiskowe oraz opinie o nieletnim powinny być odczytywane podczas
jego nieobecności, chyba że szczególne względy wychowawcze przemawiają za
celowością zapoznania nieletniego z ich treścią.

Art. 32o. § 1. Jeżeli strony, które wezwano na rozprawę, nie stawią się bez
usprawiedliwienia, sąd rodzinny może prowadzić postępowanie bez ich udziału, chyba
że postanowi inaczej.
§ 2. Sąd rodzinny, na wniosek nieletniego przebywającego w schronisku dla
nieletnich albo w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, zarządza doprowadzenie
go na rozprawę, chyba że uzna za wystarczającą obecność jego obrońcy. O prawie
złożenia wniosku należy nieletniego pouczyć.
§ 3. Rozprawy nie można przeprowadzić w czasie nieobecności nieletniego,
jeżeli usprawiedliwił on swoje niestawiennictwo i wnosił o odroczenie rozprawy,
a sąd uznał nieobecność nieletniego za usprawiedliwioną.

Art. 32p. § 1. Jeżeli bezpośrednie przeprowadzenie dowodu nie jest konieczne,
na rozprawie wolno odczytywać protokoły lub odtwarzać zapisy przesłuchania
świadków, a także protokoły oględzin, przeszukania, zatrzymania rzeczy, opinie
biegłych, instytutów, zakładów lub instytucji, dane o nieletnim, dane z wywiadu
środowiskowego oraz wszelkie dokumenty urzędowe złożone w postępowaniu albo
w innym postępowaniu przewidzianym w ustawie.
§ 2. Protokoły i dokumenty podlegające odczytaniu lub odtworzeniu na
rozprawie można uznać za ujawnione w całości lub w części bez ich odczytywania lub
odtwarzania. Należy jednak je odczytać lub odtworzyć, jeżeli którakolwiek ze stron
lub pokrzywdzony o to wnosi.

Art. 32q. § 1. Pokrzywdzony może być obecny na rozprawie lub posiedzeniu,
chyba że jest to sprzeczne z dobrem nieletniego lub względami wychowawczymi.
§ 2. Na rozprawę lub posiedzenie sąd rodzinny może wezwać także kuratora,
przedstawiciela schroniska dla nieletnich, zakładu poprawczego, młodzieżowego
ośrodka wychowawczego, placówki opiekuńczo-wychowawczej, regionalnej
placówki opiekuńczo-terapeutycznej lub podmiotu leczniczego niebędącego
przedsiębiorcą albo domu pomocy społecznej, w którym nieletni przebywa, a ponadto
również inne osoby, w szczególności asystenta rodziny, koordynatora rodzinnej
pieczy zastępczej, przedstawiciela szkoły, do której nieletni uczęszcza, zakładu pracy,
w którym jest zatrudniony, lub organizacji społecznej, do której należy; w sprawach
o czyn karalny jako przestępstwo skarbowe można wezwać także właściwy finansowy
organ postępowania przygotowawczego, określony w Kodeksie karnym skarbowym.

Art. 32r. W postanowieniu kończącym postępowanie w sprawie nieletniego sąd
rodzinny stwierdza, czy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji lub popełnił czyn
karalny, oraz orzeka o zastosowaniu środków określonych w art. 6, art. 7 § 1 lub
art. 12.

art. 33. więcej Art. 33. (uchylony).

art. 34. więcej Art. 34. (uchylony).

art. 35. więcej Art. 35. (uchylony).

art. 36. więcej Art. 36. (uchylony).

art. 37. więcej Art. 37. (uchylony).

art. 38. więcej Art. 38. (uchylony).

art. 39. więcej Art. 39. (uchylony).

art. 40. więcej Art. 40. (uchylony).

art. 41. więcej Art. 41. (uchylony).

art. 42. więcej Art. 42. (uchylony).

art. 43. więcej Art. 43. (uchylony).

art. 44. więcej Art. 44. (uchylony).

art. 45. więcej Art. 45. (uchylony).

art. 46. więcej Art. 46. (uchylony).

art. 47. więcej Art. 47. (uchylony).

art. 48. więcej Art. 48. (uchylony).

art. 49. więcej Art. 49. (uchylony).

art. 50. więcej Art. 50. (uchylony).

art. 51. więcej Art. 51. (uchylony).

art. 52. więcej Art. 52. (uchylony).

art. 53. więcej Art. 53. (uchylony).

art. 54. więcej Art. 54. (uchylony).

art. 55. więcej Art. 55. (uchylony).

art. 56. więcej Art. 56. (uchylony).

art. 57. więcej Art. 57. (uchylony).

art. 58. więcej Art. 58. Środki odwoławcze od orzeczeń wydanych w sprawach nieletnich
rozpoznaje sąd okręgowy w składzie 3 sędziów.

art. 59. więcej Art. 59. § 1. Orzeczenie można zaskarżyć w całości albo w części.
§ 2. Środki odwoławcze wniesione przez nieletniego lub jego rodziców albo
opiekuna uważa się za zwrócone przeciwko całości orzeczenia, chyba że dotyczą tylko
kosztów postępowania.
§ 3. Strony mogą skarżyć jedynie rozstrzygnięcia lub ustalenia naruszające ich
prawa lub szkodzące ich interesom. Prokurator może wnieść środek odwoławczy
zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść nieletniego.

art. 60. więcej Art. 60. Do środków odwoławczych wnoszonych przez osobę, której
postępowanie dotyczy bezpośrednio, nie ma zastosowania przepis art. 368 Kodeksu
postępowania cywilnego oraz w zakresie objętym treścią tego artykułu również
przepis art. 370 tego kodeksu.

art. 61. więcej Art. 61. § 1. Jeżeli wobec nieletniego zastosowano środki określone w art. 6
pkt 1–8 lub 11, a środek odwoławczy nie zawiera wniosku o orzeczenie środka
wychowawczego określonego w art. 6 pkt 9, środka poprawczego lub środka,
o którym mowa w art. 12, to w wyniku postępowania odwoławczego nie można orzec
tych środków.
§ 2. Przepis § 1 ma odpowiednie zastosowanie w razie orzeczenia na podstawie
art. 10 § 4 Kodeksu karnego lub art. 5 § 2 Kodeksu karnego skarbowego środków
przewidzianych w art. 6.

art. 62. więcej Art. 62. § 1. Udział nieletniego w rozprawie nie jest obowiązkowy. Sąd
odwoławczy zarządza jednak doprowadzenie nieletniego umieszczonego
w schronisku dla nieletnich albo w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, jeżeli
uzna to za konieczne, a także gdy domagają się tego strony lub obrońca nieletniego.
Przepis art. 32o § 2 stosuje się odpowiednio.
§ 2. Sąd odwoławczy może wezwać na rozprawę pokrzywdzonego, jeżeli uzna
jego obecność za konieczną.

art. 63. więcej Art. 63. (uchylony).

Art. 63a. (uchylony).

art. 64. więcej Art. 64. Postępowanie wykonawcze należy wszcząć bezzwłocznie, gdy
orzeczenie stało się wykonalne.

art. 65. więcej Art. 65. § 1. Wykonywanie środków wychowawczych i poprawczych ma na
celu wychowanie nieletniego na świadomego i uczciwego obywatela i odbywa się
z uwzględnieniem wskazań nauki i doświadczeń pedagogicznych.
§ 2. Działalność wychowawcza powinna zmierzać przede wszystkim do
wszechstronnego rozwoju osobowości i uzdolnień nieletniego oraz do kształtowania
i utrwalania w nim społecznie pożądanej postawy i poczucia odpowiedzialności, tak
by był on odpowiednio przygotowany do społecznie użytecznej pracy.
§ 3. Wykonywanie środków powinno doprowadzić także do prawidłowego
spełniania przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego.
§ 4. Do wykonywania środków można włączyć również organizacje
młodzieżowe i inne organizacje społeczne.

