Wyrok SA we Wrocławiu z 19 grudnia 2018 r. w sprawie o wysokość podstawy wymiaru składek.

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 5 lipca 2018 r. Sąd Okręgowy w Opolu V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie (...) Sp. z o.o. w O. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 23 listopada 2017 r., na podstawie której organ rentowy ustalił podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne S. K. jako osoby wykonującej pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek (...) Sp. z o.o. w O. za okres wskazany w decyzji (pkt I) oraz zasądził od wnioskodawcy na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. kwotę 900 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt II).

Wyrok ten oparł Sąd Okręgowy o następująco ustalony stan faktyczny:

(...) Sp. z o.o. z siedziba w O. jest zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym od dnia 28.12.2007 r. pod nr KRS (...). Przedmiot działalności spółki stanowi w szczególności działalność ochroniarska, z wyłączeniem obsługi

(...) (...) + (...) + (...) + (...) Sp. z o.o. z siedzibą w O. (dalej (...)) jest zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym od dnia 20.06.2012 r. pod nr KRS (...). Przedmiot działalności spółki stanowi w szczególności działalność agencji pracy tymczasowej i pozostała działalność związana z udostępnianiem pracowników. Do października 2013 r. Spółka była wpisana do Rejestru Agencji Pracy (...).

W dniu 01.11.2012 r. (...) Sp. z o.o. z siedziba w O., (występująca jako Usługobiorca), zawarła z (...) (występującą jako Usługodawca) „Umowę o świadczenie usług” obejmujących w szczególności (usługi) „będące przedmiotem działalności spółki, tj. usługi zgodne z PKD Usługobiorcy” - § 1.1.

Zgodnie z § 1.2 tejże umowy „Usługodawca do realizacji usług oddeleguje osoby, zwane dale Wykonawcami. Przez Wykonawcę rozumie się osobę zatrudnioną u Usługodawcy na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia lub umowy o dzieło.

Na podstawie § 2.1. cyt. umowy „Usługodawca wykona usługi na podstawie i zgodnie z zamówieniem złożonym przez usługobiorcę, zwanym dalej „Zamówieniem", w zakresie i ilościach szczegółowo określonych. Zamówienie będzie określać w szczególności:

1)  zapotrzebowanie usługobiorcy na wykonawców o określonych kwalifikacjach;

2)  uzgodniona przez strony kwotę ryczałtowego wynagrodzenia za prawidłowe wykonanie Usług;

3)  termin rozpoczęcia, okres, czasochłonność i miejsce wykonania Usług.

W myśl § 3. 5 cyt. umowy „Wykonawcy oddelegowani przez usługodawcę zobowiązani są do stosowania się do merytorycznych wskazówek osób wyznaczonych przez usługobiorcę, które określają w szczególności zakres obowiązków wykonawców, jednakże nie podlegają im służbowo.”.

W § 5.2.1. cyt. umowy ustalono, że „Wynagrodzenie będzie płatne na podstawie wystawionych przez usługodawcę faktur VAT”.

Wedle § 5.2.2 cyt. umowy „Usługodawca do 25 dnia każdego miesiąca za miesiąc poprzedni zobowiązuje się do przedłożenia dokumentów rozliczeniowych za ZUS pracownika, pracodawcy, (...) pracowników postaci pełnej listy płac systemu kadrowo-płacowego (...), oraz (...) dla pracownika.”.

W § 10 cyt. umowy przewidziano, że „obsługa kadrowa pozostaje w siedzibie firmy (...) – jedna osoba w D., jedna osoba O.”.

W dniu 25.03.2013 r. została zawarta „Umowa (...) nr (...)” na usługę ochrony mienia i osób pomiędzy (...) Sp. z o.o. z siedzibą we W. jako zleceniodawcą, a (...) Sp. z o.o. z siedziba w O. jako zleceniobiorcą.

Zgodnie z ust. 1 tejże umowy na podstawie powyższej Umowy Ramowej zleceniodawca może zawierać ze zleceniobiorcą pojedyncze umowy, poprzez dokonywanie pojedynczych zamówień na dostawę i/lub usługę.

W ust. 2.1 postanowiono, że w ramach stosunku prawnego pomiędzy zleceniodawcą a zleceniobiorcą obowiązują w pierwszej kolejności niniejsza Umowa Ramowa, w tym Ogólne Warunki Handlowe zleceniodawcy, stanowiące załącznik do tej umowy.

W myśl ust. 3.1 Umowa Ramowa została zawarta na okres 13 miesięcy (okres obowiązywania) od dnia 01.04.2013 r. do 30.04.2014 r. i jest podstawą dla wszystkich pojedynczych zamówień, jakie w tym czasie zostaną złożone przez zleceniodawcę u zleceniobiorcy.

Wedle ust. 4.4. załączniki do Umowy Ramowej stanowią jej integralną część. W wykazie załączników, pod pozycją 04 wymieniono „Podręcznik Ochrony”.

Zgodnie z ust. 5 Podręcznika Ochrony – Załącznika 04 do Umowy (...) nr (...) „Wszyscy pracownicy ochrony zwracają uwagę na to, aby w pomieszczeniu oddanym im do dyspozycji zawsze była utrzymana czystość i porządek”.

