Wyrok SA w Białymstoku z 10 maja 2019 r. w sprawie o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli.

Sygn. akt I ACa 75/19

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 maja 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący

:

SSA Beata Wojtasiak (spr.)

Sędziowie

:

SA Bogusław Suter

SA Dariusz Małkiński

Protokolant

:

Sylwia Radek-Łuksza

po rozpoznaniu w dniu 26 kwietnia 2019 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa A. C.

przeciwko(...) w D.

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku

z dnia 14 listopada 2018 r. sygn. akt I C 835/18

oddala apelację.

(...)

UZASADNIENIE

Powód A. C. w pozwie skierowanym przeciwko (...) w D., po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa, wniósł o:

1) zobowiązanie pozwanej (...)w D. do wydania na rzecz powoda A. C. niezabudowanych nieruchomości rolnych oznaczonych numerami geodezyjnymi:(...)o pow. 5,34 ha i (...) o pow. 1,37 ha, położonych w obrębie (...) P., gmina J., powiat (...), województwo (...), tytułem zwrotu wkładów gruntowych wniesionych przez powoda A. C. do pozwanej (...) w D. oraz o zobowiązanie powoda A. C. do złożenia oświadczenia woli, że wyraża zgodę na powyższe;

2) zasądzenie od pozwanej (...) w D. na rzecz powoda A. C. kwoty pieniężnej w wysokości 12 000 zł tytułem dopłaty, wynikającej z wyrównania wartości użytkowej zwracanych powodowi gruntów w odniesieniu do wartości rynkowej wniesionych przez powoda wkładów gruntowych;

3) zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów procesu.

Pozwana (...) w D. w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości.

Wyrokiem z dnia 14 listopada 2018 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku oddalił powództwo.

Powyższy wyrok został wydany w oparciu o następujące ustalenia faktyczne:

Na mocy aktu notarialnego Repertorium(...) z dnia 21 marca 1968 r. powód A. C. nabył umową darowizny nieruchomości położone w obrębie P. oznaczone m.in. nr (...)(KW (...)); na mocy aktu notarialnego Repertorium (...)z dnia 7 września 1968 r. powód nabył umową darowizny nieruchomość położoną w obrębie P. oznaczoną nr (...) o pow. 1,066 ha (...).

Powód A. C. wniósł do pozwanej (...) w D. wkład gruntowy w postaci wymienionych powyżej nieruchomości oznaczonych nr geodezyjnymi (...)- o łącznej powierzchni 7,558 ha.

W wyniku scalenia gruntów zatwierdzonego decyzją Wojewody B. Nr (...) z dnia 5 października 1979 r. za działkę nr (...) o pow. 2,578 ha położoną w obrębie P. wydzielono ekwiwalent zamienny w postaci działki nr (...) o pow. 1,520 ha na obszarze obrębu P..

W roku 1985 w wyniku przeprowadzonego odnowienia ewidencji gruntów obrębu P. dotychczasowe działki otrzymały nowe nr, tj.:

- nr (...) o pow. 1,520 ha otrzymała nowy nr (...) pow. 1,53 ha,

- nr (...) o pow. 0,996 ha otrzymała nowy nr (...) o pow. 0,98 ha,

- nr (...) o pow. 0,020 ha otrzymała nowy nr (...)o pow. 0,02 ha,

- nr (...) o pow. 0,024 ha otrzymała nowy nr (...) o pow. 0,02 ha,

- nr (...) o pow. 0,025 ha otrzymała nowy nr (...)o pow. 0,03 ha,

- nr (...) o pow. 0,025 ha otrzymała nowy nr (...) o pow. 0,02 ha,

- nr (...) o pow. 0,034 ha otrzymała nowy nr (...) o pow. 0,03 ha,

- nr (...) o pow. 0,037 ha otrzymała nowy nr (...) o pow. 0,03 ha,

- nr (...) o pow. 0,861 ha otrzymała nowy nr (...) o pow. 0,84 ha,

- nr (...) o pow. 0,041 ha otrzymała nowy nr(...)o pow. 0,04 ha,

- nr (...) o pow. 0,021 ha otrzymała nowy nr (...) o pow. 0,02 ha,

- nr (...)o pow. 0,475 ha otrzymała nowy nr(...) o pow. 0,51 ha,

- nr (...) o pow. 0,913 ha otrzymała nowy nr (...)o pow. 0,90 ha,

- nr (...) o pow. 0,388 ha otrzymała nowy numer (...) o pow. 0,38 ha,

- nr (...) o pow. 0,054 ha otrzymała nowy nr (...) o pow. 0,05 ha,

- nr (...) o pow. 1,066 ha otrzymała nowy nr(...) o pow. 1,07 ha.

Następnie, działki o nr (...) wniesione jako wkład gruntowy przez A. C. do pozwanej (...)w D. oraz działki: nr (...) (M. i L. T.), nr (...) (W. i N. K.), nr(...) (P. i Z. M.), nr (...) (E. J. (1)), oraz nr (...) (O. i M. O.) zostały objęte scaleniem gruntów zatwierdzonym decyzjami Naczelnika Gminy J. nr (...) z dnia 18 listopada 1988 r. oraz Wojewody B. nr (...) z dnia 14 lutego 1989 r.

