Wyrok SA w Białymstoku z 9 grudnia 2016 r. w sprawie o ustalenie.

Sygn. akt I ACa 613/16

Sygn. akt I ACz 824/16

WYROK

Dnia 9 grudnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący

:

SSA Krzysztof Chojnowski

Sędziowie

:

SA Jadwiga Chojnowska

SA Magdalena Pankowiec (spr.)

Protokolant

:

Łukasz Patejuk

po rozpoznaniu w dniu 9 grudnia 2016 r. w Białymstoku na rozprawie

sprawy z powództwa (...) S.A. w B.

przeciwko Skarbowi Państwa -(...)

o ustalenie

na skutek apelacji powoda

i zażalenia pozwanego na rozstrzygnięcie o kosztach w punkcie III

wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku

z dnia 2 grudnia 2015 r. sygn. akt I C 1999/12

I.  oddala apelację;

II.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie III o tyle, że zasądza kwotę 17.754 (siedemnaście tysięcy siedemset pięćdziesiąt cztery) zł i oddala zażalenie w pozostałej części,

III.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego 5400 (pięć tysięcy czterysta) zł tytułem zwrotu kosztów instancji odwoławczej.

(...)

UZASADNIENIE

(...) S.A. w B. wniosła o ustalenie, że aktualizacja opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej do kwoty 607.544,84 zł, dotycząca działek nr (...) o łącznej powierzchni 8,6753 ha i działki nr (...) o powierzchni 1,7114 ha obręb (...) B. P.. w B., dokonana wypowiedzeniem (...) z dnia 28 grudnia 2009 r. jest nieuzasadniona i w konsekwencji domagała się ustalenia opłaty w jej dotychczasowej wysokości, tj. po 161.409,32 zł netto.

Skarb Państwa reprezentowany przez (...)wnioskował, że podwyższenie opłaty rocznej za 2010 r. i lata następne z tytułu użytkowania wieczystego było uzasadnione.

Wyrokiem z dnia 2 grudnia 2015 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku ustalił wysokość opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowych położonych w B. przy ul. (...).(...) składających się z działek o numerach geodezyjnych: (...)(księga wieczysta (...) (księga wieczysta (...)), o łącznej powierzchni 10,3867 ha, za rok 2010 i lata następne – w łącznej kwocie po 383.597,25 zł; oddalił powództwo w pozostałym zakresie; zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 18.641,06 zł tytułem kosztów procesu; nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa kwotę 2.622,90 zł tytułem brakujących wydatków.

Orzeczenie to zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

(...) S.A. w B. jest użytkownikiem wieczystym nieruchomości gruntowej położonej w B. przy ul. (...). (...), składającej się z działek o nr ewidencyjnych: (...) o łącznej powierzchni 10,3867 ha, której właścicielem jest Skarb Państwa. Opłata za użytkowanie wieczyste tego gruntu wynosiła 161.409,32 zł netto.

(...) w dniu 28 grudnia 2009 r. nr (...) wypowiedział powódce dotychczasową wysokość opłaty przyjmując, że w związku z aktualizacją wartości nieruchomości, dokonaną przez rzeczoznawcę majątkowego w sporządzonym na zlecenie (...) operacie szacunkowym, wzrosła wartość przedmiotowej nieruchomości. W konsekwencji opłatę roczną na rok 2010 i lata następne ustalono na 607.544,84 zł. Odwołanie od tej decyzji wniosła powódka, na skutek czego Samorządowe Kolegium Odwoławcze w B. orzeczeniem z dnia 22 listopada 2012 r. ustaliło wysokość opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego na 2010 rok i lata następne w dotychczasowej wysokości, tj. 161.409,32 zł netto (196.919,37 zł brutto). Było to następstwem oceny, że właściciel dokonując aktualizacji opłaty rocznej nie dysponował prawidłowo sporządzonym operatem szacunkowym, mogącym stanowić podstawę skutecznego wypowiedzenia dotychczasowej opłaty.

Sprzeciw od w/w orzeczenia wniósł (...), co było równoznaczne z żądaniem przekazania sprawy do sądu.

Sąd Okręgowy uznał, że istniała podstawa do częściowego uwzględnienia żądań strony powodowej.

Ustalając wysokość opłaty rocznej za rok 2010 i lata następne, oparł się na dowodzie z opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości M. S., który łączną wartość rynkową wszystkich działek, według stanu nieruchomości i cen na dzień 29 grudnia 2009 r. oszacował na 12.786.575,00 zł. Biegły ten w sposób wszechstronny i fachowy ustosunkował się do również do zarzutów stawianych przez obie strony sporu.

