Wyrok SA w Białymstoku z 28 stycznia 2015 r. w sprawie o zapłatę.

Sygn. akt I ACa 596/14

WYROK

Dnia 28 stycznia 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący

:

SSA Elżbieta Borowska

Sędziowie

:

SA Elżbieta Bieńkowska

SA Elżbieta Kuczyńska (spr.)

Protokolant

:

Elżbieta Niewińska

po rozpoznaniu w dniu 14 stycznia 2015 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa K. N.

przeciwko (...) w G.

o zapłatę

i z powództwa wzajemnego (...) w G.

przeciwko K. N.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego - powoda wzajemnego

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie

z dnia 14 maja 2014 r. sygn. akt V GC 44/14

I.  Oddala apelację;

II.  Zasądza od pozwanego głównego i powoda wzajemnego - (...)w G. na rzecz powoda głównego i pozwanego wzajemnego K. N. kwotę 5.400 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

UZASADNIENIE

Powód K. N. wniósł o zasądzenie od (...)w G. kwoty 213.618,58 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 29.10.2013r. do dnia zapłaty. W uzasadnieniu pozwu wskazał, że w ramach prowadzonej działalności świadczył na rzecz pozwanej usługi oraz dostarczył żwir i piach, za które wystawił faktury VAT nr (...). Pozwany uznał za wymagalną i bezsporną wierzytelność z tego tytułu, jednak jej nie uregulował.

Nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym w dniu 19.02.2014r. uwzględniono roszczenie pozwu.

Pozwana (...)z siedzibą G. wniosła sprzeciw od nakazu zapłaty zaskarżając go w całości i domagając się oddalenia powództwa oraz zasądzenia kosztów postępowania. Wskazała, iż w dniu 17.03.2014r. wypłaciła powodowi kwotę 97.266,44 zł tytułem dochodzonego roszczenia. Podniosła, iż w roku 2012 powód wystawił na jej rzecz 8 faktur o numerach: (...), zawierających rozbieżności co do ilości, jakości i ustalonych cen na kwotę 116.352,14 zł. Nieprawidłowości zostały wyliczone i zweryfikowane przez zespół pracowników spółki. Wskazała, iż z uwagi na brak dokumentów WZ nie miała wcześniej możliwości przeprowadzenia rzetelnej weryfikacji. Podkreśliła, iż opłaciła powyższe faktury, w tym kwoty za faktury nr (...) zostały wypłacone na mocy ugody z dnia 13 listopada 2013r. Dodała, iż miały również miejsce przypadki zawyżania należności na fakturach nr (...), gdzie powód potwierdził nieprawidłowości i wystawił korekty, potwierdzając tym samym obowiązujące w relacjach stron ceny. Wskazała, iż weryfikacja faktur z 2012 i 2013r. nastąpiła z zastosowaniem tych samych metod i poprzez ten sam zespół osób. Zgłosiła zarzut potrącenia kwoty 116.352,14 zł stanowiącej sumę wykazanych nieprawidłowości w wystawianych przez powoda fakturach z wierzytelnością powoda. Jednocześnie pozwana wystąpiła z powództwem wzajemnym, żądając zasądzenia od powoda kwoty 116.352,14 zł z ustawowymi odsetkami tytułem zwrotu należności w związku z nadpłaconymi fakturami z 2012r. oraz kosztów procesu.

Pozwany wzajemny (powód główny) K. N. wniósł o oddalenie powództwa wzajemnego i zasądzenie kosztów procesu. Podniósł, iż roszczenie powódki wzajemnej jest bezprzedmiotowe z uwagi na brak przysługującej jej wierzytelności. Z pism procesowych spółki wynika, iż zgłasza do potrącenia tę samą wierzytelność, której dochodzi w pozwie wzajemnym. Powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazał, iż strona, która dokonuje potrącenia wierzytelności będącej przedmiotem powództwa, tym samym twierdzi, że wierzytelność ta została umorzona, a zatem może żądać tylko oddalenia powództwa, nie może zaś domagać się w pozwie wzajemnym zasądzenia swej zgłoszonej do potrącenia wierzytelności

Wyrokiem z dnia 14 maja 2014 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie zasądził od pozwanej spółki na rzecz powoda kwotę 127 079,89 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 18 marca 2014 r. do dnia zapłaty (pkt I), zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 17 898 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt II), umorzył postępowanie w pozostałej części (pkt III), oddalił powództwo wzajemne (pkt III), zasądził od powoda wzajemnego - (...)w G. na rzecz pozwanego wzajemnego – K. N. kwotę 3 600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt IV).

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujący stan faktyczny:

K. N. prowadzi działalność gospodarczą polegającą na remontowaniu i utrzymaniu dróg publicznych oraz w zakresie usług ziemnych, eksploatacji kopalni. W ramach prowadzonej działalności wykonywał na rzecz (...) w G. określone usługi oraz sprzedawał towary w postaci m.in. piasku, żwiru, kamienia i kruszywa.