W wyniku tego scalenia, za ww. działki wydzielono ekwiwalent zamienny w postaci między innymi działek: nr (...) o pow. 3,48 ha, nr(...) o pow. 5,34 ha i nr (...)o pow. 1,37 ha położonych w obrębie P. gmina J. dla uczestników scalenia:

- A. C. - udział (...),

- E. J. (1) - udział (...),

- W. i N. K. - udział (...),

- P. i Z. M. - udział (...),

- M. i O. O. (2) - udział (...),

- M. i L. T. -udział (...),

jako grunty wkładowe (...)w D..

Uchwałą Walnego Zgromadzenia członków (...)w D. nr (...) z dnia 27 czerwca 2015r. skreślono powoda A. C. z listy członków(...)w D. (§1). W § 2 uchwały postanowiono dokonać zwrotu na rzecz powoda A. C. wkładów gruntowych w postaci niezabudowanych nieruchomości rolnych położonych w obrębie gruntów wsi P., gm. J., oznaczonej w ewidencji gruntów numerem geodezyjnym (...) o pow. 3,48 ha, nr(...) o pow. 5,34 ha, nr (...) o pow. 1,37 ha. Uchwała przewidywała, że wydzielenia gruntów do zwrotu winien dokonać uprawniony geodeta (§ 3).

Pozwana (...) w D. nie wydała na rzecz powoda wskazanych w uchwale nieruchomości, bowiem pozostali współwłaściciele nadal pozostawali członkami Spółdzielni, a przedmiotowe nieruchomości stanowiły ich wkłady gruntowe.

A. C. wystąpił do Starosty Powiatu B. z wnioskiem o wszczęcie procedury dotyczącej wydzielenia gruntów wkładów wniesionych do (...)w D. z działek oznaczonych nr (...) położonych o obrębie P., gm. J..

Decyzją z dnia 12 maja 2016 r. znak: (...)Starosta B. odmówił wydzielenia na rzecz Pana A. C. wkładów wniesionych do (...) w D. z działek oznaczonych numerem (...), położonych w obrębie P. gmina J..

Na skutek odwołania Wojewoda (...) decyzją z dnia 5 lipca 2016 roku uchylił zaskarżoną decyzję i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia przez organ pierwszej instancji.

Starosta Powiatu B. decyzją z dnia 23 czerwca 2017 roku, po ponownej analizie sprawy, odmówił wydzielenia na rzecz A. C., wkładów wniesionych do (...)w D., z działek nr (...), położonych w obrębie P., gm. J..

W tak ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd pierwszej instancji odwołał się do przepisu art. 148 ustawy Prawo spółdzielcze, zgodnie z którym jeżeli statut przewiduje wniesienie wkładu gruntowego, powinien określać zasady i termin jego wycofania w razie ustania członkostwa w spółdzielni oraz określać zasady częściowego wycofania wkładu gruntowego w czasie trwania członkostwa. Wskazał, że członek wycofujący swój wkład winien otrzymać ten sam grunt, który wniósł, jeżeli potrzeby wspólnej gospodarki nie stoją temu na przeszkodzie, zaś w przeciwnym wypadku otrzymuje równoważny grunt z uwzględnieniem interesów obu stron, natomiast w wypadku, gdy występuje różnica w obszarze lub wartości użytkowej zwracanych gruntów, następuje między stronami rozliczenie według cen rynkowych z dnia rozliczenia.

Sąd pierwszej instancji podkreślił, że w przypadku gdy spółdzielnia zastrzega w statucie obowiązek wniesienia wkładów gruntowych, musi również przewidywać prawo do ich wycofania. Z prawa do wycofania wkładu gruntowego mogą skorzystać jedynie ci członkowie spółdzielni, którzy w chwili podejmowania tej decyzji są właścicielami lub posiadają inny tytuł prawny do dysponowania gruntami wniesionymi do spółdzielni.

Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, że okoliczność, iż powód jest współwłaścicielem przedmiotowych działek, (a nie ich jedynym właścicielem), stoi na przeszkodzie dokonaniu ich zwrotu przez spółdzielnię na rzecz powoda. Obecnie zwrot jest niemożliwy bowiem pozostali współwłaściciele nadal są członkami (...) a nieruchomości stanowią ich wkład gruntowy. Zdaniem Sądu Okręgowego, powód, aby otrzymać zwrot wniesionych nieruchomości tytułem wkładu do(...) powinien uprzednio dokonać zniesienia współwłasności nieruchomości utworzonych w ramach scalania gruntów, a następnie wystąpić do spółdzielni o zwrot nieruchomości utworzonej w ramach zniesienia współwłasności. Zwrot nieruchomości może nastąpić również w wypadku wystąpienia wszystkich współwłaścicieli ze (...). Sąd stwierdził także, że nie jest też możliwe otrzymanie przez powoda gruntu równoważnego. Na przeszkodzie temu stoi fakt, iż powód jest współwłaścicielem działek nr (...) położonych w obrębie P., gm. J., które stanowią wkład gruntowy nie tylko powoda, lecz pozostałych współwłaścicieli. Wydzielenie na rzecz powoda gruntu równoważnego, nie pozbawiłoby powoda statusu współwłaściciela działek nr (...). Oznaczałoby to, zdaniem Sądu, że powód w ramach otrzymania gruntu równoważnego, zostałby bezpodstawnie wzbogacony, bowiem otrzymałby grunt zamienny i nadal pozostawałby współwłaścicielem działek nr (...). Ponadto zgodnie z art. 148 § 3 Prawa spółdzielczego, spółdzielca otrzymuje równoważny grunt jedynie w wyjątkowych sytuacjach, gdy przemawiają za tym "potrzeby wspólnej gospodarki". Odwołując się do orzecznictwa Sądu Najwyższego, Sąd pierwszej instancji przedstawił, jak należy rozumieć pojęcie "potrzeby wspólnej gospodarki". Stwierdził, że potrzeby wspólnej gospodarki uniemożliwiają zwrot członkowi spółdzielni tych samych gruntów, które wniósł tytułem wkładu, jeżeli grunty te są niezbędne dla dalszego prowadzenia w sposób niezakłócony wspólnego gospodarstwa rolnego lub innej działalności gospodarczej określonej w statucie spółdzielni. Brak możliwości zwrotu tych samych gruntów ma też miejsce, gdy spółdzielnia produkcyjna poczyniła na tych gruntach znaczne nakłady finansowo-inwestycyjne związane z przystosowaniem wzniesionych tam budynków lub innych urządzeń do realizowanej działalności, bądź też wybudowała na tych gruntach nowe budynki lub urządzenia konieczne dla jej prawidłowego funkcjonowania w obrocie gospodarczym.

Zdaniem Sądu Okręgowego, w sprawie nie wystąpiły przesłanki warunkujące wydzielenie na rzecz powoda gruntu zamiennego. Grunty powoda nie są niezbędne spółdzielni dla dalszego prowadzenia w sposób niezakłócony wspólnego gospodarstwa rolnego. Poza tym, na przedmiotowych gruntach spółdzielnia produkcyjna nie poczyniła znacznych nakładów finansowo-inwestycyjnych związanych z przystosowaniem wzniesionych tam budynków lub innych urządzeń do realizowanej działalności oraz nie wybudowała na tych gruntach nowych budynków.

Końcowo Sąd zaznaczył, iż zwrot wniesionych przez powoda gruntów jest niemożliwy jedynie czasowo, a mianowicie do czasu zniesienia współwłasności, zaś obecnie nie znalazł podstaw do uwzględnienia powództwa.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zarzucając:

a) - nierozpoznanie istoty sporu w konsekwencji wadliwego przyjęcia, że „powód, aby otrzymać zwrot wniesionych nieruchomości tytułem wkładu do (...) powinien uprzednio dokonać zniesienia współwłasności nieruchomości utworzonych w ramach scalania gruntów, a następnie wystąpić do spółdzielni o zwrot nieruchomości utworzonej w ramach zniesienia współwłasności" oraz, że „zwrot nieruchomości może nastąpić również w przypadku wystąpienia wszystkich współwłaścicieli z (...)" i oddalenie powództwa, bez merytorycznego zbadania zasadności żądania pozwu, podczas gdy:

- powód występując z żądaniem zwrotu nieruchomości wniesionych do pozwanej(...) w D. (dalej: Spółdzielnia) tytułem wkładów gruntowych na podstawie art. 148 § 3 i 4 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze i § 30 ust. 2 statutu Spółdzielni nie ma prawnego obowiązku uprzedniego zainicjowania postępowania o zniesienie współwłasności nieruchomości utworzonych w ramach procesów scalenia gruntów, a uzależnienie rozpoznania zasadności żądania pozwu przez Sąd I instancji od powyższej okoliczności było nieuprawnione, bowiem tryb zwrotu wniesionych wkładów gruntowych byłym członkom (...)wprost regulują przepisy ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze oraz statut pozwanej Spółdzielni, które nie przewidują odzyskania wkładów gruntowych w drodze zniesienia współwłasności nieruchomości,

- w sytuacji ustalenia, że na skutek procesów scalania i wymiany gruntów dokonały się zmiany własnościowe, w związku z czym powód nie może otrzymać tytułem zwrotu wkładów gruntowych tych samych gruntów, które wniósł do pozwanej Spółdzielni (okoliczność bezsporna), Sąd winien zbadać, czy pozwana dysponuje gruntem równoważnym oraz nakazać pozwanej wydanie gruntu równoważnego z uwzględnieniem interesów obu stron - stosownie do niekwestionowanej przez strony uchwały Walnego Zgromadzenia Członków pozwanej Spółdzielni nr (...)/ (...) z dnia 27 czerwca 2015 r. o zwrocie na rzecz powoda A. C. wkładów gruntowych w postaci niezabudowanych nieruchomości rolnych położonych w obrębie gruntów wsi P., gm. J., oznaczonej w ewidencji gruntów numerem geodezyjnym (...) o pow. 3,48 ha, nr (...) o pow. 5,34 ha, nr (...)o pow. 1,37 ha, przy czym okoliczność ta nie została przez Sąd I instancji w żaden sposób zweryfikowana;