Jako niemiarodajne ocenił natomiast opinie sporządzone przez biegłe A. C. i B. H.. Wskazał, że zostały one poddane kontroli (...), która stwierdziła w nich błędy wpływające bezpośrednio na określoną wartość nieruchomości. Sąd dodał, że choć biegłe sporządziły opinie uzupełniające, to jednak również one zawierały istotne luki i nie były nienależycie uzasadnione, przez co były nieweryfikowalne. Powstałych wątpliwości biegłe nie były w stanie rozwiać również podczas składanych ustne wyjaśnień.

Przyjmując zatem do ustalenia opłaty za użytkowanie wieczyste wartość nieruchomości gruntowej oszacowanej przez biegłego M. S. oraz to, że nieruchomość podlegała 3% stawce, Sąd Okręgowy uznał, że aktualizacja opłaty rocznej winna wynosić 383.597,25 zł za rok 2010 i lata następne. Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia wskazał art. 189 k.p.c. oraz art. 72 w zw. z art. 67 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. z 2010 r. nr 102 poz. 651 - j.t. z późn. zm.).

O kosztach procesu orzekł w myśl art. 100 k.p.c. rozdzielając je między stronami stosownie do końcowego wyniku (58,16% - 41,84%).

Apelację od tego wyroku, w części ponad kwotę 300.000 zł, wniosła powódka, która zarzuciła Sądowi I instancji naruszenie art. 233 k.p.c. przez dokonanie dowolnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i przyjęcie w oparciu o opinię biegłego z zakresu szacowania nieruchomości wysokości opłaty rocznej z tytułu użytkowania, w sytuacji gdy złożone do akt sprawy dowody w postaci umów sprzedaży nieruchomości z 27 kwietnia 2004 r. i 30 marca 2006 r. wskazywały na znacznie niższą wartość nieruchomości. Wnosiła o zmianę wyroku poprzez ustalenie opłaty rocznej z tytułu użytkowania w oparciu o cenę wynikającą z umowy z dnia 30 marca 2006 r. podwyższoną o wskaźniki inflacji z 2007-2008, albo uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Z kolei pozwany zaskarżył zawarte w wyroku postanowienie o kosztach procesu. Podnosił, że koszty te zostały wadliwie rozliczone i domagał się zmiany kwestionowanego rozstrzygnięcia w pkt III poprzez zasądzenie od niego na rzecz powódki kwoty 13.431,50 zł tytułem kosztów procesu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powódki nie zasługiwała na uwzględnienie, zaś zażalenie pozwanego okazało się zasadne jedynie w części.

Sąd Apelacyjny podziela dokonane przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne i rozważania w zakresie oceny materiału dowodowego oraz podstawy prawnej wyroku, przyjmując je za podstawę także własnego rozstrzygnięcia i odwołuje się do nich bez potrzeby ich powtarzania.

Spór w niniejszej sprawie, podobnie, jak zarzuty apelacji, koncentrował się na wokół zagadnienia, jakim była kwestia prawidłowości ustalenia wartości nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste powodowej spółce i w konsekwencji będącej pochodną tego ustalenia wysokości należnej opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego gruntu.

Wokół zbadania tej okoliczności skupiało się też postępowanie dowodowe w sprawie, a do oceny jego wyniku odnosiły się zarzuty apelacji. Podniesiony przez skarżącą zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. został jednak niewłaściwie skonstruowany i jako taki nie mógł odnieść oczekiwanego rezultatu.

Powódka nie przedstawiła bowiem żadnych konkretnych argumentów świadczących o dokonaniu przez Sąd I instancji stronniczej i wybiórczej oceny dowodów zgromadzonych w sprawie i wyprowadzeniu z tej oceny nielogicznych, niespójnych wniosków. Należy podkreślić, że dla skuteczności zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. konieczne jest wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w zakresie dokonanych ustaleń faktycznych i wnioskowań. W szczególności należy wskazać, jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłuszne im przyznając ten walor. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie skarżącego o innej niż przyjął sąd doniosłości poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu. Nie chodzi bowiem o krytykę dowodów, a o krytykę ich oceny, opartą na zarzucie jej niezgodności z przewidzianymi ustawą regułami jej dokonywania, mającą za punkt odniesienia konkretne, szczegółowo określone dowody. Tymczasem w uzasadnieniu apelacji pozwana podjęła wyłącznie polemikę z oceną materiału dowodowego, w istocie przedstawiając własną koncepcję stanu faktycznego sprawy, pomijającą zebrany w sprawie materiał dowodowy.