K. N. wystawił następujące faktury VAT:

- w dniu 05.03.2012r. nr (...) na kwotę 111.954,60 zł,

- w dniu 16.04.2012r. nr (...) na kwotę 46.843,32 zł,

- w dniu 12.07.2012r. nr (...) na kwotę 109.387,59 zł,

- w dniu 16.08.2012r. nr (...) na kwotę 160.082,04 zł,

- w dniu 06.09.2012r. nr (...) na kwotę 8.528,82 zł,

- w dniu 06.09.2012r. nr (...) na kwotę 29.885,93 zł,

- w dniu 05.11.2012r. nr (...) na kwotę 203.127,24 zł,

- w dniu 06.11.2012r. nr (...) na kwotę 326.858,11 zł.

Powyższe faktury zostały w całości opłacone przez (...)w G.. Do 2014r. nie były kwestionowane.

Pozwem z dnia 17.10.2013r. K. N. dochodził od pozwanej zapłaty kwoty 270.127, 40 zł tytułem należności z faktur nr (...)r. Nakazem zapłaty z dnia 24.10.2013r., sygn. V GNc 268/13 Sąd Okręgowy w Olsztynie uwzględnił roszczenie pozwu. W dniu 13.11.2013 r. strony zawarły ugodę, w której oświadczyły, iż przed Sądem Okręgowym w Olsztynie toczy się postępowanie w sprawie o sygn. V GNc 268/13 z powództwa powoda przeciwko pozwanej o zapłatę 270.127,40 zł z ustawowymi odsetkami i Sąd wydał nakaz zapłaty uwzględniający powództwo. Pozwana zobowiązała się do niewnoszenia zarzutów od nakazu, a powód do niewszczynania postępowania zabezpieczającego a po uprawomocnieniu się nakazu - postępowania egzekucyjnego, chyba że pozwana uchybi terminowi zapłaty. Jednocześnie pozwana oświadczyła, iż uznaje za wymagalne i bezsporne zobowiązania przysługujące powodowi w kwocie 280.721,40 zł i zobowiązała się do zapłaty odsetek ustawowych od kwoty 270.127,40 zł w wysokości 34.226,37 zł. Strony oświadczyły, iż zasady zapłaty odsetek zostaną uregulowane w kolejnej ugodzie zawartej do dnia 16.12.2013r dotyczącej bezspornych roszczeń wynikających z faktur:

- nr (...) na kwotę 194.692,08 zł,

- nr (...) na kwotę 176.729,75 zł,

- nr (...) na kwotę 100.804,53 zł,

- nr (...) na kwotę 6.619,86 zł.

W przypadku niezawarcia ww. umowy, pozwana zobowiązała się do zapłaty odsetek do 31.12.2013r. Pozwana zobowiązała się do zapłaty należności objętej ugodą w dwóch równych ratach po 140.360,70 zł do 16.11.2013r. i 31.12.2013r. Ponadto ustalono, iż w przypadku uchybienia terminowi należność stanie się wymagalna w całości. Pozwana w dniach 13.12.2013r. i 31.12.2013r. dokonała wpłat po 140.360,70 zł.

Z dalszych ustaleń Sądu wynika, że powód w dniu 18.10.2013 r. wystawił faktury VAT nr (...) na kwotę 176.729,75 zł oraz nr (...) na kwotę 100.804,53 zł z 7 dniowym terminem płatności. Pismem z dnia 05.12.2013r spółka wskazała, iż faktury nr (...) zawierają nieprawidłowości i zwróciła się o wystawienie korekt. K. N. skorygował należności z faktury nr (...) do kwoty 134.438,51 zł, a z faktury nr (...) do kwoty 79.180,07 zł, wystawiając faktury korygujące, zgodnie z wnioskiem spółki. Pismem z dnia 07.01.2014r. K. N. wezwał spółkę do zapłaty kwoty 375.590,74 zł tytułem należności z faktur o nr (...). Pismem z dnia 08.01.2014r pozwana poinformowała powoda o nieprawidłowościach w fakturach nr (...) z 2012r. w postaci niezgodności w pozycjach: ilość, cena, wartość. Domagała się wystawienia korekt do faktur: z faktury nr (...) na kwotę 41.146,94 zł, z faktury (...) – 117.263,33 zł, z faktury (...) – 8.385,97 zł, z faktury (...) – 29.156,63 zł, z faktury (...) – 199.216,63 zł, z faktury (...) – 299.278,40 zł, z faktury (...) – 96.378,72 zł, z faktury (...) – 89.738,73 zł. Powód w odpowiedzi wskazał, iż kwestionuje roszczenia i zarzuty spółki odnośnie faktur.

W dniu 17.03.2014r. pozwana wpłaciła na rzecz powoda kwotę 97.266,44 zł, którą to powód zaliczył na poczet odsetek ustawowych za okres od 29.10.2013r. do 18.03.2014r. w wysokości 10.727,75 zł, pozostała kwota została zaliczona na poczet należności głównej.