W ust. 9 powyższego Podręcznika Ochrony przewidziano, że „wyznaczony przez zleceniobiorcę koordynator ochrony musi starać się o dobrą współpracę z dyrektorem filii, zwłaszcza przy doborze pracowników ochrony, którzy będą realizowali powierzone im zadania”. „Koordynator ochrony przygotowuje wspólnie z dyrektorem filii grafik pracowników ochrony biorąc pod uwagę natężenie ruchu klientów, okresy przedświąteczne, tzw. długie weekendy” itp.”.

W dniu 02.04.2013 r. zleceniodawca (...) Sp. z o. o. z siedzibą w O. zawarła umowę zlecenia ze zleceniobiorcą S. K., którą powierzono mu wykonywanie prac porządkowych na obiekcie wskazanym przez zleceniodawcę, w terminie od 02.04.2013 r. do 30.04.2013 r. za wynagrodzeniem w kwocie 30 zł brutto. W przypadku nieobecności zleceniobiorcy był on zobowiązany zapewnić sobie zastępstwo. Zleceniobiorca wnosił o objęcie go ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym z tytułu powyższej umowy zlecenia (§ 8.1).

Tego samego dnia 02.04.2013 r. (...) reprezentowany przez pełnomocnika W. K. będącym jednocześnie prokurentem wnioskodawcy zawarł umowę zlecenia, ze zleceniobiorcą S. K., którą powierzono mu wykonywanie obowiązków związanych z ochroną osób i mienia na obiektach i obszarze wskazanym przez zleceniodawcę (§ 1), w terminie od 02.04.2013 r. do 30.04.2014 r., za wynagrodzeniem w kwocie 8,90 zł za godzinę (§ 2.1, § 2.2). Zleceniobiorca zobowiązany był zadania rozpoczynać i kończyć zgodnie z planem ochrony obiektu (§ 1.2.c.). Umowa była wykonywana pod kierownictwem zleceniobiorcy (§ 1.5). Zleceniobiorca oświadczył, że ma zawartą umowę o pracę, gdzie osiąga co najmniej minimalne wynagrodzenie, bądź zawartą umowę zlecenia z dnia 02.04.2013 r. w firmie „ (...) Sp. z o.o.” oraz nie wnosi o objęciem ubezpieczeniem społecznym również tym dobrowolnym z tytułu niniejszej umowy (§ 8).

S. K. został zgłoszony przez (...) Sp. z o.o. w O. do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowego, wypadkowego i zdrowotnego jako zleceniobiorca w okresie od 02.04.2013 r. do 23.03.2014 r., z podstawą wymiaru składek z tego tytułu w kwietniu 2013 r. w kwocie 0,00 zł, a w miesiącach maj 2013 r. – sierpień 2013 r. w kwotach 30,00 zł.

Jednocześnie od dnia 02.04.2013 r. S. K. został też zgłoszony do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego przez (...) z podstawą wymiaru składek z tego tytułu: w kwietniu 2013 r. w kwocie 0,00 zł, w maju 2013 r. w kwocie 827,23 zł, w czerwcu 2013 r. w kwocie 720,64 zł, w lipcu 2013 r. w kwocie 1040,42 zł, w sierpniu 2013 r. w kwocie 889,32 zł oraz we wrześniu 2013 r. w kwocie 827,23 zł.

Decyzją z dnia 23.11.2017 r. ZUS O. w O. ustalił z urzędu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia S. K. podlegającego ubezpieczeniom jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek (...) Sp. z o.o.

W. K. jest prokurentem (...) Sp. z o.o. w O.. W tym czasie był upoważniony do zawierania w imieniu tej spółki również umów zlecenia, podpisywał między innymi w.w. umowę zlecenia z zainteresowanym S. K.. W spornym okresie był również pełnomocnikiem (...). Umowy z tej spółki były wysyłane do (...) Sp. z o.o. w O..

S. K. w okresie od kwietnia 2013 r. do września 2013 r. wykonywał zatrudnienie na terenie sklepu (...) w K., na podstawie dwóch ww. umów zlecenia zawartych z (...) Sp. z o.o. w O. oraz z (...). Praktyka była taka, że zawierano odrębne umowy zlecenia na ochronę obiektów K. i na prace porządkowe. (...) Sp. z o.o. w O. zawierała umowy z K. i dotyczyły one ochrony, a pracownik korzystając z pomieszczeń na terenie K. musiał dodatkowo sprzątać te pomieszczenia po sobie. Pracownicy ochrony sklepu (...) w K. mieli do dyspozycji jedno pomieszczenie, gdzie przesłuchiwano zatrzymane osoby.

Praca zainteresowanego polegała na chodzeniu po sklepie i naocznym monitorowaniu sprzedaży. S. K. nie posiadał umundurowania pracownika ochrony. Posiadał jedynie plakietkę, ze stosowną informacją. Nigdy osobiście nie wykonywał żadnych czynności porządkowych.

Decyzją z dnia 16.09.2013 r. Marszałek Województwa (...) wykreślił (...) z Krajowego Rejestru Agencji Zatrudnienia.

W dniu 12.05.2014 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w O. wydało decyzję o utrzymaniu w/wym. decyzji w mocy.

Postanowieniem z dniu 29.05.2014 r. Sąd Rejonowy V Wydział Gospodarczy w O., sygn. akt EUG 13/14 ogłosił upadłość (...) obejmującą likwidację majątku dłużnika.

