Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 16 grudnia 2016 r. w sprawie o odszkodowanie.

Sygn. akt I ACa 955/16

WYROK

Dnia 16 grudnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący

:

SSA Bogusław Suter

Sędziowie

:

SA Jadwiga Chojnowska

SA Beata Wojtasiak (spr.)

Protokolant

:

Sylwia Radek-Łuksza

po rozpoznaniu w dniu 16 grudnia 2016 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa M. J.

przeciwko (...) S.A. w W.

o odszkodowanie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku

z dnia 7 sierpnia 2015 r. sygn. akt I C 534/13

I.  odrzuca apelację w części dotyczącej zadośćuczynienia;

II.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

III.  odstępuje od obciążania powoda kosztami instancji odwoławczej;

IV.  nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Białymstoku na rzecz adwokata S. D. kwotę 10.800 zł powiększoną o podatek VAT, tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w instancji odwoławczej.

(...)

UZASADNIENIE

Powód M. J. wniósł o zasądzenie od (...) S.A. w W. kwoty 250.000 zł, tytułem skapitalizowanej renty, wraz z odsetkami ustawowymi od 20 marca 2008 r. Podniósł, że zapłaty dochodził w związku ze szkodą, jakiej doznał na skutek wypadku drogowego z 20 marca 2008 r. Jako podstawę prawną swego żądania wskazał art. 447 k.c. i art. 444 k.c.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa. Przyznała, że sprawca wypadku z 20 marca 2008 r. był objęty, zawartą z nią, umową ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych. Oświadczyła nadto, że wypłaciła M. J. 25.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdy doznane w wyniku wymienionego zdarzenia drogowego.

Wyrokiem z 7 sierpnia 2015 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo (pkt I), odstąpił od obciążania powoda obowiązkiem zwrotu kosztów procesu (pkt II) oraz zasądził od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Białymstoku) zwrot kosztów zastępstwa procesowego, powiększonych o należny podatek od towarów i usług, na rzecz pełnomocników zastępujących powoda z urzędu w wysokości 7.200 zł oraz 3.600 w przypadku odpowiednio adwokata Ł. T. i adwokata M. P. (pkt III).

Sąd ten ustalił, że powód urodził się (...), miał wykształcenie podstawowe, a nadto był osobą bezdomną (od ok. 2000 r.) i bezrobotną (2008 r.). Wskazał, że w dniu 20 marca 2008 r. R. L., który grzecznościowo podwoził M. J., doprowadził, na skutek nieprawidłowego manewru wyprzedzania, do czołowego zderzenia z pojazdem ciężarowym. Sąd ustalił, że postępowanie dotyczące powyższego czynu zabronionego (art. 177 § 2 k.k.) zostało umorzone z przyczyny śmierci sprawcy, który ponosił wyłączna winę za przestępstwo.

Ocenił, na podstawie opinii biegłych z zakresu rehabilitacji, medycyny sądowej i urologii, że w wyniku wypadku powód doznał trwałego uszczerbku na zdrowiu wywołanego: uszkodzeniem powłok czaszki w okolicy skroniowej i potylicznej, złamaniem kości skroniowej lewej z wgłobieniem oraz stłuczeniem nerek I stopnia (odpowiednio:10%, 5% i 5% zgodnie z tabelami z Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad orzekania o stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu Dz.U. nr. 234, poz 1974). Wskazał, że ostatnie z wymienionych, w zdaniu poprzednim, obrażeń ustąpiły z czasem nie pozostawiając trwałych następstw, także rany skóry głowy zostały zaopatrzone chirurgicznie bezpośrednio po wypadku, a złamana kość skroniowa uległa wygojeniu po 2 miesiącach od zakończenia hospitalizacji. Uznał też, że aktualny stan zdrowia powoda nie wykazało istotnych zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu w zakresie somatycznym, a ewentualne schorzenia strony nie były związane z wypadkiem (nawracające infekcje układu moczowego, zwężenie cewki moczowej, zaburzenia potencji). Dodał, że choć w kwietniu 2008 r. wykryto u poszkodowanego krwiak podtwardówkowy, to jednak nie przeprowadzono badań mogących wykazać jego wchłonięcie się, bowiem M. J. nie wyraził na to zgody. Wskazał, że także zgłaszane zaburzenia węchu nie były możliwe do oceny w obliczu agresywnej postawy powoda, który nadto odmawiał wykonywania poleceń.

Sąd ustalił nadto, że M. J. zgłosił pozwanej szkodę 2 października 2009 r., a na skutek postępowania likwidacyjnego przyznano mu zadośćuczynienie w kwocie 25.000 zł, które jednak nie zostało odebrane przez poszkodowanego.