- aktualnie żadna z osób figurujących obok powoda w rejestrze gruntów jako współwłaściciele działek rolnych oznaczonych numerami geodezyjnymi:(...)o pow. 3,48 ha, (...)o pow. 5,34 ha i (...) o pow. 1,37 ha, położonych w obrębie (...) P., gmina J., powiat (...), województwo (...), nie jest członkiem pozwanej (...) w D., przy czym okoliczność ta nie została przez Sąd I instancji w żaden sposób zweryfikowana, co więcej, gdyby pozostali współwłaściciele w dalszym ciągu pozostawali członkami pozwanej Spółdzielni wskazany przez Sąd tryb - zniesienie współwłasności - byłby niedopuszczalny, ze względu na brak legitymacji procesowej po ich stronie;

b) - nierozpoznanie istoty sporu w aspekcie zgłoszonego przez powoda żądania alternatywnego - o zapłatę równowartości wniesionego do pozwanej Spółdzielni wkładu gruntowego w sytuacji uznania, że brak jest możliwości wydzielenia na rzecz powoda gruntu zamiennego.

W oparciu o powyższe zarzuty, powód domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu w Białymstoku do ponownego rozpoznania.

Z ostrożności procesowej, powód zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił:

1) naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 148 § 3 i 4 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze w zw. z § 30 ust. 2 statutu Spółdzielni, przez ich wadliwą wykładnię polegającą na przyjęciu, że powód, aby otrzymać zwrot wniesionych nieruchomości tytułem wkładu do (...)powinien uprzednio dokonać zniesienia współwłasności nieruchomości utworzonych w ramach scalania gruntów, a następnie wystąpić o zwrot nieruchomości utworzonej w ramach zniesienia współwłasności, co skutkowało oddaleniem powództwa na obecnym etapie postępowania, podczas gdy:

- z powołanych przepisów prawa takowy obowiązek nie wynika, bowiem tryb zwrotu niesionych wkładów gruntowych byłym członkom (...)wprost regulują przepisy ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze oraz statut pozwanej Spółdzielni, które nie przewidują odzyskania wkładów gruntowych w drodze zniesienia współwłasności nieruchomości; nadto, pozostali współwłaściciele działek o nr (...) nie są stronami w niniejszym postępowaniu,

- uzyskanie przez powoda orzeczenia w postępowaniu o zniesienie współwłasności nieruchomości w efekcie czyniłoby bezprzedmiotowym niniejsze postępowanie, zaś regulacje odnoszące się do tej kwestii przewidziane w ustawie Prawo spółdzielcze oraz w statucie Spółdzielni byłyby zbędne,

- w sytuacji ustalenia, że na skutek procesów scalania i wymiany gruntów dokonały się zmiany własnościowe, w związku z czym powód nie może otrzymać tytułem zwrotu wkładów gruntowych tych samych gruntów które wniósł do pozwanej Spółdzielni, Sąd winien zbadać, czy pozwana dysponuje gruntem równoważnym oraz nakazać pozwanej wydanie gruntu równoważnego, z uwzględnieniem interesów obu stron:

- zgodnie z niekwestionowaną uchwałą Walnego Zgromadzenia Członków pozwanej Spółdzielni nr (...)/ (...) z dnia 27 czerwca 2015 nakazano zwrot na rzecz powoda A. C. wkładów gruntowych w postaci niezabudowanych nieruchomości rolnych położonych w obrębie gruntów wsi P., gm. J., oznaczonej w ewidencji gruntów numerem geodezyjnym (...) o pow. 3,48 ha, nr (...)o pow. 5,34 ha, nr (...)o pow. 1,37 ha, przy czym zgodę na powyższe wyrazili także pozostali współwłaściciele tych nieruchomości, biorący udział w powzięciu rzeczonej uchwały;

2) naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na treść wydanego orzeczenia tj.:

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia całokształtu zebranego w sprawie materiału dowodowego i przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów - subiektywną i wybiórczą ocenę materiału dowodowego oraz poczynienie zasadniczych dla rozstrzygnięcia o istocie sporu ustaleń w sposób sprzeczny z zebranym w sprawie materiałem dowodowym, co doprowadziło do wydania orzeczenia bez uwzględnienia interesów obu stron - rażąco krzywdzącego dla powoda; polegające na:

- nieuzasadnionym przyjęciu, że w okolicznościach sprawy przedmiotowej nie jest możliwe wydanie na rzecz powoda ekwiwalentu wniesionego przezeń do pozwanej Spółdzielni wkładu gruntowego w postaci gruntu równoważnego składającego się z nieruchomości rolnych oznaczonych numerami geodezyjnymi: (...) o pow. 5,34 ha i (...)o pow. 1,37 ha, położonych w obrębie (...) P., gmina J., powiat (...), województwo (...);

- nieprawidłowym uznaniu, że powód otrzymując w zamian za wniesiony do pozwanej (...) w D. grunt równoważny zostałby bezpodstawnie wzbogacony, podczas gdy w efekcie wydania na rzecz powoda wnioskowanego gruntu zamiennego (działki o nr (...)) powód zrealizuje swoje roszczenie o zwrot wniesionego do Spółdzielni wkładu gruntowego, w związku z czym jego udział we współwłasności pozostałej nieruchomości (o nr (...)) zostanie wyeliminowany, zaś udziały pozostałych współwłaścicieli w tej działce ulegną proporcjonalnemu zwiększeniu;

