Ustawa z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy

art. 1. więcej Art. 1. Społeczna inspekcja pracy jest służbą społeczną pełnioną przez
pracowników, mającą na celu zapewnienie przez zakłady pracy bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy oraz ochronę uprawnień pracowniczych,
określonych w przepisach prawa pracy.

art. 2. więcej Art. 2. Społeczna inspekcja pracy reprezentuje interesy wszystkich
pracowników w zakładach pracy i jest kierowana przez zakładowe organizacje
związkowe.

art. 3. więcej Art. 3. 1. Społeczną inspekcję pracy w zakładzie pracy tworzą:
1) zakładowy społeczny inspektor pracy – dla całego zakładu pracy;
2) oddziałowi (wydziałowi) społeczni inspektorzy pracy – dla poszczególnych
oddziałów (wydziałów);
3) grupowi społeczni inspektorzy pracy – dla komórek organizacyjnych
oddziałów (wydziałów).
2. Zakładowe organizacje związkowe dostosowują organizację społecznej
inspekcji pracy do potrzeb wynikających ze struktury zakładu pracy.

art. 4. więcej Art. 4. Społeczni inspektorzy pracy mają prawo:
1) kontrolować stan budynków, maszyn, urządzeń technicznych i sanitarnych
oraz procesy technologiczne z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy;
2) kontrolować przestrzeganie przepisów prawa pracy, w tym postanowień
układów zbiorowych i regulaminów pracy, w szczególności w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy, uprawnień pracowników związanych
z rodzicielstwem, młodocianych i osób niepełnosprawnych, urlopów i czasu
pracy, świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych;
2a) uczestniczyć w kontroli przestrzegania w zakładzie pracy przepisów
dotyczących ochrony środowiska naturalnego;
3) brać udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy,
zgodnie z przepisami prawa pracy;
4) brać udział w analizowaniu przyczyn powstawania wypadków przy pracy,
zachorowań na choroby zawodowe i inne schorzenia wywołane warunkami
środowiska pracy oraz kontrolować stosowanie przez zakłady pracy
właściwych środków zapobiegawczych;
5) uczestniczyć w przeprowadzaniu społecznych przeglądów warunków pracy;
6) opiniować projekty planów poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny
pracy i planów rehabilitacji zawodowej oraz kontrolować realizację tych planów;
7) podejmować działania na rzecz aktywnego udziału pracowników zakładów
pracy w kształtowaniu właściwych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz oddziaływać na przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy;
8) wykonywać inne zadania określone w ustawie i w przepisach szczególnych.

art. 5. więcej Art. 5. 1. Społecznym inspektorem pracy może być pracownik danego
zakładu pracy, który jest członkiem związku zawodowego i nie zajmuje stanowiska
kierownika zakładu pracy lub stanowiska kierowniczego bezpośrednio podległego
kierownikowi zakładu.
2. Zakładowe organizacje związkowe mogą postanowić, że społecznym
inspektorem pracy może być również pracownik zakładu niebędący członkiem
związku zawodowego.
3. Społeczny inspektor pracy powinien posiadać niezbędną znajomość
zagadnień wchodzących w zakres działania społecznej inspekcji pracy. Zakładowy
społeczny inspektor pracy powinien posiadać co najmniej pięcioletni staż pracy
w branży, do której zakład należy, i co najmniej dwuletni staż pracy w danym
zakładzie, a oddziałowy lub grupowy społeczny inspektor pracy – co najmniej
dwuletni staż pracy w tej branży i co najmniej jeden rok pracy w danym zakładzie.