Sąd wskazał, że wina sprawcy szkody za delikt, oznaczony w art. 436 § 1 k.c. w zw. z art. 435 § 1 k.c., została wykazana w postępowaniu karnym dotyczącym spowodowania wypadku drogowego. Uznał, że bezsporna była okoliczność istnienia u pozwanej odpowiedzialności ubezpieczeniowej za ewentualne szkody spowodowane przez R. L. na skutek powyższego zdarzenia, co też zostało przez nią przyznane w wyniku uwzględnienia roszczenia o zadośćuczynienie w kwocie 25.000 zł.

Sąd ocenił, że powód nie wykazał przesłanek do zasądzenia, żądanej przez niego, skapitalizowanej renty, bowiem nie udowodnił, aby po 20 marca 2008 r. utracił zdolność do pracy zarobkowej, zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły się widoki powodzenia na przyszłość (art. 444 § 2 k.c.). Dodał, że o powyższych okolicznościach nie świadczyło samodzielnie powstanie trwałego uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku (brak związku przyczynowego). Uznał też za niewykazane twierdzenie M. J., że przed wystąpieniem szkody utrzymywał się z drobnych prac dorywczych. Ocenił nadto, że powód nie udowodnił posiadania jakiegokolwiek wykształcenia lub kwalifikacji zawodowych. Końcowo wskazał też, że M. J. nie przedstawił okoliczności dotyczących ważnej przyczyny, która uzasadniałaby zasądzenie skapitalizowanej renty.

Wskazał, że o kosztach procesu orzekł na podstawie art. 102 k.p.c.

Powód złożył apelację od powyższego wyroku i zaskarżył go w zakresie oddalenia powództwa o zapłatę. Zarzucił naruszenie:

a)  art. 228 § 1 k.p.c. art. i 233 § 1 k.p.c. poprzez niewyjaśnienie okoliczności faktycznych co wyrażało się oddaleniem wniosków dowodowych, złożonych przez pełnomocników powoda, zmierzających do wykazania podstaw dochodzonego roszczenia w zakresie rozmiaru krzywdy, jak również szkody na zdrowiu;

b)  art. 233 § 1 k.p.c. wobec:

- dokonania oceny opinii biegłych, niezgodnie z ich treścią i wnioskami, co wyrażało się przyjęciem, że na skutek wypadku powód nie doznał szkody skutkującej zwiększeniem się jego potrzeb, zmniejszenia widoków na przyszłość, czy utratą możliwości podjęcia zatrudnienia,

- uwzględnienia stanowiska opinii biegłych z 8 maja 2015 r. w kwestii braku związku przyczynowego, pomiędzy stanem powoda a zdarzeniem szkodowym, w sytuacji gdy biegli nie byli uprawnieniu do takiej oceny i nie była ona przedmiotem tezy dowodowej;

c)  art. 233 § 1 k.p.c. przez odstąpienie od rozważenia orzeczenia o stopniu niepełnosprawności powoda, z którego wynikało, iż ten wymaga: zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz pomoce techniczne ułatwiające funkcjonowanie, jak również korzystania z usług socjalnych, opiekuńczych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych;

d)  art. 232 k.p.c., w zakresie w jakim sąd odstąpił od przeprowadzenia z urzędu dowodu z opinii psychiatry w sytuacji, gdy pełnomocnicy powoda byli ograniczeni jego stanowiskiem, w którym nie wnosił on o przeprowadzenie takiego dowodu, a wymagał tego interes publiczny, jakim jest ochrona jednostki pokrzywdzonej wypadkiem i wymagającej pomocy;

e)  art. 447 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie, co wyrażało się nieuprawnionym przyjęciem, że w sprawie nie zachodzą przesłanki do przyznania powodowi jednorazowego odszkodowania stanowiącego skapitalizowaną rentę;

f)  art. 445 § 1 k.c. przez jego niezastosowanie i odstąpienie od zasądzenia na rzecz powoda odpowiedniej sumy, w ramach zadośćuczynienia.