- wadliwym ustaleniu, że w niniejszej sprawie nie wystąpiły przesłanki warunkujące wydzielenie na rzecz powoda gruntu zamiennego, podczas gdy uchwałą Walnego Zgromadzenia Członków pozwanej Spółdzielni nr (...)/ (...) z dnia 27 czerwca 2015 nakazano zwrot na rzecz powoda A. C. wkładów gruntowych w postaci niezabudowanych nieruchomości rolnych położonych w obrębie gruntów wsi P., gm. J., oznaczonej w ewidencji gruntów numerem geodezyjnym (...) o pow. 3,48 ha, nr (...) o pow. 5,34 ha, nr (...) o pow. 1,37 ha, a zgodę na powyższe wyrazili także pozostali współwłaściciele tych nieruchomości;

- nieuprawnionym stwierdzeniu, że „pozwana (...)w D. nie wydała na rzecz powoda wskazanych w uchwale nieruchomości, bowiem pozostali współwłaściciele nadal pozostawali członkami Spółdzielni, a przedmiotowe nieruchomości stanowiły ich wkłady gruntowe”, podczas gdy powyższa okoliczność nie wynika z zebranego materiału dowodowego w sprawie;

- całkowitym uchyleniu się przez Sąd I instancji od zweryfikowania zasadniczej dla rozstrzygnięcia o istocie sprawy okoliczności, tj. czy współwłaściciele nieruchomości rolnych oznaczonych numerami geodezyjnymi:(...)o pow. 3,48 ha, (...) o pow. 5,34 ha i (...)o pow. 1,37 ha, położonych w obrębie (...) P., gmina J., powiat (...), województwo (...), są członkami pozwanej (...)w D.,

- całkowitym pominięciu zgłoszonego przez powoda żądania alternatywnego o zapłatę równowartości wniesionego do pozwanej Spółdzielni wkładu gruntowego w sytuacji uznania, że brak jest możliwości wydzielenia na rzecz powoda gruntu zamiennego;

- art. 328 § 2 k.p.c. polegające na sporządzeniu uzasadnienia wyroku bez uwzględnienia wszystkich koniecznych elementów określonych w tym przepisie, a w konsekwencji obarczonego brakami w zakresie poczynionych ustaleń faktycznych i ich oceny prawnej powodującymi, że sfera motywacyjna orzeczenia pozostaje nieujawniona, poprzez:

- wybiórcze potraktowanie przez Sąd dowodów przyjętych za podstawę ustaleń faktycznych;

- niewskazanie w treści uzasadnienia, na jakiej podstawie i w jaki sposób Sąd ustalił, że powód, aby otrzymać zwrot wniesionych nieruchomości tytułem wkładu do (...) powinien uprzednio dokonać zniesienia współwłasności nieruchomości utworzonych w ramach scalania gruntów w sytuacji, gdy tryb zwrotu wniesionych wkładów gruntowych byłym członkom (...)wprost regulują przepisy ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze oraz statut pozwanej Spółdzielni, które nie przewidują odzyskania wkładów gruntowych w drodze zniesienia współwłasności nieruchomości; nadto, pozostali współwłaściciele działek o nr (...) nie są stronami w niniejszym postępowaniu, zaś członek wycofujący swój wkład otrzymuje ten sam grunt, który wniósł, jeżeli potrzeby wspólnej gospodarki nie stoją temu na przeszkodzie, w przeciwnym wypadku otrzymuje równoważny grunt z uwzględnieniem interesów obu stron (tj. spółdzielni i byłego jej członka);

- całkowite pominięcie w uzasadnieniu wyroku treści uzasadnienia wyroku uchwały Walnego Zgromadzenia Członków pozwanej Spółdzielni nr (...)/ (...) z dnia 27 czerwca 2015 zakazującej zwrot na rzecz powoda A. C. wkładów gruntowych w postaci niezabudowanych nieruchomości rolnych położonych w obrębie gruntów wsi P., gm. J., oznaczonej w ewidencji gruntów numerem geodezyjnym (...) o pow. 3,48 ha, nr (...) o pow. 5,34 ha, nr (...) o pow. 1,37 ha oraz okoliczności, że zgodę na powyższe wyrazili także pozostali współwłaściciele tych nieruchomości;

- niewskazanie w treści uzasadnienia, co legło u podstaw przekonania Sądu, że w niniejszej sprawie nie wystąpiły przesłanki warunkujące wydzielenie na rzecz powoda gruntu zamiennego oraz, że powód otrzymując w zamian za wniesiony do pozwanej (...)w D. grunt równoważny zostałby bezpodstawnie wzbogacony, podczas gdy w efekcie wydania na rzecz powoda wnioskowanego gruntu zamiennego (działki o nr (...)) powód zrealizuje swoje roszczenie o zwrot wniesionego do Spółdzielni wkładu gruntowego, w związku z czym jego udział we współwłasności pozostałej nieruchomości (o nr (...)) zostanie wyeliminowany, zaś udziały pozostałych współwłaścicieli w tej działce ulegną proporcjonalnemu zwiększeniu;

- nieustosunkowanie się w uzasadnieniu do zgłoszonego przez powoda żądania alternatywnego - o zapłatę równowartości wniesionego do pozwanej Spółdzielni wkładu gruntowego w sytuacji uznania, że brak jest możliwości wydzielenia na rzecz powoda gruntu zamiennego;