Wobec braku potrzeby szerszego aprobującego odniesienia się do wywodów Sądu Okręgowego należało jednak podkreślić, że przepisy ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami w zw. z art. 238 k.c. mają charakter norm prawnych bezwzględnie obowiązujących (iuris cogentis), co oznacza, iż nie mogą być odmiennie ukształtowane wolą stron. W szczególności dotyczy to zasady ustalania i pobierania opłat rocznych. Szczegółowa regulacja kwestii uiszczania tej opłaty i jej wysokości zawarta została w art. 71 -81 wskazanej ustawy.

Wynika z nich, że aktualizacja opłaty rocznej i samo wszczęcie postępowania w tej sprawie mogą zostać dokonane zarówno z urzędu - przez samego właściciela, jak i na wniosek użytkownika wieczystego. Z kolei sporna w niniejszej sprawie wartość nieruchomości gruntowej, stanowiącej podstawę ustalania wysokości opłaty, określana jest na podstawie operatu szacunkowego sporządzonego przez rzeczoznawcę majątkowego. W sprawie o ustalenie wysokości aktualizowanej opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego wyboru właściwego podejścia, metody oraz techniki szacowania nieruchomości dokonuje rzeczoznawca, a nie którakolwiek ze stron umowy. Wybór ten nie może być dowolny, lecz racjonalny, uzasadniony zasadami szacowania wartości nieruchomości określonymi przepisami ustawy o gospodarce nieruchomościami i aktu wykonawczego do tej ustawy.

Analiza akt sprawy pozwala na przyjęcie, że Sąd Okręgowy stosując się do tych zasad, poczynił ustalenia faktyczne przy wykorzystaniu właściwego środka dowodowego, tj. opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości M. S.. Skarżąca nie mogła zaś skutecznie zakwestionować wniosków płynących z tej opinii powołując się wyłącznie na jej rzekomą sprzeczność z materiałem dowodowym w postaci zawartych przez nią umów sprzedaży nieruchomości z 27 kwietnia 2004 r. i 30 marca 2006 r. Przedmiotem czynionych w sprawie ustaleń było zagadnienie wymagające wiadomości specjalnych (art. 278 § 1 k.p.c.) i dowody przywoływane przez skarżącą nie mogły zastępować opinii biegłego, jeżeli chodzi o jego wyjaśnienie. Zatem polemika apelującej z wnioskami biegłego rzeczoznawcy z zakresu szacowania nieruchomości w sferze wymagającej wiadomości specjalnych, nie mogła być skutecznie podjęta bez zasięgnięcia opinii innego biegłego sądowego. Tymczasem skarżąca wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego nie złożyła. Tym samym uniemożliwiała skuteczne zweryfikowanie argumentów podnoszonych w rozpoznawanym aktualnie środku odwoławczym. Wobec tak skonstruowanego i umotywowanego zarzutu apelacji Sąd Apelacyjny nie dostrzega także powodu do podjęcia z urzędu inicjatywy dowodowej w ramach kompetencji przyznanej treścią art. 232 k.p.c.

Trafnie przy tym podniósł pozwany, że przywoływane przez powódkę umowy sprzedaży zostały zawarte w dniach 27 kwietnia 2004 r. i 30 marca 2006 r., a zatem przed upływem odpowiednio ponad pięciu i ponad trzech lat, od daty (28 grudnia 2009 r..), na którą ustalana była wartość nieruchomości w celu ustalenia wysokości opłaty za użytkowanie wieczyste. Ich wartość nie była zatem miarodajna dla celów oszacowania. Trzeba też zaznaczyć, że według art. 151 . ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami wartość rynkową nieruchomości stanowi najbardziej prawdopodobna jej cena, możliwa do uzyskania na rynku, określona z uwzględnieniem cen transakcyjnych przy przyjęciu następujących założeń: 1) strony umowy były od siebie niezależne, nie działały w sytuacji przymusowej oraz miały stanowczy zamiar zawarcia umowy; 2) upłynął czas niezbędny do wyeksponowania nieruchomości na rynku i do wynegocjowania warunków umowy. Tymczasem powoływane przez skarżącą umowy nie mogą być uznane za zawarte w tak rozumianych warunkach wolnorynkowych, skoro do przeniesienia praw na ich podstawie doszło w zamian za umorzenie należności podatkowych.