Art. 65a. Nieletni jest obowiązany podporządkować się wydanemu w stosunku
do niego orzeczeniu oraz stosować się do poleceń podmiotu biorącego udział
w wykonaniu orzeczenia.

art. 66. więcej Art. 66. § 1. Organizacja i system wychowawczy w młodzieżowych ośrodkach
wychowawczych i schroniskach dla nieletnich oraz w zakładach poprawczych
powinny zapewniać możliwość indywidualnego oddziaływania na nieletnich
odpowiednio do ich osobowości i potrzeb wychowawczych.
§ 2. Ośrodki, zakłady i schroniska, o których mowa w § 1, zapewniają
w szczególności nauczanie ogólnokształcące i zawodowe, działalność kulturalno-
-oświatową i sportową, działalność mającą na celu rozwijanie aktywności społecznej
nieletnich i wdrożenie ich do pracy społecznie użytecznej, a także dostęp do
świadczeń zdrowotnych.
§ 3. Korespondencja nieletniego umieszczonego w ośrodku, zakładzie lub
schronisku, o których mowa w § 1, z wyjątkiem korespondencji z organami
państwowymi i samorządowymi, w szczególności z Rzecznikiem Praw
Obywatelskich i z Rzecznikiem Praw Dziecka oraz organami powołanymi na podstawie ratyfikowanych w drodze ustawy przez Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych dotyczących ochrony praw człowieka, może być kontrolowana
przez dyrektora ośrodka, zakładu lub schroniska bądź przez upoważnionego przez
niego pracownika pedagogicznego, wyłącznie w przypadkach powzięcia
uzasadnionego podejrzenia, iż zawiera ona treści godzące w porządek prawny,
bezpieczeństwo ośrodka, zakładu lub schroniska, w zasady moralności publicznej
bądź może wpłynąć niekorzystnie na przebieg toczącego się postępowania lub
resocjalizacji nieletniego. W razie stwierdzenia takich treści korespondencji nie
doręcza się, powiadamiając o tym nieletniego oraz sąd rodzinny wykonujący
orzeczenie i podając powody tej decyzji. Nieletniego poucza się o prawie do złożenia
zażalenia, o którym mowa w art. 31a. Zatrzymaną korespondencję włącza się do akt
osobowych nieletniego.
§ 4. Dyrektor zakładu, ośrodka lub schroniska, o których mowa w § 1, może
ograniczyć lub zakazać kontaktów nieletniego z osobami spoza zakładu, ośrodka lub
schroniska dla nieletnich wyłącznie w przypadku, gdy kontakt ten stwarzałby
zagrożenie dla porządku prawnego, bezpieczeństwa zakładu, ośrodka lub schroniska
bądź może wpłynąć niekorzystnie na przebieg toczącego się postępowania lub proces
resocjalizacji nieletniego.
§ 5. W wypadku, o którym mowa w § 4, dyrektor zakładu, ośrodka lub
schroniska dla nieletnich niezwłocznie zawiadamia nieletniego i sąd rodzinny
wykonujący orzeczenie o powodach decyzji. Sąd może uchylić decyzję dyrektora.

Art. 66a. § 1. Nieletni ma prawo do wykonywania praktyk religijnych
i korzystania z posług religijnych oraz bezpośredniego uczestniczenia
w nabożeństwach odprawianych w zakładach poprawczych i schroniskach dla
nieletnich w dni świąteczne, słuchania nabożeństw transmitowanych przez środki
masowego przekazu, a także do posiadania służących do wykonywania praktyk
religijnych książek, pism i przedmiotów.
§ 2. Nieletni ma prawo do uczestniczenia w prowadzonym w ośrodkach,
zakładach i schroniskach dla nieletnich, o których mowa w art. 66 § 1, nauczaniu
religii, działalności charytatywnej lub społecznej kościoła lub innego związku
wyznaniowego, a także do spotkań indywidualnych z duchownym kościoła lub innego
związku wyznaniowego, do którego należy. Duchowni ci mogą odwiedzać nieletnich
w pomieszczeniach, w których przebywają.
§ 3. Miejsce, sposób i czas uczestniczenia w lekcjach religii i organizowania
innych form życia religijnego dyrektor zakładu poprawczego lub schroniska dla
nieletnich ustala w porozumieniu z kapelanami.
§ 4. Korzystanie z wolności religijnej nie może naruszać zasad tolerancji ani
zakłócać ustalonego porządku w zakładzie poprawczym lub schronisku dla nieletnich.
§ 5. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe
zasady uczestniczenia w lekcjach religii i praktykach religijnych, korzystania z posług
religijnych i organizacji pracy duszpasterskiej w zakładach poprawczych
i schroniskach dla nieletnich, mając na uwadze zasadę uwzględniania woli
zainteresowanych uczestniczeniem w lekcjach religii, wykonywaniem praktyk
religijnych i korzystaniem z posług religijnych, a także potrzebę przestrzegania praw
nieletnich oraz konieczność zapewnienia bezpieczeństwa i prawidłowości
funkcjonowania zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich.

art. 67. więcej Art. 67. Policja w zakresie postępowania wykonawczego wykonuje polecenia
sądu rodzinnego.

art. 68. więcej Art. 68. Przepis art. 17 § 2 nie ma zastosowania w wypadkach, gdy
wykonywany jest środek polegający na umieszczeniu nieletniego w młodzieżowym
ośrodku wychowawczym, podmiocie leczniczym niebędącym przedsiębiorcą, domu
pomocy społecznej albo w zakładzie poprawczym.

art. 69. więcej Art. 69. § 1. Sąd rodzinny wykonuje środki orzeczone na podstawie niniejszej
ustawy oraz na podstawie art. 10 § 4 Kodeksu karnego lub art. 5 § 2 Kodeksu karnego
skarbowego.
§ 2. Orzeczenie o karze wykonuje sąd właściwy według Kodeksu karnego
wykonawczego na podstawie przepisów tego kodeksu.
§ 3. Sąd rodzinny, wykonując środki wychowawcze, o których mowa w art. 6
pkt 7 i 8, stosuje odpowiednio przepisy Kodeksu karnego wykonawczego.

art. 70. więcej Art. 70. § 1. Strony postępowania oraz obrońca nieletniego mogą składać
wnioski, a w przypadkach przewidzianych w ustawie wnosić zażalenia na
postanowienia wydane w postępowaniu wykonawczym.
§ 2. W sprawach nieletnich umieszczonych w młodzieżowych ośrodkach
wychowawczych, podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcą, domach
pomocy społecznej oraz w schroniskach dla nieletnich i zakładach poprawczych
wnioski w postępowaniu wykonawczym może również składać dyrektor właściwego zakładu.

Art. 70a. § 1. Kurator sądowy, sprawując nadzór nad nieletnim, organizuje
i prowadzi działania mające na celu pomoc nieletniemu w zmianie nagannych
zachowań i postaw, w kierunku postaw społecznie akceptowanych.
§ 2. Do zakresu działania kuratora sądowego należy w szczególności:
1) kontrolowanie zachowania nieletniego w okresie wykonywania nadzoru;
2) odwiedzanie osób, których dotyczy postępowanie, w miejscu ich zamieszkania
lub pobytu oraz kontaktowanie się z ich rodziną i szkołą lub miejscem nauki
zawodu;
3) żądanie niezbędnych informacji i wyjaśnień od nieletniego lub innych osób
objętych kontrolą lub na które nałożono obowiązki;
4) współdziałanie z właściwymi stowarzyszeniami, organizacjami i instytucjami
w zakresie poprawy warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych
nieletniego;
5) przeglądanie akt sądowych i sporządzanie z nich odpisów w związku
z wykonywaniem czynności zleconych przez sąd;
6) przeprowadzanie wywiadów środowiskowych i gromadzenie niezbędnych
informacji uzyskanych od organów administracji rządowej, jednostek samorządu
terytorialnego, zakładów pracy, stowarzyszeń, organizacji i instytucji;
7) podejmowanie innych czynności niezbędnych dla prawidłowego wykonywania
środków wychowawczych;
8) udzielanie nieletniemu innej stosownej pomocy;
9) składanie wniosków o zmianę lub uchylenie orzeczonego wobec nieletniego
środka wychowawczego;
10) składanie wniosków o zmianę lub uchylenie środka wychowawczego
zastosowanego w okresie próby w związku z warunkowym zwolnieniem
z zakładu poprawczego oraz o odwołanie warunkowego zwolnienia z zakładu
poprawczego;
11) składanie wniosków o zarządzenie wykonania środka poprawczego;
12) składanie wniosków o zmianę lub uchylenie zastosowanego względem
nieletniego środka tymczasowego;
13) składanie wniosków o odroczenie wykonywania środka wychowawczego lub
przerwę w jego wykonywaniu, o przedłużenie odroczenia lub przerwy oraz
o odwołanie odroczenia lub przerwy w jego wykonywaniu;
14) składanie wniosków o nałożenie, zmianę lub uchylenie obowiązków, o których
mowa w art. 7 § 1, wobec rodziców lub opiekuna nieletniego;
15) udział w posiedzeniach sądu dotyczących nieletniego, wobec którego
zastosowano nadzór kuratora;
16) kontrolowanie, na zarządzenie sędziego rodzinnego, wykonywania innych
środków wychowawczych zastosowanych wobec nieletniego.