- art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. i art. 278 § 1 k.p.c., poprzez oddalenie wniosku dowodowego pełnomocnika powoda o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości na okoliczność ustalenia wartości rynkowej niezabudowanych nieruchomości rolnych oznaczonych numerami geodezyjnymi: 1 o pow. 3,48 ha, 11 o pow. 5,34 ha i 115 o pow. 1,37 ha, położonych w obrębie (...) P., gmina J., powiat (...), województwo (...) oraz ustalenia wartości rynkowej nieruchomości wniesionych przez powoda tytułem wkładów gruntowych do (...)w D., wg cen aktualnych, podczas gdy okoliczności, na które dowód ten został zgłoszony miały istotne znaczenie dla rozstrzygnięcie o istocie sprawy przedmiotowej.

W oparciu o powyższe zarzuty powód wniósł o:

1) zmianę zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 14 listopada 2018 r., sygn. akt I C 835/18, poprzez nakazanie pozwanej (...) w D., ażeby wydała powodowi A. C. nieruchomości rolne oznaczone numerami geodezyjnymi: (...)o pow. 5,34 ha i (...)o pow. 1,37 ha, położone w obrębie (...) P., gmina J., powiat (...), województwo (...) - tytułem zwrotu wkładów gruntowych wniesionych przez powoda do pozwanej Spółdzielni,

2) zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów procesu za obie instancje, z jednoczesnym wyodrębnieniem kosztów zastępstwa procesowego wg norm prawem przepisanych.

Jednocześnie, na zasadzie art. 381 k.p.c. powód wniósł o dopuszczenie dowodu z załączonego do apelacji dokumentu, w postaci zaświadczenia wydanego przez (...) w D. z dnia 28 grudnia 2018 r.- na okoliczność ustalenia, iż aktualnie żadna z osób figurujących obok powoda w rejestrze gruntów jako współwłaściciele nieruchomości rolnych oznaczonych numerami geodezyjnymi: (...) o pow. 3,48 ha, (...) o pow. 5,34 ha i (...)o pow. 1,37 ha, położonych w obrębie (...) P., gmina J., powiat (...), województwo (...), nie jest członkiem pozwanej(...)w D..

Nadto, na zasadzie art. 380 k.p.c. powód wniósł o uchylenie postanowienia Sądu pierwszej instancji, które nie podlegało zaskarżeniu w drodze zażalenia z dnia 31 października 2018 r. - w przedmiocie oddalenia wniosku dowodowego pełnomocnika powoda o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości. Powód wniósł o uzupełnienie postępowania dowodowego na etapie postępowania przed Sądem II instancji, poprzez dopuszczenie rzeczonego dowodu, na okoliczność ustalenia wartości rynkowej niezabudowanych nieruchomości rolnych oznaczonych numerami geodezyjnymi: (...) o pow. 3,48 ha, (...) o pow. 5,34 ha i (...) o pow. 1,37 ha, położonych w obrębie (...) P., gmina J., powiat (...), województwo (...) oraz ustalenia wartości rynkowej nieruchomości wniesionych przez powoda tytułem wkładów gruntowych do (...)w D..

Pozwana (...) w D. wniosła o oddalenie powództwa. Wniosła też o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z następujących dokumentów:

- wypis z rejestru gruntów z dnia 15 marca 2018 r.,

- decyzja Starosty Powiatu B. NR(...)z dnia 2016.05.12,

- decyzja Wojewody (...) NR (...) z dnia 2016.07.05,

- decyzja Starosty Powiatu B. NR(...)z dnia 2017.06.23,

- uchwała NR (...) Walnego Zgromadzenia (...) w D. z dnia 27 czerwca 2015 r.,

- lista wypłaty za wkłady gruntowe za 2015 r.,

- lista wypłaty za grunta dzierżawione za 2016 r.,

- umowa dzierżawy gruntów z dnia 30.11.2018 r.,

- dowód wypłaty za dzierżawę gruntów za 2017 r., KW(...),

- dowód wypłaty za dzierżawę gruntów za 2018 r., KW(...),

- wyciąg ze statutu (...) w D. dot. wkładów gruntowych,

oraz dowodów z zeznań świadków P. T. oraz J. M. – na okoliczność oddalenia apelacji w całości.

SĄD APELACYJNY USTALIŁ I ZWAŻYŁ, CO NASTĘPUJE:

Apelacja nie mogła być uwzględniona.

Sąd Apelacyjny zaaprobował i uznał za własne ustalenia faktyczne Sądu I instancji, z tym że – w oparciu o dokumenty przedłożone w postępowaniu odwoławczym - ustalił dodatkowo, iż w dniu 30 listopada 2018 r. pozwana (...) w D. zawarła z powodem A. C. umowę dzierżawy działek (...), położonych w obrębie (...) P., gmina J., których powód jest współwłaścicielem (k.141). Umowy dzierżawy zostały także z częścią pozostałych współwłaścicieli tych działek (bezsporne - k. 163). Na etapie postępowania apelacyjnego bezsporną okazała się przy tym okoliczność, że pozostali współwłaściciele wskazanych działek tj. E. J. (2), W. i N. K., P. i Z. M., M. i O. O. (2), M. i L. T., nie są już członkami pozwanej Spółdzielni. Osoby te jednak nie złożyły oświadczeń woli w przedmiocie wycofania wkładów gruntowych. Spółdzielnia, dzierżawiąc działki będące przedmiotem współwłasności, ponosi opłaty dzierżawne oraz opłaca podatek rolny.