W piśmie uzupełniającym apelację skarżący zarzucił nadto:

g)  nierozpoznanie istoty sprawy w zakresie roszczenia o zadośćuczynienie zgłoszonego na rozprawie z dnia 4 lipca 2013 r.;

h)  sprzeczność ustaleń z zebranym materiałem dowodowym przez przyjęcie, iż:

- możliwości zarobkowe powoda i jego widoki na przyszłość nie uległy zmniejszeniu na skutek wypadku oraz nie zwiększyły się jego potrzeby, w sytuacji, gdy z opinii biegłej z zakresu rehabilitacji wynika, że doznał on trwałego i znacznego uszczerbku na zdrowiu;

- w toku procesu powód nie przedstawił okoliczności, którą można potraktować jako ważną przyczynę, uzasadniającą zasądzenie jednorazowego odszkodowania, w sytuacji, gdy doznał on trwałego uszczerbku na zdrowiu na skutek wypadku oraz jest on osobą bezdomną;

i)  naruszenie art. 217 § 1 i 2 k.p.c. oraz 236 k.p.c. poprzez niewypowiedzenie się co do wniosku dowodowego w przedmiocie dopuszczenia uzupełniającej opinii biegłej z zakresu rehabilitacji;

j)  naruszenie art. 317 § 1 k.p.c. poprzez niewypowiedzenie się co do wniosku o wydanie wyroku częściowego pomimo częściowego uznania powództwa przez pozwaną;

k)  naruszenie art. 118 § 3 k.p.c. poprzez nieuwzględnienie wniosków pełnomocnika i powoda o zmianę adwokata z urzędu, w sytuacji gdy były one należycie umotywowane, wskazano w nich na różnicę w koncepcji prowadzenia sprawy, w tym rozszerzenia powództwa, utrudnienia w kontakcie na linii pełnomocnik - powód oraz utratę zaufania powoda co do osoby pełnomocnika.

Z uwagi na powyższe skarżący wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie o jego zmianę poprzez uwzględnienie powództwa w całości.

SĄD APELACYJNY ZWAŻYŁ CO NASTĘPUJE:

Apelacja podlegała w części odrzuceniu, a w pozostałym zakresie nie zasługiwała na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności należało zważyć, że wskazane przez powoda w apelacji żądanie zadośćuczynienia nie zostało objęte przedmiotem rozstrzygnięcia pierwszoinstancyjnego. Świadczyła o tym treść uzasadnienia skarżonego orzeczenia, jak też jego sentencja (np. jej część opisująca przedmiot sprawy), w których całkowicie pominięto kwestię roszczenia z art. 445 § 1 k.c., a odniesiono się wyłącznie do jednorazowego odszkodowania. Tym samym w sytuacji, w której M. J. nie skorzystał z uprawnienia do złożenia wniosku o uzupełnienie wyroku (art. 351 § 1 k.p.c.), jego apelacja podlegała odrzuceniu w części, w jakiej była pozbawiona substratu zaskarżenia (niedopuszczalność środka odwoławczego - art. 373 k.p.c.; postanowienie SN z 27 czerwca 2012 r. IV CZ 39/12).

Z tych przyczyn Sąd orzekł jak w pkt I sentencji na podstawie art. 373 k.p.c.

Z powyższych względów bezprzedmiotowe okazały się również zarzuty skarżącego, które były związane z żądaniem o zadośćuczynienie (nierozpoznanie istoty sprawy, nieprzeprowadzenie dowodu z opinii psychologa na okoliczność krzywd doznanych przez poszkodowanego i naruszenie art. 445 k.c.).

Rozpoznając pozostałe uchybienia zgłoszone w środku odwoławczym Sąd A. się na prawidłowych ustaleniach poczynionych w pierwszej instancji, a w szczególności dotyczących: przyczyny powstania szkody, następstw wypadku drogowego z 20 marca 2008 r., aktualnego stanu zdrowia poszkodowanego i przebiegu postępowania likwidacyjnego prowadzonego przez pozwaną.

Podzielając te ustalenia należało mieć na uwadze, że przedmiot orzekania w niniejszej sprawie został ograniczony zarówno treścią żądania powoda, który domagał się zasądzenia na swoją rzecz jednorazowego odszkodowania (art. 321 § 1 k.p.c.; pozew k. 13, 59), jak też podstawą prawną jego roszczenia, to jest normą z art. 447 k.c. w zw. z art. 444 § 2 k.c. Zgodnie z powołanymi przepisami, poszkodowanemu przysługuje uprawnienie do domagania się renty, którą, z ważnych powodów, można mu przyznać w formie jednorazowego odszkodowania (art. 447 k.c.), jeżeli utracił on całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej, albo zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość (art. 444 § 2 k.c.).