Art. 70b. § 1. Jeżeli zachowanie nieletniego wskazuje, że jest on w stanie po
użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, kurator sądowy może zobowiązać
nieletniego do poddania się badaniu w celu ustalenia w organizmie nieletniego
obecności alkoholu lub innego środka użytego w celu wprowadzenia się w stan
odurzenia przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego.
§ 2. Nieletniego odmawiającego poddania się badaniu, o którym mowa w § 1,
uznaje się za osobę uchylającą się od nadzoru kuratora, o czym kurator sądowy poucza
nieletniego, zobowiązując go do poddania się badaniu, o którym mowa w § 1.
§ 3. W razie ustalenia obecności alkoholu lub innego środka użytego w celu
wprowadzenia się w stan odurzenia w organizmie nieletniego albo w wypadku,
o którym mowa w § 2, kurator może wystąpić do sądu rodzinnego z wnioskiem
o zmianę środka wychowawczego.
§ 4. Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem właściwym do
spraw zdrowia, określi, w drodze rozporządzenia, warunki i sposób przeprowadzania
badań na obecność alkoholu lub innego środka użytego w celu wprowadzenia się
w stan odurzenia w organizmie nieletniego oraz procedury dokumentowania badań
oraz sposoby weryfikacji wyników testu, uwzględniając w szczególności cel
stosowanego nadzoru kuratora sądowego oraz potrzebę powstrzymania dalszego
procesu demoralizacji nieletniego.

Art. 70c. Przepisy art. 70a stosuje się odpowiednio do organizacji młodzieżowej,
innej organizacji społecznej, zakładu pracy oraz osoby godnej zaufania w wypadku
powierzenia im nadzoru nad nieletnim.

Art. 70d. § 1. Sędzia rodzinny przyznaje, na wniosek przedstawiciela organizacji
młodzieżowej, innej organizacji społecznej, zakładu pracy lub osoby godnej zaufania,
którym powierzono sprawowanie nadzoru, miesięczny ryczałt z tytułu zwrotu kosztów
ponoszonych w związku ze sprawowanym nadzorem, płatny do 20. dnia każdego miesiąca.
§ 2. Ryczałt za sprawowanie jednego nadzoru wynosi od 2% do 4% kwoty
bazowej ustalonej dla kuratorów zawodowych na podstawie przepisów
o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej.

Art. 70e. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia:
1) warunki i sposób wykonywania obowiązków i uprawnień przez kuratorów
sądowych w zakresie sprawowania nadzoru nad nieletnim, kontrolowania
wykonywania przez nieletniego nałożonych na niego obowiązków określonego
postępowania, jak również kontrolowania wykonywania obowiązków, o których
mowa w art. 7 § 1, nałożonych na rodziców albo opiekuna nieletniego,
2) warunki i sposób wykonywania obowiązków i uprawnień przez organizacje
młodzieżowe lub inne organizacje społeczne, zakłady pracy albo osoby godne
zaufania, którym powierzono sprawowanie nadzoru
– mając na względzie dobór właściwych metod oddziaływania wychowawczego
wobec nieletniego, prawidłowe wypełnianie przez rodziców albo opiekuna nieletniego
oraz przez podmioty, o których mowa w pkt 2, nałożonych na nich obowiązków,
a także sprawność i cele prowadzonego postępowania wykonawczego.

art. 71. więcej Art. 71. § 1. Sąd rodzinny może na czas określony odroczyć lub przerwać
wykonywanie środków wychowawczych lub środka poprawczego w razie choroby
nieletniego lub z innych ważnych przyczyn.
§ 2. Sąd rodzinny może odwołać odroczenie lub przerwę wykonywania środków
wychowawczych lub środka poprawczego w razie ustania przyczyny, dla której
zostały udzielone, lub w wypadku, gdy nieletni nie korzysta z odroczenia lub przerwy
w celu, w jakim zostały udzielone, albo rażąco narusza porządek prawny.

art. 72. więcej Art. 72. O umieszczeniu nieletniego w młodzieżowym ośrodku wychowawczym
albo w podmiocie leczniczym niebędącym przedsiębiorcą lub w domu pomocy
społecznej oraz o umieszczeniu w zakładzie poprawczym, jak również o każdej
zmianie tego zakładu, placówki, ośrodka lub domu pomocy społecznej dyrektor
zakładu, placówki, ośrodka lub domu pomocy społecznej zawiadamia sąd rodzinny,
który wykonuje orzeczenie.

art. 73. więcej Art. 73. § 1. Wykonywanie środków, o których mowa w art. 6 pkt 2, 3 i 6 oraz
w art. 7 i 8, jak również umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym,
rodzinie zastępczej zawodowej, która ukończyła szkolenie przygotowujące do
sprawowania opieki nad nieletnim, podmiocie leczniczym niebędącym przedsiębiorcą
albo domu pomocy społecznej ustaje z mocy prawa z chwilą ukończenia przez
nieletniego lat 18, a wykonywanie pozostałych środków – z chwilą ukończenia lat 21;
jeżeli środki wychowawcze zastosowano na podstawie art. 10 § 4 Kodeksu karnego lub art. 5 § 2 Kodeksu karnego skarbowego – wykonywanie ich ustaje z mocy prawa z chwilą ukończenia przez sprawcę lat 21.
§ 2. Jeżeli nieletni ukończy lat 18 przed zakończeniem roku szkolnego, sąd
rodzinny może przedłużyć na okres do zakończenia roku szkolnego przebywanie
w zakładzie wychowawczym.
§ 3. W razie powołania nieletniego do zasadniczej służby wojskowej,
zasadniczej służby w obronie cywilnej albo służby zastępczej, wykonywanie środków
wychowawczych ustaje z mocy prawa.

art. 74. więcej Art. 74. § 1. Zastosowany tymczasowo wobec nieletniego środek, o którym
mowa w art. 26 i 27, trwa do czasu przystąpienia do wykonywania orzeczenia, chyba
że sąd rodzinny postanowił inaczej.
§ 2. W razie gdy wykonanie orzeczenia o umieszczeniu nieletniego w zakładzie
poprawczym natrafiłoby na niedające się usunąć przeszkody, sąd rodzinny stosuje
nadzór kuratora, a w wyjątkowych wypadkach uznając, że ze względów
wychowawczych jest to konieczne, może orzec umieszczenie nieletniego
w schronisku dla nieletnich. Nieletni pozostaje w schronisku dla nieletnich do czasu
umieszczenia go we właściwym zakładzie, jednakże pobyt w schronisku nie może
wówczas przekroczyć 3 miesięcy.
§ 3. Jeżeli orzeczono umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym,
a zachodzą warunki, o których mowa w § 2, sąd rodzinny może zastosować środki
przewidziane w art. 26, a jeżeli nieletni był dotychczas objęty instytucjonalną pieczą
zastępczą, sąd może postanowić o tymczasowym umieszczeniu dziecka
w instytucjonalnej pieczy zastępczej do czasu wykonania postanowienia, nie dłużej
jednak niż przez okres trzech miesięcy.

art. 75. więcej Art. 75. § 1. W postępowaniu wykonawczym sąd rodzinny orzeka z urzędu lub na wniosek.
§ 2. Sąd rodzinny orzeka na posiedzeniu.
§ 3. W sprawach określonych w art. 11 § 3, art. 86 § 1, art. 87 § 3 i 3a, art. 88 § 1
i 3 oraz art. 93–94 o terminie posiedzenia zawiadamia się oprócz prokuratora również
nieletniego i jego obrońcę oraz rodziców lub opiekuna.
§ 4. W miarę potrzeby sąd rodzinny wysłuchuje nieletniego oraz jego rodziców
lub opiekuna.
§ 5. Na postanowienie w sprawach, o których mowa w § 3, oraz w sprawach
o zmianę środka wychowawczego, o zastosowanie środka leczniczo-wychowawczego
w postępowaniu wykonawczym, o odwołanie odroczenia lub przerwy wykonywania
środków wychowawczych lub poprawczych, o przeniesieniu nieletniego do zakładu
poprawczego o wzmożonym nadzorze wychowawczym, o ukaraniu dyscyplinarnym
przez sędziego rodzinnego, jak również o odmowie zwolnienia z zakładu
poprawczego albo z zakładu psychiatrycznego lub innego zakładu leczniczego –
zażalenie przysługuje również nieletniemu, jego obrońcy, rodzicom lub opiekunowi.
§ 6. Postanowienia wydane w toku wykonywania środka poprawczego, na które
przysługuje zażalenie, doręcza się prokuratorowi, nieletniemu i jego obrońcy oraz
rodzicom lub opiekunowi.
§ 7. Ponownego wniosku o warunkowe zwolnienie z zakładu poprawczego,
złożonego przez nieletniego, jego obrońcę oraz rodziców lub opiekuna przed upływem
6 miesięcy od wydania postanowienia o odmowie warunkowego zwolnienia, nie
rozpoznaje się aż do upływu tego okresu.

