Wyrok SA w Białymstoku z 20 stycznia 2016 r. w sprawie o ochronę praw autorskich.

Sygn. akt I ACa 776/15

WYROK

Dnia 20 stycznia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący

:

SSA Bogusław Dobrowolski (spr.)

Sędziowie

:

SA Małgorzata Dołęgowska

SA Magdalena Pankowiec

Protokolant

:

Anna Bogusławska

po rozpoznaniu w dniu 20 stycznia 2016 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa K. M.

przeciwko J. S. (1)

o ochronę praw autorskich

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku

z dnia 19 czerwca 2015 r. sygn. akt I C 87/15

oddala apelację.

(...)

UZASADNIENIE

K. M. wniósł przeciwko J. S. (1) pozew, w którym domagał się zasądzenia na jego rzecz kwoty 22.300 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem naprawienia wyrządzonej szkody oraz nakazania pozwanemu usunięcia skutków naruszenia autorskich praw majątkowych i osobistych powoda, poprzez jednokrotne ogłoszenie w gazecie lokalnej (...) na stronie nr 3, w widocznym miejscu, w ramce czcionką Times N. R., rozmiar minimum 14, oświadczenia o treści: „OŚWIADCZENIE Przepraszam Pana K. M. za swoje działania naruszające osobiste i majątkowe prawa autorskie Pana K. M., polegające na bezprawnym korzystaniu i rozporządzaniu utworem (...) jego autorstwa, bez wiedzy twórcy i niezgodnie z jego wolą. Zobowiązuję się do usunięcia wszelkich skutków swojego postępowania, a w szczególności naprawienia szkody wyrządzonej Panu K. M.. J. S. (2)” Ponadto powód domagał się także zasądzenia na jego rzecz kwoty 2.000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wraz z kosztami postępowania.

Pozwany J. S. (1) wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu.

Wyrokiem z dnia 19 czerwca 2015 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku oddalił powództwo.

W uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd wskazał, że powód domagał się ochrony praw autorskich, do naruszania których dojść miało wskutek rozpowszechniania utworu jego autorstwa pt. (...). Zdaniem Sądu stan faktyczny sprawy, co do zasady, nie był sporny, jako że niesporna była okoliczność, iż (...) jest utworem w rozumieniu prawa autorskiego, a jej autorem jest powód. Zdaniem Sądu bezspornym było także, że wydawcą tego utworu jest (...). Prezesem tego (...) był powód, a wiceprezesem – pozwany. Według Sądu spór w niniejszej sprawie koncentrował się wokół kwestii związanej z możliwością dystrybucji utworu przez pozwanego.