art. 6. więcej Art. 6. 1. Społecznych inspektorów pracy wybierają i odwołują pracownicy
zakładu pracy.
2. Społecznych inspektorów pracy wybiera się na okres 4 lat.
3. Zakładowych i oddziałowych (wydziałowych) społecznych inspektorów
pracy wybiera:
1) w zakładach pracy lub oddziałach (wydziałach) liczących do
300 pracowników – ogólne zebranie pracowników zakładu pracy lub oddziału (wydziału);
2) w zakładach pracy lub oddziałach (wydziałach) liczących powyżej
300 pracowników:
a) zakładowego społecznego inspektora pracy – zebranie oddziałowych
(wydziałowych) i grupowych społecznych inspektorów pracy,
b) oddziałowego (wydziałowego) społecznego inspektora pracy – zebranie
grupowych społecznych inspektorów pracy.
4. Grupowych społecznych inspektorów pracy wybiera ogólne zebranie
pracowników komórek organizacyjnych oddziału (wydziału).
5. W zakładach, w których nie wybrano grupowych społecznych inspektorów
pracy, tryb wyborów społecznych inspektorów pracy, o którym mowa w ust. 3
pkt 2, określają zakładowe organizacje związkowe.
6. Wybory społecznych inspektorów pracy przeprowadzają zakładowe
organizacje związkowe na podstawie uchwalonych przez siebie regulaminów wyborów.
7. Ogólnokrajowe organizacje związkowe mogą ustalać ramowe wytyczne do
regulaminów wyborów społecznych inspektorów pracy.

art. 7. więcej Art. 7. 1. Społeczny inspektor pracy w razie niewywiązywania się ze swoich
obowiązków może być, na zasadach określonych w art. 6, odwołany przed upływem
okresu, o którym mowa w art. 6 ust. 2.
2. Odwołanie, w myśl ust. 1, następuje na wniosek:
1) zakładowych organizacji związkowych;
2) co najmniej jednej piątej pracowników.
3. Społeczny inspektor pracy przestaje pełnić swoją funkcję również
w wypadku zrzeczenia się jej lub ustania stosunku pracy.
4. W wypadkach, o których mowa w ust. 2 i 3, przeprowadza się
uzupełniające wybory społecznego inspektora pracy.

art. 8. więcej Art. 8. 1. Społeczny inspektor pracy ma prawo wstępu w każdym czasie do
pomieszczeń i urządzeń zakładu pracy dla wykonywania zadań określonych
w art. 4.
2. Społeczny inspektor pracy ma prawo żądać od kierownika zakładu pracy
oraz oddziału (wydziału) i od pracowników informacji oraz okazania dokumentów
w sprawach wchodzących w zakres jego działania.
3. Wykonywanie czynności, o których mowa w ust. 1 i 2, następuje
z zachowaniem przepisów o ochronie informacji niejawnych.

art. 9. więcej Art. 9. 1. W razie stwierdzenia, że nie są przestrzegane przepisy, o których
mowa w art. 4, społeczny inspektor pracy informuje o tym kierownika zakładu
pracy oraz oddziału (wydziału), czyniąc jednocześnie stosowny zapis w księgach,
o których mowa w art. 12.
2. Kierownik zakładu pracy oraz oddziału (wydziału) podejmuje decyzje
w sprawie usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości i informuje o tym
społecznego inspektora pracy

art. 10. więcej Art. 10. 1. W razie stwierdzenia naruszenia przez pracownika przepisów
i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, społeczny inspektor pracy zwraca uwagę
pracownikowi na obowiązek przestrzegania tych przepisów i zasad.
2. W wypadku gdy zachowanie pracownika na stanowisku pracy wskazuje na
niedostateczną znajomość przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
nieumiejętność wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie lub innych
pracowników, społeczny inspektor pracy zwraca się do kierownika właściwej
komórki organizacyjnej o czasowe odsunięcie pracownika od tej pracy i zapoznanie
go z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.

art. 11. więcej Art. 11. 1. Na podstawie ustaleń własnych, oddziałowego (wydziałowego) lub
grupowego społecznego inspektora pracy zakładowy społeczny inspektor pracy
wydaje kierownikowi zakładu pracy, w formie pisemnej, zalecenie usunięcia
w określonym terminie stwierdzonych uchybień.
2. W razie bezpośredniego zagrożenia mogącego spowodować wypadek przy
pracy, zakładowy społeczny inspektor pracy występuje do kierownika zakładu
pracy o natychmiastowe usunięcie tego zagrożenia, a w wypadku niepodjęcia
odpowiednich działań wydaje, w formie pisemnej, zalecenie wstrzymania pracy
danego urządzenia technicznego lub określonych robót, zawiadamiając o tym
równocześnie zakładowe organizacje związkowe.
3. Kierownik zakładu pracy może wnieść sprzeciw od zalecenia zakładowego
społecznego inspektora pracy do właściwego inspektora pracy Państwowej
Inspekcji Pracy. Sprzeciw od zalecenia, o którym mowa w ust. 1, wnosi się
w terminie 7 dni od dnia doręczenia zalecenia, a od zalecenia, o którym mowa
w ust. 2 – niezwłocznie.
4. W razie wniesienia sprzeciwu, o którym mowa w ust. 3, inspektor pracy
Państwowej Inspekcji Pracy wydaje decyzję lub podejmuje inne środki prawne
przewidziane w przepisach o Państwowej Inspekcji Pracy.