art. 76. więcej Art. 76. § 1. Jeżeli rodzice lub opiekun nie mogą zapewnić nieletniemu
zwalnianemu z młodzieżowego ośrodka wychowawczego, podmiotu leczniczego
niebędącego przedsiębiorcą, domu pomocy społecznej, zakładu poprawczego,
schroniska dla nieletnich albo opuszczającemu rodzinę zastępczą niezbędnych
warunków wychowawczych i bytowych – udziela się nieletniemu pomocy.
§ 2. Zasady i zakres udzielania pomocy, o której mowa w § 1, regulują odrębne przepisy.
§ 3. Pomocy nieletnim mogą udzielać również stowarzyszenia, fundacje
i organizacje społeczne, których celem jest pomoc w społecznej readaptacji
nieletniego, oraz osoby godne zaufania.

art. 77. więcej Art. 77. § 1. Nadzór nad wykonywaniem orzeczeń o skierowaniu nieletniego do
ośrodka kuratorskiego, o umieszczeniu w młodzieżowym ośrodku wychowawczym,
domu pomocy społecznej, podmiocie leczniczym niebędącym przedsiębiorcą,
schronisku dla nieletnich i zakładzie poprawczym, jak również decyzji o umieszczeniu
w policyjnej izbie dziecka, sprawuje sędzia rodzinny.
§ 2. Nadzór sprawowany przez sędziego rodzinnego obejmuje legalność
umieszczenia nieletniego oraz prawidłowość wykonywania orzeczenia, zwłaszcza w zakresie stosowanych metod i środków oddziaływania, warunków, w jakich
przebywają nieletni, jak również przestrzegania ich praw i obowiązków. W tym celu
sędzia rodzinny ma w każdym czasie prawo wstępu na teren nadzorowanej jednostki
oraz do pomieszczeń, w których przebywają nieletni, a także przeglądania
dokumentów i żądania wyjaśnień od administracji odpowiednich zakładów,
przeprowadzania na osobności rozmów z nieletnimi oraz badania ich próśb i skarg.
§ 3. Sędzia rodzinny sprawuje nadzór w szczególności przez:
1) okresowe kontrole jednostek nadzorowanych lub kontrole przeprowadzane
doraźnie obejmujące całokształt spraw poddanych nadzorowi albo niektóre
zagadnienia w tym zakresie; okresowe kontrole przeprowadza się co najmniej raz w roku;
2) wydawanie zaleceń pokontrolnych oraz kontrolowanie prawidłowości
i terminowości ich realizacji;
3) podejmowanie w miarę potrzeby innych czynności i decyzji zmierzających do
usunięcia uchybień i zapobieżenia ich powstawaniu.
§ 4. Przepisy § 1–3 nie naruszają ustawowych uprawnień prokuratora w tym zakresie.

art. 78. więcej Art. 78. Minister Sprawiedliwości, w porozumieniu z ministrem właściwym do
spraw oświaty i wychowania, ministrem właściwym do spraw wewnętrznych
i ministrem właściwym do spraw zdrowia, określi, w drodze rozporządzenia,
szczegółowy sposób wykonywania przez sędziów rodzinnych nadzoru, o którym
mowa w art. 77, określając w szczególności tryb przeprowadzania kontroli, sposób
dokumentowania jej przebiegu i wyników oraz tryb wykonywania zaleceń wydanych
w toku sprawowania nadzoru.

art. 79. więcej Art. 79. § 1. Sąd rodzinny może zmieniać lub uchylać środki wychowawcze,
jeżeli względy wychowawcze za tym przemawiają; dotyczy to również środków
wychowawczych stosowanych w okresie próby.
§ 2. Sąd rodzinny może odstąpić od stosowania orzeczonego wobec nieletniego
środka wychowawczego w razie podjęcia przez nieletniego nauki lub pracy
w zakładzie lub innej instytucji powołanej do przygotowania zawodowego.
§ 3. Sąd rodzinny może uchylić orzeczony wobec nieletniego zakaz prowadzenia
pojazdów, jeżeli ustały przyczyny uzasadniające dalsze stosowanie tego środka.
§ 4. Jeżeli w toku wykonywania środka wychowawczego lub poprawczego
okaże się, że wobec nieletniego należy zastosować środki o charakterze leczniczo-
-wychowawczym, sąd rodzinny może orzec umieszczenie nieletniego w odpowiednim zakładzie.

art. 80. więcej Art. 80. § 1. Dyrektor podmiotu leczniczego niebędącego przedsiębiorcą lub
domu pomocy społecznej ma obowiązek zawiadamiać sąd, który wykonuje
orzeczenie, nie rzadziej niż co 6 miesięcy, o stanie zdrowia nieletniego umieszczonego
w zakładzie lub domu pomocy społecznej i o postępach w leczeniu.
§ 2. Dyrektor zakładu lub domu pomocy społecznej niezwłocznie zawiadamia
sąd, jeżeli uzna, że w związku ze zmianą stanu zdrowia nieletniego jego dalsze
pozostawanie w zakładzie lub domu pomocy społecznej nie jest konieczne.
§ 3. Sąd, nie rzadziej niż co 6 miesięcy, a w wypadku określonym w § 2 –
niezwłocznie, rozstrzyga na podstawie opinii lekarskiej o potrzebie dalszego pobytu
nieletniego w zakładzie lub domu pomocy społecznej.
§ 4. Wobec nieletniego zwalnianego z zakładu lub domu pomocy społecznej sąd
rodzinny stosuje w razie potrzeby środki wychowawcze.

art. 81. więcej Art. 81. Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania, w porozumieniu
z Ministrem Sprawiedliwości, określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady
kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich
w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, w szczególności wskazując organ
odpowiedzialny za kierowanie nieletnich do odpowiednich placówek i uwzględniając
sprawność postępowania, konieczność zapewnienia bezpieczeństwa tych placówek,
właściwych warunków pobytu nieletnich i przestrzegania ich praw.

art. 82. więcej Art. 82. § 1. Minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z Ministrem
Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady kierowania,
przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w podmiotach
leczniczych niebędących przedsiębiorcami, w szczególności wskazując organ
odpowiedzialny za kierowanie nieletnich do odpowiednich zakładów, biorąc pod
uwagę konieczność zapewnienia sprawności postępowania, bezpieczeństwa tych
placówek, właściwych warunków pobytu nieletnich i przestrzegania ich praw.
§ 2. Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego w porozumieniu
z Ministrem Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowy sposób
i tryb kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich
w domach pomocy społecznej oraz formy opieki, a także wskaże organ odpowiedzialny za kierowanie nieletnich do odpowiednich domów, biorąc pod uwagę konieczność zapewnienia sprawności postępowania.

art. 83. więcej Art. 83. § 1. Minister właściwy do spraw wewnętrznych sprawuje zwierzchni
nadzór nad policyjnymi izbami dziecka.
§ 2. Policyjne izby dziecka tworzą i znoszą komendanci wojewódzcy oraz
Komendant Stołeczny Policji w porozumieniu z Komendantem Głównym Policji.
§ 3. (uchylony)

art. 84. więcej Art. 84. § 1. Minister Sprawiedliwości sprawuje zwierzchni nadzór nad
ośrodkami kuratorskimi.
§ 2. (uchylony)
§ 3. (uchylony)
§ 4. Na wniosek prezesów sądów rejonowych prezesi sądów okręgowych tworzą
i znoszą ośrodki kuratorskie.
§ 5. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, tryb
i szczegółowe zasady tworzenia i znoszenia ośrodków kuratorskich, sposób
wykonywania nadzoru nad ośrodkami kuratorskimi, ich organizację i zakres działania,
mając w szczególności na względzie dobór właściwych metod wychowania
resocjalizacyjnego w środowisku pobytu nieletniego.

art. 85. więcej Art. 85. § 1. Sąd rodzinny, kierując do wykonania orzeczenie o umieszczeniu
nieletniego w zakładzie poprawczym, może określić rodzaj tego zakładu.
§ 2. Zmiana rodzaju zakładu w wypadku określonym w § 1 oraz przeniesienie
nieletniego do zakładu poprawczego o wzmożonym nadzorze wychowawczym
wymagają zgody sądu rodzinnego, chyba że ze względu na szczególne okoliczności
sprawy jest konieczne natychmiastowe przeniesienie nieletniego; przeniesienie takie
wymaga zatwierdzenia przez sąd rodzinny.
§ 3. (uchylony)

art. 86. więcej Art. 86. § 1. Sąd rodzinny może warunkowo zwolnić nieletniego z zakładu
poprawczego, jeżeli postępy w jego wychowaniu pozwalają przypuszczać, że po
zwolnieniu z zakładu nieletni będzie przestrzegał porządku prawnego i zasad
współżycia społecznego.
§ 2. Warunkowe zwolnienie z zakładu nie może nastąpić wcześniej niż po
upływie 6 miesięcy od umieszczenia nieletniego w zakładzie; do okresu tego sąd może
zaliczyć okres pobytu nieletniego w schronisku dla nieletnich.