W ocenie Sądu, do wydania spornej książki doszło w ramach działalności statutowej (...), czego ostatecznie powód nie kwestionował, a co – zdaniem Sądu - nie miało zasadniczego wpływu na jego prawa autorskie. Sąd zaznaczył bowiem, że prawa autorskie, to prawa osobiste i prawa majątkowe. Prawa osobiste są zaś niezbywalne, a jednym z nich jest prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności. Prawa majątkowe mogą być nadto przenoszone i jest to związane z prawem do otrzymywania wynagrodzenia za eksploatację utworu na różnych polach. Mając to na względzie Sąd wskazał, że powód niewątpliwie uzyskał wynagrodzenie autorskie, a jako autorowi - przysługiwało mu prawo decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności. Tym niemniej w ocenie Sądu, w oparciu o zgromadzone w sprawie dokumenty, w tym wniosek o dofinansowanie z karty 45 akt, protokół ze zgromadzenia (...) z dnia 29 listopada 2011 r. (karta 65) oraz oferty realizacji zamówienia - zadania publicznego (karta 49) wnioskować należy, że powód zrzekł się części swych praw, w postaci prawa do rozpowszechniania całego nakładu utworu, na rzecz częściowego decydowania o jego pierwszym udostępnieniu przez Stowarzyszenie. W ocenie Sądu wymienione dokumenty wskazują bowiem na rezygnację powoda z wynagrodzenia za eksploatację utworu, polegającą na jego nieodpłatnym przekazywaniu na rzecz mieszkańców (...). W świetle art. 16 prawa autorskiego – jak dalej wskazał Sąd – prawa osobiste chronią niepodlegającą zrzeczeniu się, ani zbyciu więź twórcy z utworem. Natomiast wykonywanie już konkretnych praw osobistych może być regulowane umownie oraz w drodze jednostronnego oświadczenia woli. Sąd powołał się przy tym na orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 maja 2007 r., I A Ca 668/06, w którym Sąd ten wyraził pogląd, że przy zachowaniu zasady niezbywalności autorskich praw osobistych, dopuszczalne jest zrzeczenie się przez twórcę wykonywania części tych praw na rzecz osób trzecich, w tym przedsiębiorców. Przy czym, podjęcie i wyrażenie decyzji w sprawie rozpowszechniania, może być dokonane w sposób wyraźny, jak też dorozumiany. Istotne znaczenie dla realizacji tego prawa ma samo stworzenie możliwości udostępnienia utworu, a nie jego skuteczne udostępnienie (rozpowszechnienie). Realizacja tego uprawnienia osobistego twórcy, jak wskazał Sąd, odbywa się jednorazowo - w związku z podjęciem decyzji o udostępnieniu. W momencie podjęcia tej decyzji, prawo to wygasa, stąd też dalsze wykorzystywanie utworu jest kwestią wykonania uprawnień o charakterze majątkowym. Materiał dowodowy zgromadzony w sprawie - w ocenie Sądu - wskazuje wprost, że powód wyraził zgodę na nieodpłatne wykorzystanie jego utworu, w celu propagowania celów (...), z którym jako prezes był ściśle związany. Ponadto wspólnie z zarządem na zebraniu, na którym był obecny, w sposób dorozumiany (poprzez niewniesienie sprzeciwu) wyraził zgodę na współdystrybucję książki, łącznie ze Stowarzyszeniem. Zmiana decyzji powoda w trakcie rozpowszechniania książki, co do jej sprzedaży, w ocenie Sądu była niewiążąca, bowiem w momencie wyrażenia dorozumianej zgody na bezpłatne rozprowadzanie książki (łącznie z zarządem (...)) powód wykorzystał już uprawnienie do decydowania o pierwszym udostępnieniu publicznym. Aktualnie nie może on zatem skutecznie wycofać się ze złożonego oświadczenia woli. Sąd podkreślił także, że obecnie (...) jest postawione w stan likwidacji od 9 listopada 2014 r., tym bardziej zastanawiające jest, dlaczego powód występuje ze swoim roszczeniem dopiero po upływie 3 lat od dnia wydania książki. W ocenie Sądu zasadnicze znaczenie mają tutaj kwestie osobistych animozji, które w żaden sposób nie zasługują na ochronę prawną.

Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia Sąd wskazał art. 78 , 79 i 16 ust. 4 ustawy z dnia 4 lutego 1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych ( Dz. U. z 2006r., nr 90, poz. 631 ze zm.). Dodatkowo nadmienił, że w sprawie niniejszej zastrzeżenia budzi także legitymacja procesowa pozwanego, gdyż w/w, rozprowadzając część egzemplarzy książki, nie działał jako osoba prywatna, ale jako członek(...). Powód zaś, w ocenie Sądu, w sposób dorozumiany zezwolił Stowarzyszeniu na pierwsze udostępnienie - przynajmniej części egzemplarzy swej książki. Stąd też, zdaniem Sądu brak tutaj podstaw do żądania od pozwanego jakichkolwiek kwot pieniężnych.