art. 12. więcej Art. 12. 1. Zakład pracy jest zobowiązany założyć zakładową księgę zaleceń
i uwag oraz oddziałowe (wydziałowe) księgi uwag, przeznaczone do zapisów
społecznych inspektorów pracy.
2. Księgi, o których mowa w ust. 1, przechowuje się w miejscu ustalonym
przez kierownika zakładu pracy oraz udostępnia do wglądu zakładowym organizacjom związkowym, organom samorządu załogi, organom Państwowej Inspekcji Pracy oraz innym organom nadzoru i kontroli warunków pracy.
3. Zapisy w księgach, o których mowa w ust. 1, mają moc dokumentów
urzędowych w postępowaniu przed organami państwowymi.

art. 13. więcej Art. 13. 1. Zakład pracy nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy
o pracę z pracownikiem pełniącym funkcję społecznego inspektora pracy w czasie
trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu, chyba że zachodzą
przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia. W takim
wypadku rozwiązanie umowy o pracę może nastąpić po uprzednim uzyskaniu
zgody statutowo właściwego organu zakładowej organizacji związkowej.
2. Przepis ust. 1 nie narusza art. 40 Kodeksu pracy.
3. Zakład pracy nie może wypowiedzieć pracownikowi pełniącemu funkcję
społecznego inspektora pracy warunków pracy i płacy na jego niekorzyść w okresie
ustalonym w ust. 1, chyba że wypowiedzenie stało się konieczne z przyczyn,
o których mowa w art. 43 Kodeksu pracy.
4. Przepisy ust. 1–3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy pracownik jest
zatrudniony na podstawie mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.

art. 14. więcej Art. 14. 1. Zakład pracy jest zobowiązany zapewnić społecznym inspektorom
pracy odpowiednie warunki realizacji ich zadań.
2. Koszty związane z działalnością społecznej inspekcji pracy ponosi zakład pracy.

art. 15. więcej Art. 15. 1. Społeczni inspektorzy pracy powinni wykonywać swoje czynności
w zasadzie poza godzinami pracy.
2. W razie konieczności wykonywania swoich czynności w godzinach pracy
lub uczestniczenia w naradach i szkoleniach, społeczni inspektorzy pracy
zachowują prawo do wynagrodzenia.
3. W razie znacznego obciążenia zadaniami wynikającymi z pełnienia funkcji
społecznego inspektora pracy, kierownik zakładu pracy na wniosek zakładowych
organizacji związkowych może ustalić miesięczne wynagrodzenie zryczałtowane
do wysokości nieprzekraczającej wynagrodzenia za 30 godzin pracy osoby
pełniącej funkcję społecznego inspektora pracy.
4. W szczególnie uzasadnionych wypadkach kierownik zakładu pracy, na
wniosek zakładowych organizacji związkowych, może podwyższyć
wynagrodzenie, o którym mowa w ust 3, do wysokości nieprzekraczającej
wynagrodzenia za 60 godzin pracy.
5. W zakładach pracy, w których występuje szczególne zagrożenie zdrowia
i życia pracowników, a warunki pracy wymagają stałego społecznego nadzoru,
kierownik zakładu pracy, na wniosek zakładowych organizacji związkowych, może
zwolnić na czas pełnienia funkcji zakładowego społecznego inspektora pracy
z obowiązku wykonywania pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.
6. W wypadku, o którym mowa w ust. 5, zakładowy społeczny inspektor pracy
zachowuje przez czas pełnienia funkcji prawo do wynagrodzenia, jakie
przysługiwało mu na stanowisku pracy zajmowanym w dniu oddelegowania,
z uwzględnieniem zmian tego wynagrodzenia, jakie nastąpią w okresie
oddelegowania.