art. 87. więcej Art. 87. § 1. Orzekając warunkowe zwolnienie z zakładu poprawczego, sąd
rodzinny ustala okres próby od roku do lat 3; okres próby nie może jednak trwać dłużej
niż do ukończenia przez sprawcę lat 21.
§ 2. Do warunkowo zwolnionego sąd stosuje środki wychowawcze.
§ 3. Jeżeli w okresie próby warunkowo zwolniony uległ ponownie demoralizacji
albo uchyla się od wykonywania nałożonych na niego obowiązków lub od nadzoru,
sąd rodzinny może odwołać warunkowe zwolnienie i zarządzić umieszczenie
nieletniego w zakładzie poprawczym.
§ 3a. W razie popełnienia przez nieletniego czynu karalnego określonego w art.
134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art. 156 § 1 lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub
3, art. 189, art. 189a, art. 197 § 3 lub 4, art. 198, art. 200, art. 202 § 3, 4, 4a, 4b lub 4c,
art. 204 § 3, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280 Kodeksu karnego i braku podstaw do
rozpoznania sprawy przez sąd właściwy według przepisów Kodeksu postępowania
karnego, sąd odwołuje warunkowe zwolnienie i zarządza umieszczenie nieletniego w
zakładzie poprawczym. Warunkowego zwolnienia oraz art. 90 nie stosuje się przez
okres roku od chwili ponownego umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym.
§ 4. Jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych 3 miesięcy odwołanie
warunkowego zwolnienia nie nastąpiło, orzeczenie o umieszczeniu w zakładzie
z mocy prawa uważa się za niebyłe.

art. 88. więcej Art. 88. § 1. Jeżeli po wydaniu orzeczenia o umieszczeniu nieletniego
w zakładzie poprawczym, a przed umieszczeniem go w takim zakładzie albo po
upływie okresu odroczenia lub przerwy wykonania umieszczenia w zakładzie
poprawczym w zachowaniu nieletniego nastąpiła istotna poprawa, sąd rodzinny może
warunkowo odstąpić od wykonania orzeczenia.
§ 2. Odstępując warunkowo od wykonania orzeczenia, sąd stosuje wobec
nieletniego środki wychowawcze.
§ 3. Sąd rodzinny może w każdym czasie – jeżeli względy wychowawcze tego
wymagają – zarządzić umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym.
§ 4. Jeżeli w ciągu 2 lat od wydania postanowienia o warunkowym odstąpieniu
od wykonania orzeczenia i w ciągu dalszych 3 miesięcy nie zarządzono umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym, orzeczenie o umieszczeniu w zakładzie z mocy prawa uważa się za niebyłe.

art. 89. więcej Art. 89. Orzeczenie środka poprawczego uważa się z mocy prawa za niebyłe
z chwilą ukończenia przez sprawcę lat 23, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej.

art. 90. więcej Art. 90. § 1. Dyrektor zakładu poprawczego może umieścić nieletniego na czas
określony poza zakładem, jeżeli przemawiają za tym:
1) względy szkoleniowo-wychowawcze, a w szczególności możliwość zdobycia
wykształcenia, zawodu, a także niezbędnych kwalifikacji lub uprawnień,
2) możliwość podjęcia zatrudnienia,
3) potrzeba specjalistycznego leczenia lub
4) szczególne względy rodzinne,
a ocena zachowania nieletniego wskazuje, iż będzie możliwe roztoczenie nad nim
skutecznego nadzoru.
§ 2. Nieletni umieszczony poza zakładem poprawczym jest nadal
wychowankiem tego zakładu. Zakład jest obowiązany roztoczyć nad nim nadzór.
Dyrektor zakładu poprawczego może w każdym czasie odwołać decyzję
o umieszczeniu nieletniego poza zakładem, jeżeli ustały przyczyny, o których mowa w § 1.
§ 3. O decyzji w sprawie umieszczenia nieletniego poza zakładem poprawczym
dyrektor zakładu zawiadamia sąd rodzinny, który wykonuje orzeczenie. Do
wykonania decyzji, o której mowa w § 1, dyrektor zakładu może przystąpić po
zaakceptowaniu jej przez sąd rodzinny. Sąd rodzinny zajmuje stanowisko w terminie
14 dni od otrzymania decyzji dyrektora.
§ 4. Sąd rodzinny może w każdym czasie uchylić decyzję dyrektora zakładu poprawczego.

Art. 90a. § 1. Dyrektor zakładu poprawczego może umieścić nieletniego na czas
określony w hostelu, jeżeli jest to uzasadnione prowadzonym procesem
usamodzielniania się wychowanka lub przygotowaniem do zwolnienia go z zakładu,
a nieletni w czasie pobytu w hostelu podejmie pracę lub naukę.
§ 2. Hostel jest jednostką organizacyjną, przeznaczoną dla nieletnich
umieszczonych w zakładzie poprawczym, służącą ułatwieniu procesu
usamodzielniania nieletnich lub przygotowaniu ich do zwolnienia z zakładu
poprawczego, zapewniającą całodobową opiekę wychowawczą i dającą nieletnim możliwość czasowego zamieszkania, w szczególności gdy ich niezwłoczny powrót do środowiska jest niewskazany. Hostel stanowi dział zakładu poprawczego. Hostel może stanowić również jednostkę organizacyjną poza zakładem poprawczym, prowadzoną
przez stowarzyszenie, fundację lub inną organizację społeczną, której celem działania
jest pomoc w readaptacji społecznej nieletnich.
§ 3. Nieletni przebywający w hostelu zobowiązany jest do częściowego
pokrywania wydatków związanych z kosztami utrzymania go w hostelu w wysokości
nieprzekraczającej 25% tych wydatków. Wysokość wydatków związanych z kosztami
utrzymania nieletnich w hostelu ustala dyrektor zakładu poprawczego, którego dział
stanowi hostel, a w przypadku hostelu prowadzonego przez stowarzyszenie, fundację
lub inną organizację społeczną – kierownik hostelu, na podstawie średniej kosztów
utrzymania wychowanków tego hostelu, w tym kosztów wyżywienia nieletnich,
kosztów ich zakwaterowania oraz wynagrodzenia pracowników zatrudnionych
w hostelu, w okresie 6 miesięcy poprzedzających wydanie decyzji ustalającej
wysokość odpłatności, a jeżeli obliczenie wydatków za taki okres jest niemożliwe –
za maksymalny możliwy do uwzględnienia okres. Decyzję w sprawie określenia
wysokości zobowiązania nieletniego do pokrywania wydatków związanych
z kosztami utrzymania w hostelu wydaje dyrektor zakładu poprawczego,
a w przypadku hostelu prowadzonego przez stowarzyszenie, fundację lub inną
organizację społeczną – kierownik hostelu.
§ 4. Nieletniego umieszczonego w hostelu, na jego wniosek, można całkowicie
lub częściowo zwolnić z obowiązku, o którym mowa w § 3, w przypadku gdy
poniesienie przez niego takiej opłaty jest niemożliwe lub zbyt uciążliwe z uwagi na
jego sytuację materialną lub osobistą, w szczególności stan zdrowia, niezawinione
niewykonywanie pracy zarobkowej, brak stałych źródeł dochodu lub konieczność
łożenia przez nieletniego na utrzymanie osób najbliższych.
§ 5. O decyzji w sprawie umieszczenia nieletniego w hostelu prowadzonym
przez stowarzyszenie, fundację lub inną organizację społeczną, jak również o decyzji
w sprawie pokrywania przez nieletniego wydatków związanych z kosztami
utrzymania go w hostelu, dyrektor zakładu poprawczego zawiadamia sąd rodzinny,
który wykonuje orzeczenie, przedstawiając uzgodnione z nieletnim zasady pobytu
w hostelu. Przepis art. 90 § 3 stosuje się odpowiednio.
§ 6. Kierownik hostelu prowadzonego przez stowarzyszenie, fundację lub inną
organizację społeczną informuje okresowo sąd rodzinny, który wykonuje orzeczenie,
o zachowaniu się nieletniego w hostelu, w tym o przebiegu nauki i zatrudnienia.
§ 7. Dyrektor zakładu poprawczego lub kierownik hostelu, prowadzonego przez
stowarzyszenie, fundację lub inną organizację społeczną, może w każdym czasie
stwierdzić brak podstaw do dalszego pobytu nieletniego w hostelu. W takim wypadku
nieletni jest umieszczany w zakładzie poprawczym, z którego został skierowany do hostelu.
§ 8. Szczegółowe warunki pobytu w hostelu oraz szczegółowy tryb
postępowania w przedmiocie decyzji w sprawie określenia wysokości zobowiązania
nieletniego do pokrywania wydatków związanych z kosztami utrzymania w hostelu
określa regulamin hostelu.
§ 9. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, tryb
przyjmowania i zwalniania nieletnich z hosteli, w tym prowadzonych przez
stowarzyszenie, fundację lub inną organizację społeczną, oraz warunki pobytu
nieletnich w hostelu, a także sposób wykonywania nadzoru dyrektora zakładu
poprawczego nad nieletnimi umieszczonymi w hostelach, uwzględniając konieczność
zapewnienia właściwych warunków pobytu i przestrzegania praw nieletnich.