Apelację od tego wyroku wniósł powód zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

1)  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu Okręgowego z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, polegającą na:

a)  przyjęciu, że powód w jakikolwiek sposób zrzekł się przysługujących mu osobistych i majątkowych praw autorskich do utworu (...), w sytuacji gdy osobiste prawa autorskie są niezbywalne, zaś do przeniesienia majątkowych praw autorskich zgodnie z art. 53 ustawy z dnia z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej jako „ustawa") konieczne jest pod rygorem nieważności zawarcie umowy na piśmie, a w zebranym w sprawie materiale dowodowym nie znajduje się taka umowa;

b)  przyjęciu, że (...)wydało utwór (...) w ramach swojej działalności statutowej, w sytuacji gdy statut (...) enumeratywnie wymienia sposób realizacji celów (...), w którym to wyliczeniu nie znajduje się wydawanie publikacji książkowych, co w konsekwencji doprowadziło do przyjęcia przez Sąd że rozporządzając 223 egzemplarzami (...) J. S. (1) nie naruszył praw autorskich powoda;

c)  pominięciu okoliczności, że J. S. (1) jako wiceprezes (...) na podstawie Statutu nie był umocowany do samodzielnego podejmowania jakichkolwiek działań w imieniu (...), a tym bardziej do wykonywania praw związanych z utworem, którego autorem był powód, a w konsekwencji przyjęcie, że po stronie J. S. (1) brak jest legitymacji biernej do występowania w niniejszym procesie w charakterze pozwanego;

d)  pominięciu okoliczności, że J. S. (1) odebrał bez wiedzy i zgody powoda (będącego w tym czasie Prezesem (...)) z drukarni cały nakład (...), a następnie umieścił go w pomieszczeniu zamykanym na klucz, który pozostawał w wyłącznym posiadaniu pozwanego, i którym nie dysponował ani K. M., ani pozostali członkowie Stowarzyszenia, co jednoznacznie wynika z zeznań świadków S. Z. i P. J.;

2)  naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie:

a)  art. 227 k.p.c. w zw. z art. 258 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku o ponowne wezwanie na rozprawę, przesłuchanie w charakterze świadków W. B. i P. K. w sytuacji gdy świadkowie ci mieli zeznawać o faktach, które mają w sprawie istotne znaczenie;

b)  art. 227 k.p.c. w zw. z art. 248 § 1 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku o zobowiązanie powoda do przedłożenia oryginału protokołu walnego zgromadzenia członków (...) z dniaa 29 listopada 2011 r., i przeprowadzenie dowodu z tego dokumentu, w sytuacji gdy dokument ten zawiera fakty, które mają w sprawie istotne znaczenie;

c)  art. 328 § 2 k.p.c. poprzez brak umieszczenia w uzasadnieniu wyroku oceny zeznań przesłuchanych w sprawie świadków albo wskazania, że dowód ten Sąd pominął co uniemożliwia przeprowadzenie kontroli instancyjnej orzeczenia w tym zakresie.

W oparciu o powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 22.300 zł wraz z ustawowymi odsetkami w wysokości wskazanej przez stronę powodową w toku procesu i nakazanie pozwanemu usunięcia skutków naruszenia autorskich praw majątkowych i osobistych powoda, poprzez jednokrotne ogłoszenie w gazecie lokalnej (...) na stronie 3 w widocznym miejscu w ramce, czcionką Times New Roman, rozmiar minimum 14, oświadczenia o treści wcześniej przytoczonej, a także zasądzenie kwoty 2.000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wraz z należnymi kosztami procesu za obie instancje, w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany domagał się oddalenia tej apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powoda nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny uznał by w pierwszej kolejności odnieść się do zawartych w apelacji powoda zarzutów dotyczących naruszenia przez Sąd I instancji przepisów postępowania, które w ostatecznym rezultacie rzutują na kształt podstawy faktycznej rozstrzygnięcia oraz konieczność zastosowania konkretnych przepisów prawa materialnego.