W tak ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd pierwszej instancji zauważył, że strona pozwana (powódka wzajemna) nie kwestionowała istnienia wierzytelności powoda (pozwanego wzajemnego) wynikających z dołączonych do pozwu faktur oraz, że spór w sprawie skoncentrował się wokół kwestii, czy pozwanej spółce należy się zwrot kwoty 116.352,14 zł tytułem wyliczonej przez nią nadpłaty za wystawione przez powoda w 2012r. faktury VAT.

W ocenie Sądu Okręgowego w sytuacji, kiedy spółka opłaciła bez jakichkolwiek zastrzeżeń wystawione w 2012r. faktury, zobowiązanie łączące strony w tym zakresie wygasło. Skoro dłużnik spełnił świadczenie z umowy wzajemnej tj. zapłacił należności z faktur zobowiązanie zostało wykonane. Jego cel został osiągnięty, a więź prawna między stronami ustała. Pełnomocnik spółki złożył oświadczenie o uchyleniu się od skutków przyjęcia faktur w pełnych kwotach dopiero na rozprawie w dniu 14 maja 2014r. Pozwana spółka w żaden sposób nie wykazała, by istniały jakiekolwiek przeszkody, aby na bieżąco weryfikować rzetelność faktur. Zdaniem Sądu, nie sposób akceptować sytuacji, aby kontrahent po upływie paru lat, kwestionował zaakceptowane, zaksięgowane w swojej dokumentacji i opłacone faktury. Ponadto własne zestawienia pozwanej, w oparciu o które kwestionuje poszczególne pozycje z konkretnych faktur powoda, nie zostały poparte żadnymi dokumentami. Sąd wskazał, że faktury z 2012 r. zawierają po kilka pozycji każda. Do części z nich pozwany przedłożył liczne dokumenty, które były nieczytelne, bądź też nie było możliwości powiązania ich z konkretna fakturą. Na większości (...) widnieje jedynie pieczątka powoda i ilość towaru. Brak jakichkolwiek dokumentów obrazujących ustalenia stron co do zastosowanych cen. Na dokumentach brak powiązań z konkretnymi fakturami. W tych okolicznościach, zdaniem Sądu Okręgowego, zeznania świadków w postaci dyrektora ds. handlowych, prezesa zarządu i członka zarządu pozwanej spółki, są niewystarczające i niemiarodajne dla ustalenia, czy K. N. wystawił faktury prawidłowo i zgodnie z łączącym go z pozwanym stosunkiem umownym. Powyższe powoduje również, iż biegły z uwagi na brak odpowiednich dokumentów nie byłby w stanie ustalić, czy faktury wystawiono rzetelnie. Pozwana spółka nie wskazała również jakie to dokumenty, na których miałby się opierać biegły wskazują na potwierdzenie przez K. N. obowiązujących pomiędzy stronami cen. W konsekwencji Sąd pierwszej instancji oddalił wnioski dowodowe pozwanej spółki (powódki wzajemnej) o przesłuchanie ww. osób i o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego.

Sąd zaznaczył, że co do faktury nr (...) pozwana nie przedłożyła żadnych dokumentów z których wynika, że powód obciążył go należnościami za inną usługę, niż tę którą wykonał. Karty drogowe są nieczytelne, jest tylko numer i pieczątka powoda. Różnica w ilości i cenie również nie została wykazana. Dowodem na nieprawidłowości w fakturach nr (...) miały być wyłącznie zeznania B. K. i M. B.. W kwestii faktury nr (...) to WZ są nieczytelne, nie sposób z nich wywnioskować, której to faktury dotyczą, widoczna jest na nich data maj 2012r., mogą więc dotyczyć również dostawy za którą została wystawiona faktura (...).

Zdaniem Sądu stanowisko pozwanej spółki co do kwestionowanych faktur powoda z roku 2012 o nr 54 i 55 jest niezrozumiałe. Należności z tych faktur powód dochodził w sprawie V GNc 268/13, w której wydany został nakaz zapłaty w dniu 24 października 2013 r. Pozwana nie składała w tamtej sprawie zarzutów i nakaz się uprawomocnił. Ponadto w ugodzie pozasądowej zawartej w dniu 10 października 2013 r. spółka (jako dłużnik powoda) uznała w całości za wymagalne i bezsporne należności powoda w kwocie 270 127,40 zł – właśnie z tych dwóch faktur o nr (...). Zaspokojenie przez pozwaną roszczeń powoda w wykonaniu zawartej między stronami ugody pozasądowej powoduje wygaśnięcie zobowiązania.