Skarżący nie wykazał jednak powyższych przesłanek. W ocenie Sądu Apelacyjnego dowody przeprowadzone w sprawie pozwoliły jedynie na dokonanie ustaleń, co do skutków jakie zdarzenie szkodowe wywarło na osobę M. J., w zakresie trwałego uszczerbku na zdrowiu (opinie biegłych k. 380, 591), a nadto konieczności używania przedmiotów ortopedycznych i pomocy technicznych ułatwiających funkcjonowanie, jak też korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji (orzeczenie o stopniu niepełnoprawności k. 465). Wskazane okoliczności nie były jednak wystarczające do ustalenia utraty zdolności zarobkowych skarżącego oraz jego potrzeb i widoków powodzenia na przyszłość. To bowiem byłoby możliwe, tylko wóczas gdyby powód dostarczył materiał porównawczy, który pozwoliłby na oznaczenie jego stanu także w okresie poprzedzającym dzień wyrządzenia mu szkody. Wbrew stanowisku M. J., nie podołał on temu obowiązkowi, bowiem choć podniósł, że przed wypadkiem komunikacyjnym podejmował się realizacji odpłatnych zajęć dorywczych oraz pracował w lokomotywowni (oświadczenie k. 783), to jednak twierdzenia te nie znalazły oparcia w materiale procesowym. Były nadto zbyt mało precyzyjne, aby ustalić konkretny zakres ewentualnej zmiany potencjału ekonomicznego poszkodowanego, jaka powstałaby w wyniku doznanego przez niego uszczerbku na zdrowiu. Również fakt istnienia pisma poświadczającego uprawnienie M. J. do wykonywania zawodu w charakterze młodszego maszynisty nie dowodził rozmiaru zdolności zarobkowych, którymi dysponował bezpośrednio przed powstaniem szkody, skoro ważność wymienionego dokumentu wygasła w latach 70 XX wieku (oświadczenie powoda k. 783).

Wbrew stanowisku skarżącego, powyższej oceny nie zmieniłoby uwzględnienie, oddalonych lub pominiętych, wniosków dowodowych powoda (te pierwsze dotyczyły opinii biegłych z zakresu laryngologii, chirurgii szczękowej, dentysty i seksuologa - postanowienie k. 517, a drugie opinii biegłego z zakresu medycyny pracy), bowiem dotyczyły one wyłącznie stanu zdrowia oraz możliwości wykonywania pracy przez poszkodowanego po 20 marca 2008 r., a nie przed wystąpieniem wypadku (tezy dowodowe: zapis dźwiękowy rozpraw k. 475 v, 538 v). Za bezprzedmiotowy należało także uznać wniosek powoda o przeprowadzenie opinii uzupełniającej biegłego neurochirurga, skoro jej celem miało być dokonanie specjalistycznej oceny zdjęcia tomograficznego głowy poszkodowanego, które jednak nie zostało wykonane na skutek braku zgody powoda (teza dowodowa: zapis dźwiękowy rozprawy z 8 lipca 2014 r. k. 538; art. 286 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c.).

W sprawie brak było w rezultacie podstaw do uwzględnienia roszczenia. Wbrew stanowisku skarżącego, nie zostało ono nadto uznane do sumy 25.000 zł, bowiem, jak wynikało z treści zapisu dźwiękowego rozprawy, oświadczenie złożone w tym przedmiocie przez pełnomocnik pozwanej dotyczyło wyłącznie kwoty przyznanej powodowi przez ubezpieczyciela w toku postępowania likwidacyjnego jako zadośćuczynienie (art. 65 k.c.; k. 475 v). Sąd Apelacyjny miał również na uwadze, że pozwany zajął takie stanowisko po podjęciu próby ustnego rozszerzenia powództwa przez skarżącego, w której nie doprecyzował on, czy nowe żądanie, zgłoszone w oparciu o art. 445 § 1 k.c., wykraczało ponad kwotę uzyskaną przez niego wcześniej z tytułu wyrządzonej szkody (k. 281).

Z uwagi na powyższe Sąd Apelacyjny orzekł jak w pkt II sentencji na podstawie art. 385 k.p.c.

Sąd odstąpił od obciążania powoda kosztami procesu (art. 102 k.p.c.), bowiem M. J. działał w subiektywnym uzasadnionym przekonaniu, o zasadności swojego roszczenia, w czym utwierdziły go wyniki postępowania dowodowego dotyczące jego aktualnej kondycji zdrowotnej. Skarżący, z uwagi na bezdomność, znajdował się też w złej sytuacji materialnej.

O zwrocie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu przez pełnomocnika na rzecz strony Sąd orzekł w oparciu o § 4 w zw. z § 8 pkt 7 w zw. z § 16 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U. z 2015 r. poz. 1805)

Z uwagi na powyższe Sąd Apelacyjny orzekł jak w pkt III sentencji na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. oraz jak w pkt IV sentencji.

(...)