W tak uzupełnionym stanie faktycznym Sąd Apelacyjny uznał, że roszczenie powoda nie mogło być uwzględnione.

Stosownie do przepisu art. 148 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo Spółdzielcze (t.j. 2018r., poz. 1285), zasadą jest, że członek spółdzielni wycofujący swój wkład powinien otrzymać ten sam grunt, który wniósł. Przypomnienia wymaga, że Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 września 2014 r. (III CSK 637/17, OSNC-ZD 2015/4/65) wyjaśnił, że pojęcie „ten sam grunt” jest tożsame z pojęciem gruntu uzyskanego w następstwie wymiany dokonanej na podstawie ustawy z ustawy z dnia 24 stycznia 1968 r. o scalaniu i wymianie gruntów (Dz. U. Nr 3, poz. 13 z późn. zm.), jak i ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 700). To zaś oznacza, że gdyby powód był wyłącznym właścicielem działek objętych żądaniem pozwu, tj. działki nr (...), o pow. 5,34 ha i nr (...) o pow. 1,37 ha, uzyskanych w następstwie wymiany dokonanej w ramach postępowania scaleniowego, to te właśnie działki powinien otrzymać od pozwanej Spółdzielni w trybie art. 148 ust. 3 Prawa spółdzielczego.

Wymaga też zaznaczenia, że grunt uzyskany w wyniku scalenia nie jest „gruntem równoważnym” w rozumieniu art. 148 § 3 zd. 2 Prawa Spółdzielczego, na co również wskazał Sąd Najwyższy w ww. orzeczeniu. Zgodnie z treścią art. 148 § 3 Prawa spółdzielczego, uzyskanie „gruntu równoważnego” jest możliwe wówczas, gdy wydaniu „tego samego gruntu” sprzeciwiają potrzeby wspólnej gospodarki. Przez "potrzeby wspólnej gospodarki" w rozumieniu omawianego przepisu uznaje się natomiast przykładowo zachowanie budynków, urządzeń, nienaruszanie scalonego obszaru, trudności w rozliczeniu nakładów, szczególne pogorszenie stanu rzeczy.

Nie znajdując podstaw do wydania powodowi gruntu równoważnego, Sąd Apelacyjny zauważa, że w przedmiotowej sprawie to bynajmniej nie „potrzeby wspólnej gospodarki” stały na przeszkodzie uwzględnieniu żądania powoda, lecz fakt, że grunt przez niego żądany – w następstwie przeprowadzonego scalenia - stał się przedmiotem współwłasności kilku osób, które jednak nie złożyły oświadczeń woli w przedmiocie wycofania wkładów gruntowych. Rozstrzygnięcie tej sprawy wymagało zatem dokonania oceny, jaki konkretnie rodzaj ochrony powodowi przysługuje w ramach posiadanego udziału w przedmiocie współwłasności.

Regulacja art. 148 Prawa Spółdzielczego nie określa trybu zwrotu wkładu gruntowego w takiej sytuacji, jaka zachodzi w tej sprawie. Odwołując się do przywoływanego powyżej wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 września 2014 r., za Sądem tym należy wskazać, że uprawnienia współwłaściciela, którego udział we współwłasności jest skutkiem przeprowadzonego postępowania scaleniowego, są zależne od trybu, w jakim to postępowania scaleniowe zostało przeprowadzone.

I tak, jeśli scalenie zostało przeprowadzone na wniosek zarządu spółdzielni, w oparciu o uchwałę walnego zgromadzenia członków, to wówczas na wniosek członka (...)który z niej występuje po zakończeniu postępowania scaleniowego, wydziela się grunty odpowiadające jego udziałowi w nieruchomości. Następuje to na podstawie decyzji administracyjnej wydawanej przez starostę, co znajduje swoje umocowanie w art. 16 ust.2 z dnia 26 marca 1982r. o scaleniu i wymianie gruntów.

Jeżeli natomiast do scalenia nie doszło na wniosek spółdzielni, tak jak ma to miejsce w tej sprawie (vide: uzasadnienie decyzji Starosty Powiatu B. z dnia 23 czerwca 2017 r., k. 61), to tryb administracyjny jest wyłączony i były członek spółdzielni może na drodze sądowej przed sądem powszechnym zgłosić roszczenie o wydanie wkładu gruntowego. W ocenie Sądu Apelacyjnego, w takim wypadku zasadniczo możliwe byłoby uwzględnienie takiego żądania w granicach udziału w przedmiocie współwłasności.