Sąd podkreślił, że z okoliczności, że K. N. skorygował faktury (...) nie można wnioskować, że potwierdził w ten sposób nieprawidłowości we wcześniej wystawionych fakturach i obowiązujące ceny. Korekta dotyczyła bowiem jedynie określonych trzech faktur i tylko co do zawartych w nich należności.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy uznał powództwo główne za zasadne i na podstawie art.734 § 1 kc i 735 § 1 kc w zw. z art.750 kc i art.535 kc zasądził od pozwanej (powódki wzajemnej) na rzecz powoda (pozwanego wzajemnego) kwotę dochodzoną pozwem. Sąd pierwszej instancji wskazał, że pozwana w toku procesu, w dniu 17 marca 2014 r., wpłaciła powodowi kwotę 97.266,44 zł, na poczet faktur powoda nr 60/213 i nr (...). Powód przyznał dokonanie tej wpłaty i w piśmie procesowym z dnia 28.03.2014r. wskazał sposób zarachowania wpłaconej kwoty. Powyższe spowodowało modyfikację powództwa. Pismem z dnia 18 marca 2014 r. powód zawiadomił spółkę o sposobie zarachowania wpłaconej kwoty. Pozwana nie zgłosiła do tego sposobu zarachowania przez powoda wpłaconej kwoty 97.266,44 zł na poczet dochodzonych należności żadnych zastrzeżeń. Powództwo wzajemne zostało w całości oddalone jako bezzasadne.

O kosztach procesu pozwu głównego orzekł w oparciu o art. 98 kpc, zasądzając od pozwanego na rzecz powoda zwrot kosztów postępowania w wysokości 17.898 zł, na którą składa się opłata od pozwu w wysokości 10.681 zł, wynagrodzenie pełnomocnika – 7.200 zł i koszty opłaty od pełnomocnictwa – 17 zł. O kosztach powództwa wzajemnego Sąd orzekł zgodnie z art.98 kpc.

Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana – (...) z siedzibą w G. zaskarżając go w części tj. w zakresie:

- punktu I odnośnie kwoty 95.589,57 zł, tj. za wyjątkiem roszczeń związanych z fakturami nr (...),

- punktu II wyroku - w całości,

- punktu IV odnośnie w zakresie kwoty 95.589,57 zł, tj. za wyjątkiem roszczeń związanych z fakturami nr (...),

- punktu V - w całości.

Wyrokowi zarzuciła:

1. Naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na treść wyroku, a mianowicie:

a)  art. 217 § 2 w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. poprzez uznanie, że wnioski dowodowe, zawarte w sprzeciwie od nakazu zapłaty oraz w pozwie wzajemnym, tj.: dowód z zeznań stron, dowód z zeznań świadka B. D. ds. handlowych pozwanej, dowód z opinii biegłego rzeczoznawcy z zakresu księgowości, finansów i rachunkowości, nie zostały zgłoszone przez pozwaną na okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, podczas gdy wszechstronne ustalenie stanu faktycznego umożliwiłoby wykazanie zasadności roszczenia pozwanej o zwrot nienależnego świadczenia;

b)  art. 233 § 1 k.p.c. - poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny zabranego materiału dowodowego przez Sąd pierwszej instancji i ustalenie, iż nie jest on dostateczny, by wykazać nieprawidłowości w wystawionych przez powoda fakturach nr (...) z 2012 r., podczas gdy pozwala on dojść do wniosku, że wystawiając korekty do faktur o nr (...) z 2013 r. powód nie tylko nie zakwestionował zarzutów pozwanej odnośnie rzetelności ich wyliczenia (a mających zbieżny charakter z fakturami z 2012 r.), ale także w pełni je zaakceptował, wystawiając stosowne korekty, a tym samym pozwala przyjąć roszczenie pozwanej o zwrot nienależnego świadczenia za zasadne.

2. Naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 84 §1 i 2 k.c. w zw. z art. 88 § 1 i 2 k.c. poprzez ich niezastosowaniei w konsekwencji nie uznanie, iż pozwana złożyła skuteczne oświadczenie o uchyleniu się od skutków czynności prawnych (przyjęcia i opłacenia faktur VAT nr (...) z 2012 r.) i uprawniona jest do żądania od powoda zwrotu nienależnego świadczenia w wysokości 95.589,57 zł.

Wskazując na powyższe zarzuty, na podstawie art. 380 k.p.c. wniosła o rozpoznanie przez Sąd drugiej instancji postanowienia Sądu pierwszej instancji z dnia 14 maja 2014 r., oddalającego wnioski dowodowe powódki oraz o przeprowadzenie tych dowodów przez Sąd drugiej instancji na okoliczności wskazane w tezach dowodowych.

Na podstawie art. 368 § 1 pkt 5) k.p.c. wniosła o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez wydanie wyroku co do istoty sprawy, a mianowicie:

1.  Oddalenie powództwa powoda w zakresie kwoty 95.589,57 zł wraz z odsetkami od dnia 18 marca 2014 r. do dnia zapłaty.

2.  Zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kwoty 95.589,57 zł wraz z odsetkami zgodnie z pozwem wzajemnym (z wyłączeniem odsetek dotyczących VAT nr 54 i 55 z 2013 r.),tj.:

od kwoty 5.696,38 zł od 30 kwietnia 2012 r. do dnia zapłaty,

od kwoty 22.215,87 zł od dnia 14 lipca 2012 r. do dnia zapłaty,

od kwoty 13.008,87 zł od dnia 31 sierpnia 2012 r. do dnia zapłaty,

od kwoty 42.818,71 zł od dnia 29 października 2012 r. do dnia zapłaty,

od kwoty 729,30 zł od dnia 14 grudnia 2012 r. do dnia zapłaty,

od kwoty 142,85 zł od dnia 17 grudnia 2012 r. do dnia zapłaty.