art. 16. więcej Art. 16. 1. Ogólnokrajowe organizacje związkowe mogą określać wytyczne
do działalności społecznych inspektorów pracy.
2. Określenie wytycznych, o których mowa w ust. 1, w stosunku do zakładów
podległych Ministrowi Obrony Narodowej lub Ministrowi Spraw Wewnętrznych
następuje w porozumieniu z właściwym ministrem.

art. 17. więcej Art. 17. Społeczni inspektorzy pracy współdziałają z Państwową Inspekcją
Pracy i innymi organami nadzoru i kontroli warunków pracy w zakresie ustalonym
ustawą oraz wytycznymi, o których mowa w art. 16.

art. 18. więcej Art. 18. 1. Państwowa Inspekcja Pracy udziela pomocy społecznej inspekcji
pracy w realizacji jej zadań, w szczególności przez poradnictwo prawne,
specjalistyczną prasę oraz szkolenie.
2. Inspektorzy pracy Państwowej Inspekcji Pracy przeprowadzają kontrole
wykonania zaleceń i uwag społecznych inspektorów pracy.

art. 19. więcej Art. 19. Na umotywowany wniosek zakładowego społecznego inspektora
pracy, uzgodniony z zakładowymi organizacjami związkowymi, dotyczący spraw
zagrożenia zdrowia i życia pracowników, inspektorzy pracy Państwowej Inspekcji
Pracy przeprowadzają kontrole oraz wszczynają postępowanie w sprawach
o wykroczenia przeciwko prawom pracownika.

art. 20. więcej Art. 20. Zakładowy społeczny inspektor pracy ma prawo uczestniczyć
w kontrolach przeprowadzanych w zakładzie przez inspektora pracy Państwowej
Inspekcji Pracy oraz w podsumowaniu kontroli.

art. 21. więcej Art. 21. Państwowa Inspekcja Sanitarna, Urząd Dozoru Technicznego oraz
inne organy nadzoru i kontroli warunków pracy obowiązane są udzielać społecznej
inspekcji pracy pomocy w wykonywaniu jej zadań.

art. 22. więcej Art. 22. 1. Kto działając w imieniu zakładu pracy narusza przepisy niniejszej
ustawy, a w szczególności uniemożliwia działalność społecznego inspektora pracy,
podlega karze grzywny do 2500 zł.
2. Tej samej karze podlega, kto nie wykonuje zalecenia zakładowego
społecznego inspektora pracy.
3. Orzekanie następuje na podstawie wniosku pochodzącego od inspektora
pracy w trybie określonym w dziale VII Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.

art. 23. więcej Art. 23. 1. Wytyczne do przeprowadzenia pierwszych wyborów społecznych
inspektorów pracy określi Rada Państwa.
2. Do czasu określenia wytycznych, o których mowa w art. 16 – wytyczne
takie określi Rada Państwa.
3. Po okresie 3 lat od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy Rada Państwa, po
konsultacji z ogólnokrajowymi organizacjami związkowymi, dokona oceny
przebiegu realizacji ustawy i w razie potrzeby wystąpi z inicjatywą jej zmiany.

art. 24. więcej Art. 24. 1. Postanowienia ustawy dotyczące zakładowych organizacji
związkowych stosuje się odpowiednio do rad pracowniczych, utworzonych na
podstawie przepisów ustawy o pracownikach urzędów państwowych oraz
art. 15 ustawy z dnia 8 października 1982 r. o związkach zawodowych (Dz. U.
Nr 32, poz. 216).
2. W zakładach, gdzie działają zakładowe organizacje związkowe i rady
pracownicze, o których mowa w ust. 1, społeczną inspekcją pracy kierują oba
przedstawicielstwa pracownicze.

art. 25. więcej Art. 25. Społeczni inspektorzy pracy wybrani po dniu 31 grudnia 1982 r.
pełnią swoje funkcje do czasu nowych wyborów.

art. 26. więcej Art. 26. Traci moc ustawa z dnia 4 lutego 1950 r. o społecznej inspekcji pracy
(Dz. U. z 1955 r. Nr 20, poz. 134 oraz z 1965 r. Nr 13, poz. 91).

art. 27. więcej Art. 27. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.