Stąd też przywoływane przez skarżącą umowy ani nie mogły stanowić dowodu pomocnego dla rozstrzygnięcia, ani skutecznie podważyć wniosków, jakie zaprezentował w swojej opinii biegły sądowy. Trzeba też zaznaczyć, że opinia biegłego jest dowodem specyficznym, który nie podlega typowej dla innych dowodów ocenie według kryterium wiarygodności, poprzez proste zestawienie wynikających z niej wniosków z dowodami pochodzącymi z innych źródeł. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 14 listopada 2013 r. w sprawie V CSK 135/13 (LEX nr 1405234) wskazał, że jakkolwiek opinia biegłego, podobnie jak inne dowody podlega ocenie przy zastosowaniu art. 233 § 1 k.p.c., odbywa się to na podstawie właściwych jedynie dla jej przedmiotu kryteriów zgodności z zasadami logiki i wiedzy powszechnej, poziomu wiedzy biegłego, podstaw teoretycznych opinii, sposobu motywowania i stopnia stanowczości wyrażonych w niej wniosków. Tego rodzaju polemika, po złożeniu przez biegłego wyjaśnień, w których ustosunkował się do zarzutów do opinii podstawowej, nie została podjęta.

Zgodnie z § 28 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego z dnia 21 września 2004 r. (Dz.U. Nr 207, poz. 2109) na potrzeby aktualizacji opłaty rocznej ustala się wartość nieruchomości jako wartość prawa własności, stosując podejście porównawcze. Przy określaniu wartości prawa własności nieruchomości gruntowej dla potrzeb aktualizacji opłaty rocznej stosuje się, z zastrzeżeniem wyjątku określonego w § 27 rozporządzenia, ceny transakcyjne sprzedaży nieruchomości gruntowych niezabudowanych jako przedmiotu prawa własności. Wartość nieruchomości wycenianej na potrzeby aktualizacji opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego określa się według stanu nieruchomości i cen na dzień aktualizacji opłaty rocznej, z uwzględnieniem celu, na jaki nieruchomość została oddana w użytkowanie wieczyste, z zastrzeżeniem art. 73 ust. 2 ustawy (§ 28 ust. 5 rozporządzenia).

Opinia biegłego odpowiada tym wymogom, stąd też Sąd Apelacyjny w pełni podziela ocenę tego dowodu przedstawioną w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego. Biegły przedstawił bowiem jasne, logiczne i należycie umotywowane wnioski w swojej opinii zasadniczej, odniósł się również do wszystkich zarzutów stawianych opinii, przekonująco wyjaśniając podstawy przyjętej metody wyceny, w szczególności zaś kryteria doboru nieruchomości uznanych za podobne, których ceny transakcyjne uzyskane w wolnorynkowym obrocie stanowiły punkt wyjścia dokonanego oszacowania.

Sąd Apelacyjny ocenę tę w pełni aprobuje, zwłaszcza że wartość dowodowa opinii nie została skutecznie – w ramach zarzutu naruszenia art. 233 §1 k.p.c. i przy zastosowaniu właściwych dla jej przedmiotu kryteriów oceny - podważona.

Końcowo i marginalnie można też zwrócić uwagę na rozbieżność użytej w apelacji argumentacji ze wskazaną wartością przedmiotu zaskarżenia. Wyrok został bowiem zaskarżony jedynie częściowo, co do kwoty 83.597, 25 zł, która to wartość w żaden sposób nie wynika z postulowanych w apelacji podstaw dokonania oszacowania.

Nie znajdując zatem podstaw do uwzględnienia apelacji powódki, Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 k.p.c., orzekł jak w pkt I sentencji.

Uwzględniając w części zażalenie pozwanego, należało zauważyć, że o ile Sąd Okręgowy trafnie przyjął, że w związku z częściowym uwzględnieniem roszczeń pozwu, koszty procesu winny zostać stosunkowo rozdzielone (art. 100 k.p.c.), tym niemniej dokonał wadliwych ustaleń dotyczących proporcji, w jakich każda ze stron winna być uznana za wygrywającą i przegrywającą proces. W istocie bowiem roszczenie powódki zostało uwzględnione w 55%, co oznacza że obrona pozwanego okazała się skuteczna w 45%. W efekcie rozliczenia według takich proporcji poniesionych przez strony kosztów procesu, należało zmienić zawarte w pkt III wyroku postanowienie i zasądzić od pozwanego na rzecz powódki kwotę 17.754 zł (art. 386 § 1 k.p.c. i art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.).

O kosztach procesu za instancję odwoławczą postanowiono w pkt III, mając na uwadze wynik postępowania apelacyjnego oraz treść art. 98 k.p.c., art. 99 k.p.c. i art. 108 § 1 k.p.c. oraz przepisów § 2 pkt 6 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.

(...)