3.  Zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej zwrotu kosztów procesu za obie instancje według norm przepisanych.

Ewentualnie wniosła o uchylenie przedmiotowego wyroku w zaskarżonej części oraz przekazanie go do ponownego rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji i pozostawienie temu Sądowi rozstrzygnięcia w kwestii zwrotów kosztu postępowania za obie instancje, według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację powód K. N. wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest niezasadna.

Zgłoszony w apelacji wniosek o przeprowadzenie kontroli postanowienia Sądu pierwszej instancji z 14.05.2014 r. oddalającego wnioski dowodowe skarżącej został powiązany z zarzutem naruszenia art. 217 § 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. poprzez odmowę przeprowadzenia tychże dowodów przez Sąd pierwszej instancji.

Odnosząc się do nich należało mieć na względzie, że zgodnie z art. 162 k.p.c. strony mogą w toku posiedzenia, a jeżeli nie były obecne, na najbliższym posiedzeniu zwrócić uwagę sądu na uchybienia przepisom postępowania, wnosząc o wpisanie zastrzeżenia do protokołu. Stronie, która zastrzeżenia nie zgłosiła, nie przysługuje prawo powoływania się na takie uchybienia w dalszym toku postępowania, chyba że chodzi o przepisy postępowania, których naruszenie sąd powinien wziąć pod rozwagę z urzędu, albo że strona uprawdopodobni, iż nie zgłosiła zastrzeżeń bez swojej winy.

Cytowany przepis przewiduje prekluzję zarzutów dotyczących niektórych naruszeń prawa procesowego. Z jego treści wynika, że skutkiem niepodniesienia przez stronę zarzutu naruszenia przepisów postępowania w sposób określony w tym przepisie jest bezpowrotna utrata tego zarzutu w dalszym toku postępowania, a więc także w postępowaniu apelacyjnym, chyba że chodzi o przepisy prawa procesowego, których naruszenie sąd powinien wziąć pod rozwagę z urzędu, albo że strona nie zgłosiła zastrzeżeń bez swej winy. Brak winy musi być uprawdopodobniony. Zachowanie uprawnienia do powoływania się na uchybienia przepisom postępowania, z wyjątkiem przewidzianym w art. 162 zdanie drugie k.p.c. wymaga – poza dochowaniem terminu zgłoszenia zastrzeżenia – wskazania spostrzeżonego przez stronę uchybienia z przytoczeniem naruszonych przepisów postępowania wraz z wnioskiem o wpisanie tak sformułowanego zastrzeżenia do protokołu. Niewpisanie zastrzeżenia do protokołu powoduje utratę podnoszonych zarzutów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 sierpnia 2006 r., V CSK 237/06, Biul. SN 2006, nr 11, poz. 17). Możliwość, a właściwie konieczność zgłoszenia zastrzeżeń do czynności sądu w trybie przewidzianym w art. 162 k.p.c. obejmuje również postanowienia o odmowie przeprowadzenia dowodu, którymi - zgodnie z art. 240 § 1 k.p.c., sąd nie jest związany i stosownie do okoliczności może je uchylić lub zmienić (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2014 r., I UK 311/13, Lex nr 1498596).

Spółka (...) (pozwana i powódka wzajemna) w trakcie postępowania była reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika. Pomimo tego, po oddaleniu na rozprawie w dniu 14 maja 2014 r. jej wniosków o dopuszczenie dowodów z przesłuchania stron, zeznań świadka oraz dowodu z opinii biegłego, zawartych w sprzeciwie od nakazu zapłaty i powództwie wzajemnym, pełnomocnik spółki nie złożył zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c., co skutkuje utratą prawa do powoływania się na stwierdzone uchybienia w dalszym toku postępowania.