Sąd Apelacyjny nie zgodził się ze skarżącym co do naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisów art. 227 w zw. z art. 258 oraz 248 § 1 kpc poprzez oddalenie wniosków dowodowych o ponowne wezwanie na rozprawę i przesłuchanie w charakterze świadków W. B. oraz P. K., a także przedłożenie oryginału protokołu Walnego Zgromadzenia Członków (...) z dnia 29 listopada 2011r. Gdy chodzi o zeznania w/w świadków to zauważyć należy, iż wniosek o ich przeprowadzenie po raz pierwszy został zawarty w odpowiedzi pozwanego na pozew (k. 68). Pozwany cofnął ten wniosek na rozprawie odbytej w dniu 9 czerwca 2015r. i dopiero wówczas wniosek w tym zakresie zgłosiła strona powodowa (k. 88 odw.). W tym stanie rzeczy wniosek ten należało uznać za spóźniony w kontekście art. 217 § 2 kpc albowiem nie została usprawiedliwiona zwłoka w zgłoszeniu tego wniosku przez stronę powodową. Ponadto wniosek ten był wadliwy ponieważ nie zawierał dokładnego oznaczenia faktów, które miały być za pośrednictwem tych dowodów stwierdzone ( art. 236 kpc). Wreszcie strona powodowa wprawdzie zgłosiła na decyzję odmowną przeprowadzenia w/w dowodów zastrzeżenia do protokołu, tym niemniej nie określiła konkretnych przepisów postępowania, które miały być uchybione, co jest warunkiem koniecznym skuteczności zastosowania instytucji przewidzianej w art. 162 kpc ( por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2013r., V CSK 544/12- zbiór Lex nr 1438426 i z dnia 10 sierpnia 2006r., V CSK 237/06). Gdy chodzi zaś o protokół Walnego Zgromadzenia Członków (...)w L. 1939-1956 w B. z dnia 29 listopada 2011r. to poświadczony za zgodność przez władze Stowarzyszenia dokument ten znajduje się w aktach sprawy (k. 65- 67). Strona powodowa nie wykazała w jakiej części protokół ten nie odzwierciedla rzeczywistego przebiegu obrad Walnego Zgromadzenia bądź istnieje jego inna wersja. Sporządzający ten protokół P. J. (k. 87 odw.- 88) zeznawał w sprawie jako świadek i treść jego zeznań w istotnej dla sprawy części dotyczącej dystrybucji spornej książki jest zbieżna z treścią tego dokumentu. Nadmienić już w tym miejscu należy, iż wersja tego świadka była zgodna z zeznaniami pozostałych świadków zeznających w sprawie- członków zarządu (...) (k. 88) i W. Ł. (k. 88 odw). Niezależnie więc od w/w mankamentu zgłoszonego zastrzeżenia w zakresie wskazania naruszonych przez Sąd I instancji przepisów postępowania analizowany wniosek dowodowy strony powodowej słusznie został przez ten Sąd pominięty.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie mógł odnieść oczekiwanego przez skarżącego skutku zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 328 § 2 kpc. Uzasadnienie zaskarżonego wyroku zostało sporządzone w nowej formule przewidzianej w art. 328 §1 1 i art. 329 kpc., to jest w drodze ustnego wygłoszenia uzasadnienia i sporządzenia jego pisemnej transkrypcji. Uzasadnienie to wprawdzie zawiera szereg mankamentów, przede wszystkim w zakresie konstrukcji podstawy faktycznej – wskazania faktów uznanych za udowodnione oraz uwzględnionych jak i pominiętych dowodów- tym niemniej zgodna treść znacznej części dowodów umożliwia prawidłowe wyrokowanie w niniejszej sprawie przez Sądy obu instancji. Nie sposób przy tym pominąć tego, iż w aktualnym modelu postępowania apelacyjnego sąd II instancji na nowo rozpoznaje sprawę i zgodnie z art. 382 kpc orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w I instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym.