Art. 90b. § 1. Na finansowanie lub dofinansowanie wydatków związanych
z pobytem nieletnich w hostelu, o którym mowa w art. 90a § 2 zdanie trzecie,
stowarzyszenia, fundacje lub inne organizacje społeczne mogą otrzymywać środki
finansowe w formie dotacji celowej na zasadach określonych w ustawie z dnia
27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 2077 oraz z 2018 r. poz. 62).
§ 2. Finansowanie pobytu nieletnich w hostelach, o których mowa w art. 90a § 2
zdanie trzecie, może odbywać się także z innych źródeł pozyskiwanych przez
stowarzyszenia, fundacje lub inne organizacje społeczne prowadzące hostel. Przepisy
art. 90a § 3 i 4 stosuje się odpowiednio.
§ 3. Wysokość środków finansowych, o których mowa w § 1, jak również tryb
i terminy ich przekazywania określa każdorazowo umowa, o której mowa w art. 151
ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, zawarta przez Ministra
Sprawiedliwości z przedstawicielem organizacji prowadzącej hostel.
§ 4. Umieszczenie nieletniego w hostelu prowadzonym przez stowarzyszenie,
fundację lub inną organizację społeczną może nastąpić wyłącznie po zawarciu umowy,
o której mowa w § 3.

Art. 90c. § 1. Wobec nieletniego, który uciekł z zakładu poprawczego lub
samowolnie przedłużył urlop lub przepustkę, przepisów art. 90 lub art. 90a nie stosuje
się w okresie 6 miesięcy od dnia ponownego umieszczenia nieletniego w zakładzie.
§ 2. Przepis § 1 nie wyłącza zastosowania środków dyscyplinarnych lub innych
środków przewidzianych w regulaminie zakładu poprawczego za ucieczkę lub
samowolne przedłużenie urlopu lub przepustki.

art. 91. więcej Art. 91. § 1. W braku podstaw do rozpoznania sprawy przez sąd właściwy
według przepisów Kodeksu postępowania karnego, fakt popełnienia przez
wychowanka zakładu poprawczego czynu karalnego przed ukończeniem lat
17 stwierdza postanowieniem sąd rodzinny na podstawie wyników postępowania
wyjaśniającego. Odpis prawomocnego postanowienia sąd rodzinny przesyła
dyrektorowi zakładu poprawczego w celu zastosowania wobec wychowanka środka
dyscyplinarnego.
§ 2. Stwierdzając popełnienie przez wychowanka zakładu poprawczego czynu
karalnego określonego w art. 134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art. 156 § 1 lub 3, art. 163 § 1
lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 189, art. 189a, art. 197 § 3 lub 4, art. 198, art.
200, art. 202 § 3, 4, 4a, 4b lub 4c, art. 204 § 3, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280
Kodeksu karnego, sąd rodzinny orzeka także w przedmiocie przeniesienia nieletniego
do zakładu poprawczego o wzmożonym nadzorze wychowawczym bądź zastosowania
art. 79 § 4. Od postanowienia sądu przysługuje apelacja.
§ 3. W wypadku, o którym mowa w § 2, do czasu prawomocnego rozpoznania
sprawy nieletniego umieszcza się w schronisku dla nieletnich.
§ 4. Wobec nieletniego przeniesionego zgodnie z § 2 do zakładu poprawczego
o wzmożonym nadzorze wychowawczym nie stosuje się przez okres oznaczony
w orzeczeniu sądu, nie krótszy niż rok, warunkowego zwolnienia oraz art. 90.
§ 5. Do ustalania właściwości sądu stosuje się art. 17. W przypadku gdy czyn
karalny został popełniony na terenie zakładu poprawczego, właściwy jest sąd rodzinny
miejsca położenia zakładu, który o podjętych czynnościach zawiadamia sąd rodzinny
właściwości ogólnej.
§ 6. Dyrektor zakładu poprawczego powiadamia sąd rodzinny wykonujący
orzeczenie i sędziego rodzinnego sprawującego nadzór nad zakładem poprawczym
o każdym przypadku popełnienia przez wychowanka zakładu poprawczego czynu
karalnego, a jeżeli nieletni popełnił czyn zabroniony po ukończeniu lat 17 – także
prokuratora.

art. 92. więcej Art. 92. § 1. Jeżeli sprawca, wobec którego orzeczono umieszczenie w zakładzie
poprawczym, został skazany na karę pozbawienia wolności, wykonuje się karę
pozbawienia wolności.
§ 2. Sąd rodzinny umarza postępowanie w przedmiocie wykonania środka
poprawczego po otrzymaniu zawiadomienia o osadzeniu nieletniego w zakładzie
karnym.

art. 93. więcej Art. 93. § 1. Jeżeli sprawca, wobec którego orzeczono umieszczenie w zakładzie
poprawczym, został skazany na karę ograniczenia wolności, wykonanie tej kary ulega
odroczeniu do chwili zwolnienia nieletniego z zakładu poprawczego. Przed
zwolnieniem z zakładu poprawczego sąd rodzinny decyduje, czy wykonać tę karę, czy
odstąpić od jej wykonania.
§ 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do zastępczej kary pozbawienia
wolności oraz kary aresztu.

art. 94. więcej Art. 94. Jeżeli nieletni, wobec którego orzeczono umieszczenie w zakładzie
poprawczym, ukończył lat 18 przed rozpoczęciem wykonania orzeczenia, sąd
rodzinny decyduje, czy wykonać orzeczony środek, czy od jego wykonania odstąpić
i wymierzyć sprawcy karę. Wymierzając karę sąd stosuje nadzwyczajne jej
złagodzenie. W szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może odstąpić od
wymierzenia kary, zwłaszcza gdy w zachowaniu sprawcy nastąpiła istotna poprawa.
W razie wymierzenia kary pozbawienia wolności albo kary ograniczenia wolności
czas jej trwania nie może przekroczyć okresu, jaki pozostaje do ukończenia przez
sprawcę lat 21.

art. 95. więcej Art. 95. § 1. Minister Sprawiedliwości sprawuje zwierzchni nadzór nad
schroniskami dla nieletnich i zakładami poprawczymi.
§ 2. Minister Sprawiedliwości, w drodze zarządzenia, tworzy i znosi schroniska
dla nieletnich i zakłady poprawcze.
§ 3. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje
schronisk dla nieletnich i zakładów poprawczych, w zależności od stosowanych
wobec nieletnich środków i form oddziaływania wychowawczego, resocjalizacyjnego
i terapeutycznego, sposób wykonywania nadzoru, o którym mowa w § 1, organizację
tych schronisk i zakładów oraz szczegółowe zasady kierowania, przyjmowania,
przenoszenia, zwalniania i pobytu w nich nieletnich, uwzględniając konieczność
zapewnienia sprawności postępowania, bezpieczeństwa schronisk i zakładów,
właściwych warunków pobytu i przestrzegania praw nieletnich, a także sposób wykonywania nadzoru pedagogicznego w schroniskach dla nieletnich i zakładach poprawczych.
§ 4. Zasady kształcenia i wychowania w schroniskach dla nieletnich i zakładach
poprawczych regulują odrębne przepisy.

Art. 95a. § 1. W razie bezskuteczności środków oddziaływania psychologiczno-
-pedagogicznego, w przypadkach, o których mowa w art. 11 pkt 1–3, 6, 8, 10 i 12–14
ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej
(Dz. U. z 2017 r. poz. 1120 oraz z 2018 r. poz. 106 i 138), wobec nieletniego
umieszczonego w zakładzie poprawczym, schronisku dla nieletnich lub
młodzieżowym ośrodku wychowawczym można użyć środka przymusu
bezpośredniego w postaci siły fizycznej.
§ 2. Wobec nieletniego umieszczonego w zakładzie poprawczym lub schronisku
dla nieletnich, gdy użycie siły fizycznej jest niewystarczające, w przypadku
usiłowania targnięcia się tego nieletniego na życie lub zdrowie własne albo innej
osoby, można użyć środków przymusu bezpośredniego, o których mowa w art. 12
ust. 1 pkt 3, 4 lub 15 ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu
bezpośredniego i broni palnej.
§ 3. Użycie i dokumentowanie użycia środków przymusu bezpośredniego
odbywa się na zasadach określonych w ustawie z dnia 24 maja 2013 r. o środkach
przymusu bezpośredniego i broni palnej.