Wprawdzie, wyłączenie spod kontroli instancyjnej uchybienia polegającego na niedopuszczeniu dowodów, na które strona nie zwróciła uwagi przed sądem pierwszej instancji, pozbawia ją jedynie prawa powoływania się na to uchybienie w dalszym toku postępowania i nie pozbawia sądu drugiej instancji możliwości dopuszczenia tych dowodów w postępowaniu odwoławczym z urzędu, jednakże możliwość taka jest zarezerwowana dla wyjątkowych sytuacji, w których przeprowadzenie określonego dowodu jest konieczne dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2014 r., II UK 365/13, Lex nr1448330). Oznacza to, że powinny istnieć szczególnie uzasadnione przyczyny nakazujące sądowi przeprowadzenie z urzędu dowodu (art. 232 zd. 2 k.p.c.). Przyczyną taką może być np. dążenie strony do obejścia prawa, podejrzenie wszczęcia fikcyjnego procesu, rażąca nieporadność strony działającej bez profesjonalnego pełnomocnika, ale także istnienie wysokiego prawdopodobieństwa zasadności dochodzonego roszczenia, konieczność uzyskania wiadomości specjalnych, które zapewnia wyłącznie opinia biegłego, przy braku odpowiedniej inicjatywy dowodowej samej strony, gdy przeprowadzenie przez sąd z urzędu takiego dowodu jest jedynym sposobem przeciwdziałania niebezpieczeństwu oczywiście nieprawidłowego rozstrzygnięcia sprawy, podważającego funkcję procesu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, w przedmiotowej sprawie żadna z powołanych przyczyn nie występuje, a dopuszczenie z urzędu dowodów, które sąd pierwszej instancji oddalił, a skarżący zaniechał skorzystania z instytucji przewidzianej w art. 162 k.p.c. prowadziłoby do nieuzasadnionego zniweczenia wynikających z prawa konsekwencji tego zaniechania.

Rozstrzygnięcie przedmiotowej sprawy nie było uzależnione od przeprowadzenia wskazanych dowodów. Istotne jest, że spółka zgłaszając zarzut potrącenia oraz występując z powództwem wzajemnym nie uprawdopodobniła nawet, że w ramach regulowania należności wynikających z wystawionych przez powoda głównego (pozwanego wzajemnego) P. N. w 2012 r., zakwestionowanych obecnie faktur doszło do nadpłaty, którą należałoby rozliczyć jako świadczenie nienależne. Nie dostarczyła dowodów takich jak np. umowa, cennik, korespondencja między stronami, na podstawie których można byłoby ocenić, czy rzeczywiście K. N. wystawił faktury niezgodne co do ilości, jakości i ustalonych między stronami cen. Nadmienić przy tym wypada, iż w sytuacji dostarczenia przez spółkę dowodów pozwalających na sprawdzenie ilości, jakości i cen towarów i usług objętych zakwestionowanymi fakturami, przeprowadzanie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu rachunkowości byłoby zbyteczne, gdyż ocena czy wskazane w fakturach kwoty odpowiadają liczbie usług, ilości dostarczonego towaru i ich cenie, nie wymaga w istocie wiadomości specjalnych z zakresu księgowości, finansów i rachunkowości.

Sąd Apelacyjny rozpoznając apelację oparł się zatem o materiał zgromadzony w postępowaniu przed Sądem Okręgowym, uznając, że jest on wystarczający do rozstrzygnięcia sprawy. Własna ocena tego materiału uzasadnia uznanie, że ustalenia i wnioski Sądu Okręgowego są prawidłowe i nie można podzielić także zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Ustalenia faktyczne sprawy poczynione przez Sąd pierwszej instancji znajdują oparcie w zebranym materiale dowodowym sprawy. Sąd Apelacyjny podziela je i przyjmuje za własne.

Wbrew wywodom skarżącej materiał dowodowy sprawy nie dawał dostatecznych podstaw do przyjęcia, iż w wystawionych przez K. N. w 2012 r. fakturach o numerach (...), które są nadal kwestionowane przez apelującego, wystąpiły nieprawidłowości w zakresie ilości, jakości i cen. Twierdzenia apelacji w tym zakresie mają charakter wyłącznie polemiczny, są wynikiem własnej oceny materiału sprawy przez skarżącego i nie mogą odnieść skutku.

Bezsporna jest w sprawie okoliczność, iż K. N. w dniu 18 października 2013 r. wystawił faktury VAT o numerach (...), które na wniosek spółki skorygował zgodnie z jej żądaniem obniżając kwoty, na jakie zostały wystawione. Z tej tylko okoliczności spółka, w ramach zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wywodzi, że także uprzednio rozliczone faktury z 2012 r. zostały wystawione na zawyżone kwoty, co wskutek ich opłacenia skutkowało nadpłatą, która stanowi świadczenie nienależne K. N.. Z takim rozumowaniem nie sposób się zgodzić. Fakt, iż powód główny zaakceptował zastrzeżenia do faktur o numerach (...) wystawionych w 2013 r., spośród których należności z faktur nr (...) są dochodzone przez niego w niniejszym postępowaniu, nie jest wystarczający do przyjęcia, iż faktury z wcześniejszego okresu zostały wystawione w sposób nieprawidłowy. Nie ma podstaw, by odmówić wiarygodności twierdzeniu powoda głównego, że zgodził się korektę trzech wyżej wskazanych faktur przez obniżenie ceny dostarczonych spółce (...) surowców tylko z uwagi na obawę przed niewypłacalnością spółki i chęć szybkiego odzyskania należności (k.622).