Wnioskodawca przekazywał zainteresowanej Spółce wynagrodzenie z tytułu zawartej umowy o świadczenie usług wg. ustalonej stawki po przesłaniu rachunku zbiorowego.

Na podstawie tychże ustaleń Sąd Okręgowy, powołując się na przepisy art. 4 pkt 2) lit. a), art. 6 ust. 1, art. 9 ust. 2, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 2, art. 18 ust. 3 w związku z art. 18 ust. 1, art. 46 ust. 1 i ust. 4 pkt 6 lit b) ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j.t. Dz.U.09.205.1585 ze zm.), art. 66 ust. 1. pkt 1 lit. e) ustawy z dnia 27 sierpnia 2004r. o świadczeniach z opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, art. 2 , 7, 9 ust. 1, art. 26 ust. 2 ustawy z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych (Dz.U.2003.166.1608 ze zm.), 83 § 1 k.c., uznał odwołanie wnioskodawcy za bezzasadne.

W ocenie Sądu Okręgowego w sprawie kluczowe było rozstrzygnięcie, czy umowy zlecenia zawarte przez ubezpieczonego na wykonywanie obowiązków związanych z ochroną osób i mienia oraz na czynności porządkowe były w rzeczywistości wykonywane na rzecz (...) Sp. z o.o., a w konsekwencji, czy ubezpieczony w tym okresie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i chorobowemu jako osoba wykonująca umowę zlecenia u płatnika składek (...) Sp. z o.o. w O..

Przy czym Sąd ten wskazał, iż okoliczności, w jakich doszło do zawarcia umowy o świadczenie usług pomiędzy wnioskodawcą a spółką (...) (w kwestii oddelegowania osób zatrudnionych w tych spółkach na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia lub umowy o dzieło) pozwalają na wyprowadzenie tezy, że wyłącznym celem tej czynności prawnej było uzyskanie korzyści przez wnioskodawcę, poprzez zaniżenie składek na ubezpieczenia społeczne oraz, w przypadku ubezpieczonego, uniknięcie obowiązku odprowadzenia składek na ubezpieczenia społeczne. Postanowienia te zdaniem tego Sądu zmierzają do obejścia przepisów prawa, a zatem w myśl art. 58 § 1 k.c. należało uznać je za nieważne. Sąd I instancji powołał się także na wyrok Sądu Najwyższego z 5 lipca 2012 r., sygn. akt I UK 101/12, który wskazał, że czynności pozorne mogą składać się na obejście prawa, gdy umowa z formalnego punktu widzenia (pozornie) może nie sprzeciwiać się ustawie, choć zostaje zawarta w celu obejścia prawa. Stanowisko to potwierdzono na gruncie sprawy zakończonej wyrokiem z dnia 7 stycznia 2013 r., I UK 372/12, w którym stwierdzono, że umowa zlecenia na pracę niewielkiej wartości (ilości), która nie jest pozorna (art. 83 k.c.), może nie stanowić tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym, gdy jej celem jest instrumentalne (przedmiotowe) wykorzystanie przepisów ubezpieczeń społecznych dla unikania wyższych składek na ubezpieczenia społeczne przez prowadzącego działalność gospodarczą. Taka sytuacja miała miejsce w zakresie zawartej umowy zlecenia na prace w ochranianych obiektach.

Sąd I instancji podkreślił również, iż outsourcing pracowników nie może być weryfikowany wyłącznie przez pryzmat zasady wyrażonej w art. 353 ¹ k.c. Zasada wolności umów nie może być bowiem wykorzystywana instrumentalnie, w szczególności do stworzenia zewnętrznych znamion realizowania umowy. Zasada swobody działalności gospodarczej nie ma charakteru bezwzględnego, absolutnego. Oczywistym jest, że postanowienia umowy o świadczenie usług, dotyczące „oddelegowania wykonawców do realizacji usług’’ miało charakter instrumentalny. Jedyna racja, jakiej można doszukać się w tego typu rozwiązaniu, wiąże się z aspektem finansowym.

Ocena umowy z punktu widzenia art. 353 ¹ k.c. polegała na ustaleniu, że układając swą relację pozornie w formie dwóch umów cywilnoprawnych, podczas gdy dla realizacji wszystkich zadań powierzonych ubezpieczonemu wystarczyłaby jedna taka umowa, strony ustaliły ją z zamiarem obejścia prawa w celu uniknięcia opłacania znacznie wyższych składek na ubezpieczenia społeczne, kosztem innych uczestników tego systemu.

Wprawdzie sam cel minimalizowania kosztów ponoszonych przez pracodawców związanych z opłacaniem należności za pracowników na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, ani też praktyki outsourcingu nie są sprzeczne z ustawą, nie może to jednak oznaczać akceptacji dla nagannych i nieobojętnych społecznie zachowań unikania ponoszenia kosztów zatrudnienia i w tym celu sztucznego tworzenia umów, celem zapłaty niższych składek na ubezpieczenia obowiązkowe (tak też Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 28 lipca 2016 roku, III AUa 122/16).