Niezasadny jest zarzut apelacji dotyczący wadliwego przyjęcia przez Sąd Okręgowy, iż powód w jakikolwiek zrzekł się przysługujących mu osobistych i majątkowych praw autorskich do utworu (...), w sytuacji gdy osobiste prawa autorskie są niezbywalne, zaś do przeniesienia majątkowych praw autorskich, zgodnie z art. 53 prawa autorskiego, konieczne jest pod rygorem nieważności zawarcie umowy na piśmie, a w zebranym w sprawie materiale dowodowym nie znajduje się taka umowa. Analiza tego zarzutu powinna być poprzedzona stanowczymi ustaleniami dotyczącymi relacji pomiędzy powodem a w/w (...), przede wszystkim w zakresie uzgodnień między nimi co możliwości rozpowszechniania przez to (...) książki powoda. Sąd I instancji w tym względzie na podstawie dowodów z dokumentów ( w/w protokołu ze Zgromadzenia (...) z dnia 29 listopada 2011r., oferty realizacji zamówienia- k.49-55 oraz wniosku o dofinansowanie- 45-48), przyjął iż powód „zrzekł się” części praw do utworu w postaci prawa do rozpowszechniania nakładu utworu na rzecz (...). Sąd Apelacyjny zgadza się z tym stanowiskiem ponieważ znajduje ono oparcie nie tylko w w/w dokumentach (pochodzących także od powoda), ale także w zgodnych zeznaniach wszystkich przesłuchanych w sprawie świadków- P. J., S. Z., W. Ł. oraz w korespondującymi z nimi wyjaśnieniami pozwanego. Osoby te nie kwestionowały praw autorskich powoda do książki, ale wskazywały na to, że w ramach (...) uzgodnione zostały zasady dystrybucji, rozpowszechniania tej pozycji. Powód brał wówczas udział w tych uzgodnieniach i nie zgłaszał w tym względzie sprzeciwu, w szczególności w zakresie rozpowszechniania części nakładu książki przez Stowarzyszenie.

W tym stanie rzeczy należało dokonać kwalifikacji prawnej powyższych ustaleń w zakresie przedstawionego zachowania powoda i (...), czego Sąd Okręgowy w sposób właściwy nie uczynił. Zdaniem Sądu Apelacyjnego należało uznać, iż między tymi podmiotami doszło w istocie do udzielenia licencji niewyłącznej, o której mowa w art. 67 ust. 2 prawa autorskiego. Do udzielenia takiej licencji nie jest wymagana forma pisemna pod rygorem nieważności, zaś oświadczenia stron mogą być złożone w dowolnej formie, także w sposób dorozumiany (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 25 września 2014r., I ACa 574/14- zbiór Lex nr 1587351; Prawo autorskie i prawa pokrewne- komentarz pod red. J. Barty i R. Markiewicza, Wyd. Zakamycze. 2005, str. 522; R. Golat- Prawo autorskie, Gdańsk 2008, str. 182). Przedstawione wyżej okoliczności związane z aktywnym udziałem powoda w pracach zarządu (...), które wyraziło wolę rozpowszechniania książki, świadczą o tym, że między tymi podmiotami doszło do zawarcia umowy licencji niewyłącznej w zakresie jej dystrybucji. Skoro więc między tymi stronami został nawiązany stosunek prawny dotyczący licencji niewyłącznej, o której mowa w art. 67 ust. 2 prawa autorskiego, to Stowarzyszenie to było uprawnione rozprowadzać książkę, zgodnie z tą licencją.

Niezasadne są pozostałe zarzuty zawarte w apelacji powoda. Przede wszystkim należy podkreślić, iż w sprawie nie było kwestionowane, że to powodowi przysługują prawa autorskie do w/w pozycji i ewentualny udział (...) w jego wydaniu nie podważa jego praw w tym względzie. Gdy chodzi o udział pozwanego w dystrybucji książki to należy zgodzić się z Sądem I instancji, iż działał on w ramach w/w (...) jako wiceprzewodniczący jego zarządu, a ponadto był on gospodarzem obiektu, w którym przechowywano nakład książki. W związku z tym nie można mu, jako osobie fizycznej, zarzucać niezgodnych z prawem autorskim działań względem powoda skutkujących odpowiedzialnością przewidzianą w art. 78 i 79 tego prawa. Wreszcie, wbrew stanowisku skarżącego, pozwany w swych działaniach związanych z dystrybucją książki respektował stanowisko (...) i nie można było uznać, iż jego działanie w tym względzie miało cechy samowoli.

Reasumując, Sąd Apelacyjny doszedł wniosku, iż zaskarżony wyrok nie narusza wskazanych wyżej przepisów prawa autorskiego. Dlatego apelacja powoda została oddalona na podstawie art. 385 kpc.

(...)