Wprawdzie skarżąca spółka wskazała jakie pozycje z poszczególnych, opłaconych uprzednio faktur, obecnie kwestionuje (k. 65-72), jednakże w żaden sposób nie wyjaśniła podstaw, z powodu których się z nimi nie zgadza. Przykładowo, nie wyjaśniła dlaczego kwestionuje obecnie ilości dostarczonego towaru, rodzaj usługi (np. „usługa transportowa piasku”, a „piasek z transportem”) oraz dlaczego zakwestionowała ceny dostarczonych surowców i wykonanych usług w jednych fakturach, podczas, gdy w innych wystawionych wcześniej, tych samych cen nie kwestionuje (np. cena kamienia łamanego (...), usługa koparką (...). Nadto, słusznie wskazał Sąd Okręgowy na brak możliwości powiązania dostarczonych dowodów (...) z konkretnymi fakturami i brak dowodów, że obciążano skarżącego za inne usługi, niż w rzeczywistości wykazano. W istocie w przedmiotowej sprawie spółka nie wyjaśniła w poddający się ocenie sposób przyczyn kwestionowania faktur i to po upływie znacznego czasu od ich opłacenia. Nieprzekonywujące są jej twierdzenia, iż dopiero w 2013 r. nastąpiła możliwość weryfikacji faktur i oceny prawidłowości wyliczenia przyjętych i opłaconych faktur nr (...) z 2012 r. Spółka dokumenty (...) otrzymywała na bieżąco i w oparciu o nie mogła dokonać stosownych ustaleń odnośnie cen, ilości i rodzaju dostarczonych surowców i usług, w przypadku wątpliwości mogła je na bieżąco, przed terminem płatności, wyjaśnić. Nie zostały wykazane przeszkody uniemożliwiające bieżącą weryfikację wystawionych faktur, jeszcze przed ich opłaceniem.

Reasumując należy stwierdzić, iż zgromadzony w sprawie materiał nie pozwalał na poczynienie ustaleń zgodnych z wnioskami skarżącej, a mianowicie, iż wystawione przez K. N. w 2012 r. faktury o numerach: (...) z 2012r. zawierają zawyżone kwoty i są sprzeczne z obowiązującymi strony ustaleniami odnośnie ich współpracy i rzeczywistym stanem rzeczy (ilością i jakością oraz ceną sprzedanych produktów i usług).

Wbrew zarzutom apelacji w przedmiotowej sprawie nie doszło do naruszenia art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 84 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 88 § 1 i 2 k.c. przez ich niezastosowanie.

Skarżąca podnosząc powyższy zarzut koncentrowała się na kwestii skuteczności uchylenia się od skutków oświadczenia woli w postaci przyjęcia i opłacenia faktur VAT, jako złożonego pod wpływem błędu. Należy mieć na względzie, że na nieważność czynności prawnej dokonanej pod wpływem błędu nie można powoływać się skutecznie tylko przez wskazanie na fakt samego uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli, ale przede wszystkim przez wykazanie, że były podstawy do uchylenia się od złożonego oświadczenia.

Błąd w rozumieniu przepisu art. 84 k.c. jest to wada oświadczenia woli, polegająca na tym, że składający je działa pod wpływem niezgodnego z prawdą wyobrażenia o rzeczywistości lub jej elemencie albo pod wpływem braku takiego wyobrażenia. Kodeks cywilny, choć nie definiuje pojęcia błędu, określa przesłanki, od zaistnienia których zależy możliwość uchylenia się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu. W świetle tych przesłanek rozważanie skuteczności uchylenia się od danego oświadczenia woli wymaga określenia oświadczenia, od skutków którego podmiot się uchyla oraz ustalenia na czym miał polegać błąd i kiedy został wykryty. Błąd musi przy tym dotyczyć treści czynności prawnej i musi być istotny. Definicję błędu istotnego formułuje art. 84 § 2 kc, powołując dla obiektywizacji oceny istotności błędu miernik rozsądnego działania. Przepis ten wskazuje, że błąd jest istotny, jeżeli zachodzi taka sytuacja, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści. Wchodzi tu w grę jednocześnie subiektywna i obiektywna istotność błędu (subiektywna, polegająca na tym, że indywidualnie pojmowany składający, gdyby nie był w błędzie, nie złożyłby oświadczenia woli tej treści, i obiektywna, polegająca na tym, że nie złożyłby oświadczenia woli tej treści także ujmowany generalnie rozsądny człowiek w jego sytuacji). Dodatkowo przesłanki prawnej doniosłości błędu precyzuje literatura prawnicza i orzecznictwo. Przede wszystkim wskazuje się, że musi nastąpić błąd postrzegania ("widzenia"). Odróżnia się go od błędu przewidywania i wnioskowania, należącego do sfery motywacyjnej i składającego się na pobudkę, pod wpływem której wyrażone zostało oświadczenie woli, uznane następnie przez oświadczającego za dotknięte błędem, gdy okazało się, że nie osiągnie zamierzonego i przewidywanego celu. Błąd co do pobudki albo błąd polegający na mylnym przewidywaniu wyniku przedsięwzięcia, podejmowanego na podstawie umowy, pozbawiony jest doniosłości prawnej. Z poglądów orzecznictwa wynika, że granicą, która wyklucza możność powołania się na błąd jest sytuacja, gdy mylne wyobrażenie o skutkach prawnych złożonego oświadczenia woli zostało spowodowane niedbalstwem strony w zapoznaniu się z treścią składanego przez nią oświadczenia woli (por. wyrok Sądu Najwyższego dnia 8 marca 2012r., sygn. akt III CSK 211/11, Lex nr 1164737, wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 26 czerwca 2014 r., I A Ca 406/14, Lex nr 1496507). Postawa osoby składającej oświadczenie woli, świadomie wykluczająca możliwość poznania stanu faktycznego, wyłącza błąd; przykładowo osoba, która świadomie podpisuje dokument, nie znając jego treści, nie myli się, lecz świadomie akceptuje postanowienia zawarte w dokumencie, niezależnie od ich treści (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2009 r., IV CSK 358/08, LEX nr 603181).