Ubezpieczony wykonywał zatem faktycznie obowiązki na rzecz wnioskodawcy (w tym przede wszystkim z drugiej umowy zlecenia, które były jej głównymi czynnościami), natomiast zawarcie umowy zlecenia dotyczącej samych tylko prac porządkowych miało na celu obniżenie kosztów działalności poprzez uniknięcie obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu umowy dotyczącej ochrony osób i mienia. Biorąc pod uwagę powyższe Sąd Okręgowy uznał, że w sprawie nie zachodzi zbieg dwóch tytułów ogólnych ubezpieczenia i nie można było skorzystać ze stanowionej przez art. 9 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych możliwości wyboru jednego z tych tytułów ubezpieczenia.

Zdaniem Sądu i instancji w sprawie zachodziła również konieczność rozważenia, czy ubezpieczonego można traktować jako pracownika tymczasowego. Kluczowe w tej mierze jest wskazanie, iż ustawa z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych zawiera w art. 2 ust 3 definicję pracy tymczasowej jako wykonywania na rzecz danego pracodawcy użytkownika zadań o charakterze sezonowym, okresowym lub doraźnym lub których terminowe wykonanie przez pracowników zatrudnionych przez pracodawcę użytkownika nie byłoby możliwe lub których wykonanie należy do obowiązków nieobecnego pracownika zatrudnionego przez pracodawcę użytkownika. W tym celu strony muszą zawrzeć ważnie porozumienie określone w art. 9 ust. 1. cyt. ustaw. W przepisie tym przewidziano, że w celu zawarcia umowy o pracę między agencją pracy tymczasowej a pracownikiem tymczasowym pracodawca użytkownik uzgadnia z tą agencją na piśmie: rodzaj pracy, wymagania kwalifikacyjne, przewidywany okres wykonywania pracy tymczasowej i jej wymiar, oraz miejsce wykonywania pracy tymczasowej. Spółka (...) Sp. z o.o. w O. nie wykazała, aby umowę taką zawarła z (...). Zainteresowany nie wykonywał też czynności usługowych określonych w przepisie.

Z tych wszystkich względów Sąd, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. odwołanie oddalił. Rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów procesu Sąd ten oparł na art. 98 § 1 oraz § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Z wyrokiem tym nie zgodził się płatnik składek i wywiódł apelację. Zaskarżył w niej tenże wyrok w całości i zarzucił mu:

1)  naruszenie prawa procesowego:

a)  nieważność postępowania poprzez brak w aktach sprawy pełnomocnictwa dla radcy prawnego wraz z pełnomocnictwem osoby, która go udzielała, albowiem radca prawny nie posługiwał się pełnomocnictwem Prezesa ZUS, która złożyła odpowiedź na odwołanie i brała udział w postępowaniu, czym naruszono art. 89 § 1 k.p.c. oraz brak potwierdzonego za zgodność z oryginałem pełnomocnictwa,

b)  opieranie się na kserokopii akt sprawy nieuwierzytelnionych przez osoby umocowań do działania w niniejszej sprawie, jak i nie podpisanych w nich dokumentach i brak zwrotu akt sprawy w sytuacji braku oryginału decyzji organowi rentowemu na podstawie art. 467 § 4 k.p.c. w zw. z art. 244 § 1 k.p.c.,

c)  art. 233 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego i nie wzięcie pod uwagę woli i akceptacji przez strony postępowania a to powoda, agencję i uczestnika zmiany stosunków prawnych ich akceptacji i faktycznej realizacji zgodnie z podpisanymi umowami, co pozwala skutecznie podważyć ocenę dowodów dokonaną przez Sąd Okręgowy, a nadto brak logicznych wniosków w sytuacji uznania „pierwszą” umowę zawartą pomiędzy ubezpieczonym z (...) Sp. z o.o. za nieważną, co prowadzić powinno do potwierdzenia ważności „drugiej” umowy zawartej przez zainteresowanego z (...), a tym samym jego obowiązków z tytułu ubezpieczeń społecznych;

2)  naruszenie prawa materialnego:

a)  art. 38 ust. 1 ustawy o systemie społecznym przez uznanie, że organ dotychczas miał prawo ustalania płatnika składek w sytuacji, gdy dopiero w dniu 13.06.2017r. wszedł w życie przepis art. 38 a ust. 1 ustawy, który pozwalał na ustalenie płatnika przez ZUS;

b)  art. 83 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez uznanie, że ustawa deleguje organ w zakresie ustalania treści stosunków prawnych w tym stosunku pracy i pozwala stosować kryteria znane z kodeksu cywilnego, jak pozorność w sytuacji, gdy ustawa systemowa odesłania do kodeksu cywilnego nie zawiera;

c)  art. 353 ¹ k.c. poprzez naruszenie zasady swobody zawierania umów pomiędzy powodem a uczestnikiem oraz powodem, a w sytuacji uznania za nieważną umowę „pierwszą” zawartą pomiędzy powodem i uczestnikiem prawidłowości zawartych umów pomiędzy (...) oraz pomiędzy powodem a (...);,

d)  przez niewłaściwe zastosowanie art. 58 § 1 w zw. z art. 83 § 1 k.c. w następstwie błędnego przyjęcia przez Sąd, że czynności związane z przejęciem uczestnika, które zaszły pomiędzy powodem a (...), a także pomiędzy uczestnikiem a (...) były czynnościami nieważnymi mającymi na celu obejście przepisów prawa,