Art. 95b. (uchylony).

Art. 95c. § 1. (uchylony)
§ 2. Minister Sprawiedliwości, w porozumieniu z ministrem właściwym do
spraw wewnętrznych, określi, w drodze rozporządzenia, zakres i tryb współdziałania
zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich z Policją w wypadku zagrożenia
bezpieczeństwa tych placówek, uwzględniając w szczególności przypadki i warunki
użycia sił Policji na terenie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich.

Art. 95ca. § 1. Dyrektor schroniska dla nieletnich lub zakładu poprawczego
może udzielić nieletniemu przebywającemu w schronisku albo zakładzie nagrody lub
zastosować wobec niego środek dyscyplinarny.
§ 2. Udzielenie nagrody i stosowanie środka dyscyplinarnego nie może
prowadzić do upokarzającego i poniżającego traktowania nieletniego.

Art. 95cb. § 1. Nagrody udziela się za właściwe zachowanie nieletniego,
wyróżniające wykonywanie obowiązków, wzorowe przestrzeganie regulaminu
schroniska dla nieletnich albo zakładu poprawczego lub osiąganie bardzo dobrych
wyników w nauce.
§ 2. W przypadkach uzasadnionych względami wychowawczymi można
udzielić jednorazowo więcej niż jedną nagrodę.

Art. 95cc. § 1. Nagrodą jest:
1) pochwała;
2) list pochwalny do rodziców albo opiekuna;
3) list pochwalny do sądu rodzinnego;
4) zezwolenie na rozmowę telefoniczną na koszt schroniska lub zakładu;
5) nagroda rzeczowa lub pieniężna;
6) zgoda na wykonanie przedmiotu lub usługi w warsztatach szkolnych na potrzeby
nieletniego lub jego osób najbliższych;
7) zgoda na korzystanie z internetu lub gier komputerowych;
8) zgoda na udział w imprezach, zajęciach oświatowych i sportowych oraz
szkoleniach poza schroniskiem lub zakładem;
9) skrócenie lub darowanie uprzednio zastosowanego środka dyscyplinarnego;
10) udzielenie przepustki na okres do 3 dni.
§ 2. W przypadku nieletniego przebywającego w zakładzie poprawczym
nagrodą jest również:
1) udzielenie urlopu;
2) podwyższenie kieszonkowego na okres do 3 miesięcy do wysokości 4,5% kwoty
bazowej ustalonej dla kuratorów zawodowych na podstawie przepisów
o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej.
§ 3. W każdym czasie sąd rodzinny może zastrzec, że udzielenie przepustki lub
urlopu wymaga jego zgody.
§ 4. Nieletniemu, wobec którego toczy się postępowanie w związku
z popełnieniem czynu karalnego, nagrody wymienione w § 1 pkt 4, 7, 8 i 10 oraz § 2
pkt 1 mogą być udzielone za zgodą organu prowadzącego postępowanie.
§ 5. Decyzję o udzieleniu nagrody ze wskazaniem przyczyn jej udzielenia
sporządza się na piśmie i włącza do akt osobowych nieletniego.

Art. 95cd. Jeżeli zostały ujawnione okoliczności wskazujące na to, że nagroda
została udzielona niezasadnie, dyrektor schroniska lub zakładu uchyla decyzję
o udzieleniu nagrody. Decyzję o uchyleniu nagrody sporządza się na piśmie i podaje
do wiadomości nieletniemu, a jeżeli względy wychowawcze za tym przemawiają –
również innym osobom i włącza się do akt osobowych nieletniego.

Art. 95ce. § 1. Środek dyscyplinarny stosuje się w przypadku niewykonywania
obowiązków wynikających z ustawy lub regulaminu ustalonego w schronisku lub
zakładzie, zachowania godzącego w dobro innych osób, ucieczki ze schroniska albo
zakładu lub nieusprawiedliwionego niepowrócenia z udzielonego urlopu lub
z przepustki.
§ 2. Za jedno przewinienie stosuje się jeden środek dyscyplinarny. W przypadku
gdy nieletni popełnił więcej przewinień, stosuje się jeden środek dyscyplinarny
odpowiednio surowszy.
§ 3. Przy stosowaniu środka dyscyplinarnego uwzględnia się w szczególności
rodzaj i okoliczności zachowania nieletniego, jego stosunek do tego zachowania,
dotychczasową postawę, cechy osobowości i stan zdrowia.
§ 4. Środek dyscyplinarny stosuje się niezwłocznie.
§ 5. Przed zastosowaniem środka dyscyplinarnego dyrektor schroniska lub
zakładu albo upoważniony pracownik pedagogiczny wysłuchuje nieletniego i zasięga
opinii zespołu diagnostyczno-korekcyjnego lub zespołu diagnostycznego.
§ 6. Decyzję o zastosowaniu środka dyscyplinarnego ze wskazaniem przyczyn
jego zastosowania sporządza się na piśmie i podaje się do wiadomości nieletniemu
wraz z pouczeniem o prawie do złożenia skargi do sędziego rodzinnego sprawującego
nadzór nad schroniskiem albo zakładem i włącza się do akt osobowych nieletniego.
Sędzia rodzinny sprawujący nadzór nad schroniskiem albo zakładem może uchylić
decyzję dyrektora.

Art. 95cf. § 1. Środkiem dyscyplinarnym jest:
1) upomnienie;
2) nagana;
3) zawiadomienie rodziców albo opiekuna o niewłaściwym zachowaniu
nieletniego;
4) zawiadomienie sądu rodzinnego o niewłaściwym zachowaniu nieletniego;
5) cofnięcie zezwolenia albo nieudzielanie zezwolenia na rozmowy telefoniczne na
koszt schroniska albo zakładu na okres do 1 miesiąca, z wyjątkiem rozmów
z rodzicami albo opiekunem;
6) obniżenie kieszonkowego, nie więcej niż do 0,5% kwoty bazowej ustalonej dla
kuratorów zawodowych na podstawie przepisów o kształtowaniu wynagrodzeń
w państwowej sferze budżetowej, na okres do 3 miesięcy;
7) cofnięcie zgody na korzystanie z internetu lub gier komputerowych na okres do
3 miesięcy;
8) cofnięcie zgody albo nieudzielanie zgody na udział w imprezach, zajęciach
oświatowych i sportowych oraz szkoleniach poza schroniskiem albo zakładem
na okres do 3 miesięcy;
9) cofnięcie zgody albo nieudzielanie zgody na wyjście poza teren schroniska albo
zakładu na okres do 3 miesięcy.
§ 2. W przypadku nieletniego umieszczonego w zakładzie poprawczym
środkiem dyscyplinarnym jest również nieudzielanie przepustki lub urlopu przez okres
nie dłuższy niż 5 miesięcy w razie ucieczki z zakładu lub nieusprawiedliwionego
niepowrócenia z udzielonego urlopu lub przepustki z zakładu.

Art. 95cg. § 1. Jeżeli zostały ujawnione okoliczności wskazujące na to, że środek
dyscyplinarny został zastosowany niezasadnie, dyrektor schroniska lub zakładu uchyla
decyzję o zastosowaniu środka dyscyplinarnego.
§ 2. W przypadkach uzasadnionych względami wychowawczymi,
w szczególności jeżeli nieletni przeprosił pokrzywdzonego oraz naprawił szkodę,
można zawiesić wykonanie środka dyscyplinarnego na okres do 3 miesięcy, zamienić
go na inny, skrócić lub darować go.
§ 3. Jeżeli w okresie zawieszenia wykonania środka dyscyplinarnego nieletni
dopuścił się ponownie przewinienia, zawieszony środek dyscyplinarny podlega
wykonaniu, chyba że dyrektor postanowi inaczej ze względów wychowawczych.
§ 4. Decyzję o uchyleniu, zawieszeniu, zamianie, skróceniu lub darowaniu
środka dyscyplinarnego sporządza się na piśmie i podaje się do wiadomości nieletniemu, a jeżeli względy wychowawcze za tym przemawiają – również innym osobom i włącza się do akt osobowych nieletniego.