Powracając od powyższych rozważań natury ogólnej do zarzutów apelacji należy stwierdzić, że w przedmiotowej sprawie nie doszło do naruszenia art. 84 k.c. Nie można bowiem mówić o błędzie skarżącej, która opłaciła wystawione przez K. N. faktury bez uprzedniego sprawdzenia prawidłowości wskazanych w nich kwot, co do zgodności przyjętych cen z łączącą strony umową, czy też ze stanem rzeczywistym w zakresie ilości i rodzaju dostarczonego towaru. Podmiot opłacający fakturę bez jej sprawdzenia nie popełnia błędu i działa świadomie, pomimo, iż ryzykuje, że zapłaci więcej, niż powinien. W ten sposób akceptuje wystawioną fakturę i nie można w takim postępowaniu upatrywać błędu, można zaś mówić o zwykłym niedbalstwie płacącego. Spółka uiszczając należności wskazane w fakturach zaniechała sprawdzenia stanu faktycznego pomimo, iż miała ku temu możliwość, dysponowała bowiem dokumentami (...). Wystawione przez powoda faktury szczegółowo określały za co i według jakich cen jednostkowych spółka winna zapłacić. Nie można zatem przyjmować, iż powód główny wprowadził ją w błąd, na co zresztą skarżąca się nie powołuje. Błąd w rozumieniu ustawowym polega na nieprawidłowości widzenia, a nie na braku zainteresowania we właściwym czasie faktycznym stanem rzeczy (niedbalstwie).

Wobec powyższego zarzut naruszenia art. 88 § 1 i 2 k.c. nie ma racji bytu. Skoro nie można przyjąć, iż spółka opłacając faktury działała pod wpływem błędu w rozumieniu art. 84 § 1 i 2 k.c., to bezprzedmiotowa jest analiza pod kątem dochowania terminu przewidzianego w § 2 art. 88 k.c. Sąd pierwszej instancji nie naruszył też art. 410 § 1 i 2 w zw. z art. 405 k.c. Skoro brak jest podstaw do twierdzeń, że apelująca spełniła nienależne świadczenie, to w konsekwencji nie zachodziła potrzeba stosowania wymienionych przepisów prawa materialnego.

Ostatecznie zatem prawidłowy był wniosek Sądu pierwszej instancji, że zgłoszony przez spółkę zarzut potrącenia był niezasadny. Brak jest w sprawie podstaw do przyjęcia, iż spółce przysługuje wierzytelność wobec K. N. przedstawiona do potrącenia. Z tej przyczyny nie mogło być uwzględnione również powództwo wzajemne, które pozwana (powódka wzajemna) oparła na tych samych twierdzeniach, co zarzut potrącenia. Na marginesie należy przyznać rację powodowi głównemu (pozwanemu wzajemnemu), iż stanowisko spółki zgłaszającej do potrącenia tę samą wierzytelność, której dochodziła w pozwie wzajemnym jest obarczone niekonsekwencją. Potrącenie wierzytelności, będącej przedmiotem powództwa głównego, skutkuje jej umorzeniem, stąd domaganie się w ramach powództwa wzajemnego, zasądzenia zgłoszonej uprzednio do potrącenia kwoty, jest z założenia niezasadne.

Mając powyższe motywy na względzie Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. apelację oddalił.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na mocy art. 98 § 1 i 3 k.p.c. Spółka – pozwana główna i powódka wzajemna, przegrała postępowanie apelacyjne i dlatego powinna zwrócić powodowi głównemu i pozwanemu wzajemnie K. N. poniesione przez niego koszty tego postępowania, na które składa się suma wynagrodzenia pełnomocnika za zastępowanie powoda głównego i pozwanego wzajemnie w zakresie powództwa głównego, jak i wzajemnego kwocie 5 400 zł (2 700 zł + 2 700 zł) ustalone na podstawie § 6 pkt 6 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t.j. Dz.U.2013 poz. 490).