e)  art. 83 § 1 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie, w następstwie błędnego przyjęcia przez Sąd, że czynności związane z zatrudnieniem uczestnika, które zaszły pomiędzy powodem a (...), a także pomiędzy uczestnikiem a (...) były czynnościami pozornymi, mającymi na celu obejście przepisów prawa,

f)  art. 26 ust. 2 cyt. ustawy z dnia ustawy z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych poprzez pominięcie, że przepis dopuszcza zatrudnianie pracowników tymczasowych w oparciu o umowy cywilnoprawne,

g)  art. 4 pkt 2) lit. a) ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez nie uwzględnienie, że płatnikiem składek jest pracodawca - w stosunku do pracowników oraz jednostka organizacyjna lub osoba fizyczna pozostająca z inną osobą fizyczną w stosunku prawnym uzasadniającym objęcie tej osoby ubezpieczeniami społecznymi i w związku z tym z tytułu wykonywania prac ochroniarskich płatnikiem składek za zainteresowanego była więc agencja pracy (...),

h)  art. 18 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który wskazuje, że podstawą wymiaru składek jest przychód, a którego przychodu po stronie uczestnika ze strony powoda nie było w spornym okresie, co wyklucza uznanie powoda jako płatnika składek na ubezpieczenie,

3) nierozpoznanie istoty sprawy poprzez stwierdzenie, że:

a)  skoro pierwszą umowę należało uznać za zawartą w celu obejścia prawa w oparciu o przepis art. 58 § 1 k.c., a zatem należało uznać za ważne umowy zawarte przez zainteresowanego z (...), co konsekwencji rodziło skutki w zakresie ubezpieczeń społecznych na tym podmiocie, a nie na powodzie;

b)  przedmiotem usług (...) nie było świadczenie usług ochrony co stanowiło przeszkodę uznania że dopuszczalne jest wynajmowanie zleceniobiorców dla powoda, który świadczył ochronę,

c)  niezrozumienie, na czym polega świadczenie outsourcingu pracowniczego,

d)  poprzez sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego z powodu dysharmonii ustaleń faktycznych pomiędzy materiałem zgromadzonym w sprawie, a konkluzją, do jakiej dochodzi sąd na podstawie tego materiału w rozważaniach uzasadnienia wyroku.

Mając powyższe na uwadze wniósł o zmianę w całości wyroku poprzez uwzględnienie odwołania oraz obciążenie organu kosztami postępowania wg. norm przepisanych, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji wraz z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył

Apelacja nie była uzasadniona i jako taka nie zasługiwała na uwzględnienie.

Przeprowadzone przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne korespondują ze zgromadzonym przez ten Sąd materiałem dowodowym i nie przekraczają określonych przepisem art. 233 § 1 k.p.c. granic swobodnej oceny dowodów. Z ustaleń tych, Sąd Okręgowy wyprowadził trafne wnioski, odpowiadające zastosowanym przez siebie i powołanym w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przepisom prawa materialnego. Dlatego też, rozważania prawne Sądu Okręgowego, Sąd Apelacyjny także przyjął jako własne, co czyni zbędnym konieczność ich przytaczania i powtarzania po Sądzie I instancji.

Najdalej idące zarzuty dotyczyły nieważności postępowania. Żaden z nich nie był jednak trafny.

Zupełnie nieuzasadniony był zarzut nieważności postępowania oznaczony w punktach 1a-b petitum apelacji. Sam fakt udzielenia pełnomocnictwa przez p.o. Dyrektora oddziału terenowego ZUS, pomimo braku pełnomocnictwa głównego, udzielonego przez Prezesa ZUS, nie świadczy o nieważności postępowania. Organ rentowy był w toku postępowania reprezentowany przez prawidłowo umocowanego pełnomocnika osobie radcy prawnego K. S. (pełnomocnictwo z 2 sierpnia 2017 r., k.12 a.s.) i pracownika ZUS B. D. (pełnomocnictwo z 8 stycznia 2018 r., k.13 a.s.) – oba podpisane przez ówczesnego Dyrektora Oddziału ZUS w O. – i taki sposób reprezentacji strony nie narusza przepisów powszechnie obowiązujących. W dominującym orzecznictwie przyjmuje się bowiem, że organ rentowy posiadający osobowość prawną (art. 66 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych) może upoważnić do reprezentowania profesjonalnego pełnomocnika, bądź ustanowić pełnomocnikiem procesowym swego pracownika (art. 87 § 2 k.p.c.). Pełnomocnictwo takie nie musi przy tym pochodzić od Prezesa Zakładu, gdyż dyrektor oddziału organu rentowego może udzielić pełnomocnictwa procesowego do zastępstwa oddziału w postępowaniu sądowym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Przyjmuje się nadto, że dokument pełnomocnictwa z podpisem dyrektora Oddziału - działającego w imieniu mocodawcy - jest wystarczający w świetle art. 89 § 1 k.p.c. do występowania tak umocowanego pełnomocnika w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych przed sądem (por. w tym zakresie wyroki SN: z 8 stycznia 2008 r., I UK 172/07, OSNP 2009 nr 3-4, poz. 51; z dnia 28 maja 2013 r., I UK 3/13 (LEX nr 1360191, z 15 października 2014 r. I UK 48/14 LEX nr 1545139, z dnia 6 listopada 2013 r. III PK 12/13 OSNP 2014/9/131).