Art. 95d. 1. Nieletni umieszczony w zakładzie poprawczym lub w schronisku
dla nieletnich może odbywać praktyczną naukę zawodu organizowaną w warsztatach
szkolnych prowadzonych przez szkołę lub zespół szkół, działających przy zakładzie
poprawczym lub schronisku dla nieletnich.
2. Dyrektor zakładu poprawczego lub schroniska dla nieletnich kieruje
nieletniego, za jego zgodą, do odbycia praktycznej nauki zawodu, o której mowa
w ust. 1, w warsztatach szkolnych prowadzonych przez szkołę lub zespół szkół,
działających przy tym zakładzie lub schronisku.
3. Nieletni umieszczony w zakładzie poprawczym lub w schronisku dla
nieletnich może zostać zatrudniony poza zakładem poprawczym lub schroniskiem dla
nieletnich, za zgodą dyrektora zakładu lub schroniska, jeżeli ukończył 16 lat i spełnia
wymogi określone w Kodeksie pracy.

Art. 95da. 1. Praktyczna nauka zawodu organizowana w warsztatach szkolnych
prowadzonych przez szkołę lub zespół szkół, działających przy zakładzie poprawczym
lub schronisku dla nieletnich, może mieć formę zajęć praktycznych i praktyk
zawodowych.
2. Nieletni odbywający praktyczną naukę zawodu w formie praktyk
zawodowych w warsztatach szkolnych prowadzonych przez szkołę lub zespół szkół,
działających przy zakładzie poprawczym lub schronisku dla nieletnich, którego jest
wychowankiem, może otrzymać stypendium w wysokości ustalonej przez dyrektora
zakładu poprawczego. Przepisów art. 95f i 95g nie stosuje się.
3. Minister Sprawiedliwości, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw
oświaty i wychowania, określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe warunki i tryb
organizowania praktycznej nauki zawodu w warsztatach szkolnych prowadzonych
przez szkołę lub zespół szkół, działających przy zakładzie poprawczym lub schronisku
dla nieletnich, uwzględniając zakres spraw, które powinny być określone
w skierowaniu dyrektora zakładu poprawczego lub schroniska dla nieletnich, o którym
mowa w art. 95d ust. 2, w tym prawa i obowiązki szkoły lub zespołu szkół
prowadzących warsztaty szkolne, a także kwalifikacje wymagane od osób prowadzących praktyczną naukę zawodu i przysługujące im uprawnienia oraz mając na celu stworzenie warunków dla skutecznej resocjalizacji nieletnich poprzez
właściwy dobór formy kształcenia zawodowego i wdrażanie nieletnich do
systematycznego wykonywania nałożonych obowiązków.
4. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowy
sposób określania wysokości stypendium, o którym mowa w ust. 2, uwzględniając
wymiar zajęć odbywanych w ramach praktyk zawodowych, ich efekty ekonomiczne,
możliwości finansowe zakładu poprawczego lub schroniska dla nieletnich oraz
potrzebę przygotowania nieletnich do podejmowania aktywności zawodowej
i dalszego doskonalenia zawodowego.

Art. 95e. Do czasu pracy nieletniego stosuje się przepisy art. 202 Kodeksu pracy.

Art. 95f. § 1. Należność nieletniego za pracę ustala się według zasad
wynagradzania pracowników za pracę tego rodzaju, którą wykonuje nieletni.
§ 2. Za prace porządkowe wykonywane na rzecz zakładu lub schroniska
w wymiarze nieprzekraczającym 30 godzin miesięcznie wynagrodzenie nieletniemu
nie przysługuje; za sumienną pracę tego rodzaju mogą być przyznawane nagrody pieniężne.

Art. 95g. § 1. Okresy pracy wykonywanej przez nieletniego w czasie odbywania
środka poprawczego, z wyjątkiem prac, o których mowa w art. 95f § 2, uważa się za
okresy równorzędne z okresami zatrudnienia w rozumieniu przepisów o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
§ 2. Okresy pracy wykonywanej przez nieletniego, o którym mowa w § 1, wlicza
się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Art. 95h. Nieletni, który uległ wypadkowi lub zachorował na chorobę
zawodową przy wykonywaniu pracy w czasie odbywania środka poprawczego, ma
prawo do świadczenia z tytułu tego wypadku lub choroby na zasadach przewidzianych
dla pracowników. W razie śmierci nieletniego wskutek takiego wypadku lub choroby,
świadczenia z tego tytułu przysługują pozostałym po nim członkom rodziny na
zasadach przewidzianych dla członków rodzin pracownika.

art. 96. więcej Art. 96. § 1. W sprawach o czyny popełnione przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się tą ustawę, jeżeli:
1) postępowanie nie zostało wszczęte i nie nastąpiło przedawnienie,
2) wszczęte postępowanie nie zostało zakończone prawomocnym orzeczeniem,
3) prawomocne orzeczenie nie zostało wykonane w całości.
§ 2. Czynności procesowe dokonane przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy są skuteczne, jeżeli zostały dokonane z zachowaniem przepisów dotychczasowych.

art. 97. więcej Art. 97. Jeżeli obowiązujące przepisy powołują się na uchylone przepisy
dotyczące przedmiotów unormowanych w niniejszej ustawie albo odsyłają ogólnie do
przepisów o odpowiedzialności nieletnich lub o postępowaniu w sprawach nieletnich,
stosuje się w tym zakresie odpowiednio przepisy niniejszej ustawy.

art. 98. więcej Art. 98. W razie wątpliwości, czy ma być stosowane prawo dotychczasowe, czy
niniejsza ustawa, stosuje się niniejszą ustawę.

art. 99. więcej Art. 99. (uchylony).

art. 100. więcej Art. 100. (uchylony).

art. 101. więcej Art. 101. W prawie o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 1964 r. Nr 6, poz. 40, z 1967 r. Nr 13, poz. 55, z 1969 r. Nr 13, poz. 98, z 1974 r. Nr 50, poz. 316, z 1975 r. Nr 16, poz. 91 i Nr 34, poz. 183 oraz z 1982 r. Nr 16, poz. 125, Nr 19, poz. 145 i Nr 31, poz. 214) wprowadza się następujące zmiany:
1) w art. 6 § 1 i 2 otrzymują brzmienie:
„§ 1. Minister Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia tworzy wydziały rodzinne i nieletnich (sądy rodzinne) dla spraw:
1) z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego,
2) dotyczących leczenia osób uzależnionych od alkoholu,
3) dotyczących demoralizacji oraz czynów karalnych.
Inne wydziały mogą być tworzone w drodze zarządzenia. § 2. Minister Sprawiedliwości może w drodze rozporządzenia przekazać jednemu sądowi rejonowemu rozpoznawanie spraw należących do kompetencji wydziału rodzinnego i nieletnich w zakresie właściwości kilku sądów rejonowych położonych na obszarze działania tego samego województwa.”;
2) po art. 140 dodaje się art. 140a w brzmieniu:
„Art. 140a. § 1. Przy sądach działają kuratorzy (kuratorzy rodzinni i kuratorzy dla osób dorosłych), którzy pełnią swe czynności albo zawodowo (kuratorzy zawodowi), albo w ramach funkcji społecznych (kuratorzy społeczni). § 2. Minister Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia ustala tryb powoływania kuratorów sądowych oraz szczegółowy zakres ich praw i obowiązków.”

art. 102. więcej Art. 102. § 1. Do czasu utworzenia wystarczającej sieci pogotowi opiekuńczych poza wypadkami, o których mowa w art. 40, można umieścić w milicyjnej izbie dziecka również nieletniego wymagającego natychmiastowej opieki na okres niezbędny do ustalenia jego tożsamości i oddania rodzicom lub opiekunowi albo umieszczenia w placówce pogotowia opiekuńczego lub w innej placówce opiekuńczo-wychowawczej. § 2. Umieszczenie w izbie może nastąpić na okres 72 godzin. Dłuższy pobyt nieletniego może nastąpić jedynie za zgodą sędziego rodzinnego na czas przez niego określony, nie przekraczający jednak 14 dni.

art. 103. więcej Art. 103. § 1. Z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy tracą moc wszelkie
przepisy dotyczące przedmiotów w niej unormowanych, chyba że przepisy ustawy
stanowią inaczej.
§ 2. W szczególności tracą moc:
1) ustawa z dnia 22 grudnia 1969 r. o utrzymaniu w mocy na okres przejściowy
niektórych dotychczasowych przepisów prawa karnego (Dz. U. poz. 311);
2) art. V ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks
wykroczeń (Dz. U. poz. 115);
3) art. 288 § 2 i 3 ustawy karnej skarbowej z dnia 26 października 1971 r.
(Dz. U. poz. 260, z 1975 r. poz. 91 i 234 oraz z 1976 r. poz. 122);
4) art. 474–495 Kodeksu postępowania karnego z dnia 19 marca 1928 r., utrzymane
w mocy przez art. III pkt 1 ustawy z dnia 19 kwietnia 1969 r. – Przepisy
wprowadzające Kodeks postępowania karnego (Dz. U. poz. 97).

art. 104. więcej Art. 104. Ustawa wchodzi w życie po upływie 6 miesięcy od dnia jej ogłoszenia.