Można też rozważać, czy żądanie wydania całego gruntu w ramach roszczenia zgłoszonego tylko przez jednego ze współwłaścicieli nie jest czynnością zachowawczą w rozumieniu art. 209 k.c. Zgodnie z tym przepisem każdy ze współwłaścicieli może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa. W orzecznictwie przyjmuje się (zob. np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 3 października 2012 r., I ACa 243/12, LEX nr 12674170), że skoro zgodnie z art. 209 k.c. uprawnienie współwłaściciela dotyczy dochodzenia wszelkich roszczeń zmierzających do zachowania wspólnego prawa, to każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do dochodzenia roszczenia windykacyjnego. Nie wdając się tu bliżej w problematykę tego zagadnienia, należy stwierdzić, że w tej sprawie taka konstrukcja nie jest jednak możliwa do przyjęcia gdyż, po pierwsze, pozostali współwłaściciele nie złożyli oświadczeń o wycofaniu wkładów gruntowych z pozwanej Spółdzielni, a po drugie z częścią pozostałych współwłaścicieli strona pozwana zawarła umowy dzierżawy, uzyskując w ten sposób tytuł prawny do gruntu.

Co więcej, taką umowę dzierżawy zawarł także i powód, a to sprawia, że nie jest też możliwe uwzględnienie powództwa tylko w części tj. w zakresie udziału powoda, skoro udział ten uczynił on przedmiotem umowy ze Spółdzielnią.

Złożone natomiast przez stronę powodową orzeczenia sądowe dotyczą innych stanów faktycznych i nie mogą rzutować na rozstrzygnięcie tej sprawy.

W podsumowaniu stwierdzić zatem należy, że członek (...) występujący ze spółdzielni, nie może domagać się od spółdzielni wydania gruntu w sytuacji, gdy objęty żądaniem grunt stanowi przedmiot współwłasności jego i innych osób, które nie wycofały swoich wkładów ze spółdzielni i które w zakresie swych udziałów zawarły ze spółdzielnią umowy dzierżawy. Jak już zaznaczono, w takiej sytuacji nie aktualizuje się też roszczenie o wydanie gruntu równoważnego przewidziane w art. 148 § 3 Prawa spółdzielczego. W takim wypadku konieczne jest natomiast bądź współdziałanie wszystkich współwłaścicieli, którzy mogą domagać się wydania im łącznie przedmiotu współwłasności, bądź mogą dążyć do wyjścia ze współwłasności , celem wyłonienia tego właściciela, który otrzyma grunt i zrealizuje względem (...) roszczenie wydobywcze.

Przyjęcie odmiennej koncepcji oznaczałoby przeprowadzenie swoistego zniesienia współwłasności w obrębie sprawy o wydanie wkładu gruntowego, co w ocenie Sądu Apelacyjnego jest niedopuszczalne.

Na marginesie – w odniesieniu do zarzutu nierozpoznania istoty sprawy w zakresie roszczenia o zapłatę równowartości wniesionego wkładu – podnieść trzeba, że roszczenie powoda w tym zakresie, zgłoszone na rozprawie, w ogóle nie zostało sprecyzowane kwotowo (k. 73) i nie można go postrzegać jak prawidłowo sformułowanego żądania ewentualnego. Poza tym, wobec wymogów art. 193 § 2 1 k.p.c. przedmiotowa zmiana powództwa dla swej skuteczności musi być dokonana w piśmie procesowym spełniającym wymogi z art. 187 k.p.c. Zachowanie tego wymogu formalnego jest konieczne także wtedy, gdy powód występuje z nowym, zgłoszonym jako ewentualne, roszczeniem na rozprawie w obecności strony pozwanej.

Nie można przy tym nie zauważyć, że w przedmiotowej sprawie nie byłoby możliwe uwzględnienie roszczenia tego rodzaju. Tego typu roszczenie jest bowiem zarezerwowane tylko dla przypadków, gdy w ogóle nie istnieje możliwość wydania gruntów. W tej sprawie taka możliwość istnieje, choć wymaga ona współdziałania wszystkich współwłaścicieli, którzy mogą domagać się wydania działek nr (...) na współwłasność lub mogą dążyć do wyjścia ze współwłasności.

W efekcie zbędne było prowadzenie postępowania dowodowego na okoliczność ustalenia wartości rynkowej działek oznaczonych numerami (...), obręb (...) P., gmina J.. Postępowanie dowodowe w sprawie cywilnej nie może bowiem zmierzać w dowolnym kierunku, wyznaczonym przez wnioski dowodowe stron, gdyż jego zadaniem jest wyjaśnienie okoliczności ujawnionych w sprawie, doniosłych w świetle norm prawa materialnego, na podstawie których oceniane jest roszczenie dochodzone przez powoda. Sąd nie tylko może, ale wręcz powinien, pominąć wnioski dowodowe, które zmierzają do wykazania okoliczności nieistotnych dla rozstrzygnięcia, w istocie bowiem takie dowody należy traktować, jako powołane tylko dla zwłoki (art. 217 § 3 k.p.c.).

Nie popełnił zatem błędu Sąd pierwszej instancji oddalając wniosek powoda o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości. Brak też było przesłanek do przeprowadzenia tego dowodu na etapie postępowania odwoławczego.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny uznał, że zaskarżony wyrok okazał się prawidłowy, a Sąd pierwszej instancji nie uchybił przepisom postępowania cywilnego i nie naruszył przepisów prawa materialnego tj. nie uchybił regulacji art. 148 Prawa spółdzielczego.

W konsekwencji, apelacja została oddalona, na mocy art. 385 k.p.c..

(...)