Odnosząc się do zarzutów naruszenia prawa materialnego, należy wskazać, że powołanie się przez spółkę (...), że doszło do naruszenia wymienionych w tym przedmiocie przepisów prawa materialnego, wynika z przyjęcia przez apelującą subiektywnej i nie mającej oparcia w obiektywnych faktach linii argumentacji. Spornym było, czy wynagrodzenie „wypracowane” przez ubezpieczonego S. K. od maja do września 2013 r. na podstawie umowy zlecenia zawartej z agencją pracy (...) powinno zostać ujęte w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne łącznie z wynagrodzeniem osiągniętym z tytułu umowy zlecenia zawartej tego samego dnia przez ubezpieczonego ze spółką (...). Zweryfikować także należało, czy umowa o świadczenie usług zawarta między (...) i (...) 1 listopada 2012 r., zgodnie z którą agencja pracy zobowiązała się oddelegować osoby do realizacji usług świadczonych przez (...), czyli usług ochroniarskich, jest ważna w świetle art. 58 § 1 i 83 k.c., w kontekście postawienia przez organ rentowy zarzutu pozornych działań obu firm z zamiarem obejścia prawa celem uniknięcia opłacenia przez spółkę (...) wyższych składek na ubezpieczenia społeczne za S. K..

Zgodnie z art. 4 pkt 2a ustawy systemowej płatnikiem składek jest w szczególności pracodawca, w stosunku do pracowników, oraz jednostka organizacyjna lub osoba fizyczna pozostająca z inną osobą fizyczną w stosunku prawnym uzasadniającym objęcie tej osoby ubezpieczeniami społecznymi. Całokształt okoliczności faktycznych daje podstawę do uznania, że wyżej opisana umowa o świadczenie usług z 1 listopada 2012 r. zawarta pomiędzy (...) i (...) jest pozorna i została zawarta wyłącznie w celu znacznego zaniżenia przez faktycznego płatnika, jakim jest spółka (...), ponoszenia kosztów związanych z opłacaniem składek. Postanowienia takie jako zmierzające do obejścia przepisów prawa należało uznać za nieważne w rozumieniu art. 58 § 1 k.c. Wskazać należy, że czynności pozorne mogą składać się na obejście prawa, gdy umowa z formalnego punktu widzenia (pozornie) może nie sprzeciwiać się ustawie, choć zostaje zawarta w celu obejścia prawa (por. wyrok SN z 5 lipca 2012 r., I UK 101/12, Lex 1250560). Outsourcing pracowników nie może być weryfikowany wyłącznie przez pryzmat zasady wyrażonej w art. 353 ¹ k.c. Zasada wolności umów nie może być bowiem wykorzystywana instrumentalnie, w szczególności do stworzenia zewnętrznych znamion realizowania umowy. Przepis art. 353 ¹ k.c. wyraża zasadę swobody umów, zgodnie z którą podmiotom prawnym przyznaje się możliwości zawierania i kształtowania treści umów w granicach zakreślonych przez prawo, naturę (właściwość) stosunku prawnego oraz zasady współżycia społecznego. Na pojęcie swobody umów składają się, m.in., swoboda w kształtowaniu treści umowy oraz swoboda w wyborze formy umowy. Obok umów nazwanych, posiadających szczególną regulację kodeksową, prawo cywilne dopuszcza zawieranie umów nienazwanych, regulujących stosunki prawne w sposób odpowiadający stronom, lecz nie dowolny – ograniczenia z art. 353 ¹ k.c., o czym zapomina apelujący.

Zawarcie przez ubezpieczonego ze spółką (...) ustnej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu, i swoiste „rozdzielenie” czynności ubezpieczonego, które łącznie składały się na cały proces jego pracy dla spółki (...), miało służyć osiągnięciu celu sprzecznego z obowiązującymi przepisami prawa – upozorowaniu zbiegu ogólnych tytułów ubezpieczenia, a co za tym idzie – opłacaniu przez (...), jako rzeczywistego beneficjenta pracy pozornie świadczonej na rzecz (...), składek od niższej podstawy wymiaru. Sporną umowę zlecenia zawarto z ubezpieczonym w oparciu o ww. ogólną umowę o świadczenie usług zawartą miedzy (...) i (...) na oddelegowanie pracowników przez agencję pracy tymczasowej do pracodawcy użytkownika, jakim miała być spółka (...). Na podstawie ramowej umowy zlecenia z (...) agencja oddelegowała zleceniobiorcę P. M. do pracodawcy użytkownika (...) w celu wykonywania obowiązków związanych z ochroną osób i mienia w obiekcie wskazanym przez (...) za wynagrodzeniem, natomiast umową o świadczenie usług zawartą przez ubezpieczonego z (...) za 30,- zł miesięcznie powierzono mu usługi porządkowe także w obiekcie wskazanym przez (...). Przy czym sam ubezpieczony wskazał, że nie wykonywał jakichkolwiek czynności porządkowych w obiekcie, na terenie którego wyłącznie wykonywał czynności pracownika ochrony. W ustnych wyjaśnieniach nie wskazał, aby został poinformowany o zatrudnieniu przez pośrednika pracy (protokół rozprawy z dnia 5 lipca 2018 r. k.32v. a.s.), a zatem po zawarciu spornej umowy zlecenia ze spółką (...) wykonywał taki sam zakres czynności, jak wynikające z umowy z B., w sklepie, który ochraniał (K.) – po zawarciu spornej umowy z (...) nie wykonywał innych czynności, niż dotychczasowe, wynikające z umowy zlecenia łączącej go z B..

Owo fikcyjne i sztuczne rozdzielenie obowiązków ubezpieczonego wskazuje na prawdziwą intencję spółki (...) obniżenia kosztów związanych z odprowadzaniem za niego składek. W okolicznościach sprawy jeden pracownik zatrudniony (w ramach umów o świadczenie usług zbliżonych do zlecenia) równolegle u (...) i (...) wykonuje de facto czynności w ramach umowy o świadczenie usług wyłącznie dla spółki (...). Ubezpieczony mógłby umowę o świadczenie usług ochroniarskich zawrzeć wyłącznie ze spółką (...), dla której te czynności do chwili zawarcia spornej umowy zlecenia z (...) wykonywał. Tymczasem obie spółki dokonały swoistej manipulacji tytułami do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Nadto ubezpieczony wskazał, że wynagrodzenie za wykonywanie obowiązków ochroniarza otrzymywał wyłącznie od spółki (...).

Spółka (...) wskazywała, że korzystanie z instytucji outsourcingu pracowniczego, który pozwala na koncentrację sił, środków i procesów zarządczych w zasadniczych celach firmy nie daje podstaw faktycznych i prawnych do ustalania przez organ rentowy, że pracodawcą i płatnikiem składek za ubezpieczonego była ta właśnie spółka, bowiem nie ma przepisów, które by zabraniały zatrudniania się równocześnie u kilku zleceniodawców; nowoczesne formy zatrudnienia, elastyczność w zatrudnianiu i wypożyczaniu pracowników w razie bieżących potrzeb pracodawcy, nie dają podstaw organowi rentowemu do ustalania ubezpieczeń wbrew woli zainteresowanych. Ten pogląd można zaakceptować, gdyby nie został ustalony faktyczny cel „rozbicia” czynności ubezpieczonego na dwie umowy, przy czym pierwsza pracownicza zawarta ze spółka (...) została sztucznie i przedterminowo rozwiązana bezpośrednio przez datą podjęcia przez ubezpieczonego w maju 2013 r. świadczenia usług, pozornie na rzecz (...), a w rzeczywistości beneficjentem tych prac okazała się spółka (...).

Ponadto między spółkami (...) i (...) nie doszło do żadnych indywidualnych uzgodnień odnośnie osoby ubezpieczonego, o których mowa w art. 9 ustawy z 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych (j.t. Dz. U. z 2016 r., poz. 360 ze zm.), które są obligatoryjne do zawarcia umowy o pracę między agencją pracy tymczasowej a pracownikiem tymczasowym i skierowania pracownika tymczasowego do pracodawcy użytkownika. Zatrudnienie w oparciu o umowę o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu przez agencję pracy nie powstało w efekcie zgłoszenia zapotrzebowania przez pracodawcę-użytkownika (...) na pracowników o wyspecyfikowanych kwalifikacjach. Stąd płynie wniosek, że umowa o świadczenie usług zawarta pomiędzy (...) a (...) 1 listopada 2012 r. mająca na celu oddelegowywanie pracowników ochrony (także zatrudnionych w oparciu o umowy o świadczenie usług) do pracy u pracodawcy użytkownika (...) była pozorna, a zawarta w celu obejścia prawa.

O zawarciu umowy mającej na celu obejście ustawy można mówić wówczas, gdy czynność taka pozwala na uniknięcie zakazów, nakazów lub obciążeń wynikających z przepisu ustawy i tylko z takim zamiarem została dokonana (por. wyrok SN z 11 stycznia 2006 r., II UK 51/05, OSNP 2006/23-24/36). W rozpoznawanej sprawie zawarcie spornej umowy o świadczenie usług z ubezpieczonym służyć miało osiągnięciu celu sprzecznego z obowiązującymi przepisami prawa – upozorowaniu zbiegu ogólnych tytułów ubezpieczenia i wyeliminowaniu regulacji z art. 6 ust. 1 pkt. 4 w odniesieniu do rzeczywistej pracy zleceniobiorcy, tj. ochrony osób i mienia. Ocena umowy z punktu widzenia art. 353 ¹ k.c. polega na ustaleniu, że układając swą relację pozornie w formie jednej umowy o świadczenie usług, przy czym ubezpieczony w oparciu o sporną umowę w rzeczywistości wykonywał nadal usługi ochroniarskie na rzecz (...), podczas gdy dla realizacji wszystkich zadań powierzonych ubezpieczonemu wystarczyłaby jedna taka umowa, zawarta z (...), strony ustaliły ją z zamiarem obejścia prawa w celu uniknięcia opłacania znacznie wyższych składek na ubezpieczenia społeczne, kosztem innych uczestników tego systemu. Ubezpieczony bowiem w spornym okresie świadczył usługę na rzecz spółki (...), pod jej kierownictwem i nadzorem, polecenia ewentualnie mogli wydawać mu pracownicy z kręgu kierownictwa obiektu, na terenie które świadczył czynności ochroniarskie. Okoliczność ta bezspornie wynika z jego wyjaśnień. Nadto ogólna umowa o oddelegowywaniu pracowników do (...) przez (...) nosi cechy pozorności, gdyż, jak wskazano wyżej, oddelegowywanie pracowników tylko pozornie odbywało się zgodnie z zasadami funkcjonowania, zadaniami, rolą i funkcjami agencji pracy tymczasowej. W rzeczywistości spółce (...) przyświecał cel uniknięcia opłacania wysokich składek na ubezpieczenia społeczne za S. K., o czym agencja pracy tymczasowej wiedziała.

Wprawdzie sam cel minimalizowania kosztów ponoszonych przez pracodawców związanych z opłacaniem należności za pracowników na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych ani też praktyki outsourcingu, nie są sprzeczne z ustawą, nie może to jednak oznaczać akceptacji dla nagannych i nieobojętnych społecznie zachowań unikania ponoszenia pełnych kosztów zatrudnienia (nawet w oparciu o umowy zlecenia czy umowy o świadczenie usług) i w tym celu sztucznego tworzenia z jednej umowy dwóch celem zapłaty znacznie niższych składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne. Podkreślić należy, że ubezpieczony wykonywał faktycznie obowiązki ze spornych umów o świadczenie usług na rzecz (...), tj. w miejscu wskazanym przez spółkę (...), która prowadzi działalność jako firma ochroniarska, natomiast zawarcie przez niego odrębnej umowy ze spółką (...), kiedy ubezpieczony w spornym okresie nadal wykonywał usługi na rzecz (...), dotyczących tego samego rodzaju czynności – ochrony mienia – miało na celu, jak wskazano, obniżenie kosztów działalności poprzez uniknięcie obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne. W tych okolicznościach należy uznać, że organ rentowy zasadnie w zaskarżonej decyzji określił podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonego jako osoby wykonującej pracę na podstawie umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu na rzecz płatnika składek – spółki (...) – w spornych okresach.

Brak było podstaw do uznania za zasadne zarzutów apelacji, dotyczących odmowy uwzględnienia przez Sąd I instancji przepisów ustawy o zatrudnianiu pracowników tymczasowych. Sąd Okręgowy w sposób szczegółowy, poparty rozbudowanymi rozważaniami prawnymi dokonał właściwej wykładni i interpretacji przepisów ww. ustawy i uznał, że świadczone przez ubezpieczonego czynności nie miały charakteru doraźnego i dorywczego, co stoi w opozycji do definicji zawartej w art. 2 ww. ustawy. Zatrudnienie w oparciu o sporną umowę zlecenia nie powstało w efekcie zgłoszenia zapotrzebowania przez pracodawcę-użytkownika na pracowników o wyspecyfikowanych kwalifikacjach. Brak było też przesłanek do uznania, aby zatrudnienie ubezpieczonego wynikało z krótkotrwałego zapotrzebowania przez (...) na pracę.

Konsekwencją zaprezentowanego stanowiska jest stwierdzenie, że Sąd I instancji w sposób prawidłowy zastosował właściwe przepisy prawa ubezpieczeń społecznych i oddalił odwołanie od zaskarżonej decyzji.

W kontekście powyżej przestawionych rozważań dotyczących prawa materialnego nietrafny okazał się także zarzut naruszenia art. 233 k.p.c.

Na marginesie dla porządku wskazać jedynie można, że Sąd Okręgowy nie naruszył reguł określonych przepisem art. 233 § 1 k.p.c., a nie poparty jakąkolwiek argumentacją w uzasadnieniu apelacji zarzut wymieniony jedynie w jej petitum ocenić należało jako gołosłowny i postawiony jedynie blankietowo. Dokonana przez Sąd Okręgowy ocena charakteru prawnego spornych umów zlecenia była zgodna z dokonana wyżej wykładnia przepisów oraz zasadami doświadczenia życiowego czy logiki i znalazła oparcie we wskazanych przez ten Sąd przepisach prawa materialnego. Apelujący nie wskazał, jakie to zasady logiki czy doświadczania życiowego naruszył Sąd I instancji przy ocenie dowodów, która doprowadziła następnie do dokonania kwalifikacji prawnej przedmiotowych umów. Dodać przy tej okazji także należy, na co Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. w zakresie sposobu wskazania przepisu, który miałby być według skarżącego naruszony został nieprawidłowo sformułowany. Apelujący nie wskazał bowiem, który z dwóch przepisów art. 233 k.p.c. konkretnie powołuje, czy jego § 1 czy § 2. Domyślać się tylko ponownie może Sąd Odwoławczy, a nie jest to jego rzeczą, czy skarżący miał na myśli § 1 zgodnie, z którym Sąd ocenia wiarogodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału, czy też § 2, zgodnie z którym Sąd ocenia jakie znaczenie nadać odmowie przedstawienia przez którąkolwiek stronę dowodu czy też stawianiu przez strony przeszkód w przeprowadzeniu dowodów wbrew postanowieniu sądu. Jednakże brak uzasadnienia tego zarzutu nie daje zupełnie możliwości oceny, którego przepisu dotyczy zarzut czy może obu paragrafów łącznie.

Mając na uwadze powyższe apelacja podlegała oddaleniu z mocy art. 385 k.p.c., o czym Sąd Apelacyjny orzekł w sentencji wyroku.

SSA Barbara Ciuraszkiewicz SSA Ireneusz Lejczak SSA Barbara Staśkiewicz

R.S.