Wyrok SA we Wrocławiu z 10 października 2012 r. w sprawie o ustalenie nieważności umów.

UZASADNIENIE

Powodowie D. D. (1), A. G., M. P. i W. Ś. w pozwie skierowanym p-ko R. K., J. K. (1), Centrum (...) Sp. z o.o. w L. oraz J. S. domagali się uznania umowy zbycia 46 udziałów Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej (...)Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w L. z dnia 14 października 2009 r. podpisanej w L. pomiędzy R. K., a Centrum (...) Spółka z o.o. za bezwzględnie nieważną ewentualnie za bezskuteczne w stosunku do powodów-wspólników spółki Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej (...)Spółki z o.o. oraz uznania umowy zbycia 21 udziałów Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej (...) Spółki z o.o. z siedzibą w L. z dnia 14 października 2009 r. podpisanej w L. pomiędzy J. K. (1) a J. S. za bezwzględnie nieważną ewentualnie za bezskuteczne w stosunku do powodów- wspólników spółki Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej (...)Spółka z o.o., a nadto zasądzenia solidarnie od pozwanych na rzecz powodów zwrotu kosztów procesu, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wg spisu kosztów, ewentualnie w sytuacji, gdy spis kosztów nie zostanie złożony - wg norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 10 lutego 2012 r. wydanym w sprawie I C 21/11 Sąd Okręgowy w Legnicy w pkt I powództwo oddalił, w pkt II zasądził od powodów solidarnie na rzecz pozwanych R. K. i J. K. (1) kwotę 7.217 zł, a dodatkowo na rzecz pozwanego R. K. kwotę 130 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania, w pkt III zasądził od powodów solidarnie na rzecz strony pozwanej Centrum (...) Sp. z o.o. w L. kwotę 7.247 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania, w tym kwotę 7.217 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego i opłaty od pełnomocnictwa, a w pkt IV zasądził od powodów solidarnie na rzecz pozwanej J. S. kwotę 30 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Wyrok został oparty na następujących ustaleniach faktycznych.

Aktem notarialnym z dnia 25.04.2002 r. sporządzonym w L. przed notariuszem M. N. została zawiązana spółka z ograniczoną odpowiedzialnością pod firmą (...)Spółka z o.o.

Spółka została zawiązana przez czterdziestu wspólników, wśród których byli powodowie D. D. (1), M. P., W. Ś. oraz pozwani R. K. i J. K. (1). Kapitał zakładowy spółki wynosił 60.000 zł i dzielił się na 120 udziałów, równych i niepodzielnych po 500 zł każdy. Umowa spółki przewidywała, że każdy wspólnik może mieć więcej niż 1 udział, nie więcej jednak niż 49 udziałów. D. D. (1) objęła 10 udziałów, M. P. objęła 1 udział, W. Ś. objęła 1 udział, R. K. objął 16 udziałów a J. K. (1) 10 udziałów.

W § 9 umowy wspólnicy ustalili, że zbycie lub zastawienie udziału wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności. W przypadku podjęcia decyzji o zbyciu udziałów przez wspólnika, pierwszeństwo ich nabycia przysługuje pozostałym wspólnikom. W tym celu wspólnik zbywający udziały winien na piśmie powiadomić zarząd, podając cenę zbycia jednego udziału. Zarząd przesyła niezwłocznie informację o chęci zbycia udziału pozostałym wspólnikom. Wspólnicy chcący nabyć udziały w terminie 2 tygodni od otrzymania informacji od zarządu, zawiadamiają go o chęci nabycia udziałów, podając cenę nabycia udziału. Zbywający udziały wspólnik może zbyć je osobie trzeciej, jeżeli żaden ze wspólników nie zaproponował wyższej ceny od ceny zbycia zaproponowanej przez zbywającego. W takim przypadku zbywający zbywa udział po cenie nie niższej od ceny zaproponowanej.

W § 11 umowy postanowiono, iż władzami spółki są Zgromadzenie Wspólników, Rada Nadzorcza i Zarząd. Do kompetencji Zgromadzenia Wspólników w § 13 pkt i umowa zastrzegła wyrażenie zgody na przystąpienie do spółki nowego wspólnika.

W § 24 umowa spółki przewidywała, iż w przypadku zarządu wieloosobowego do składania oświadczeń woli i podpisywania w imieniu spółki upoważnieni są łącznie dwaj członkowie Zarządu, zaś w sprawach z zakresu prawa pracy oświadczenia woli składane są jednoosobowo przez Prezesa Zarządu, który wykonuje w imieniu spółki czynności pracodawcy.

Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej, (...) Spółka z o.o. w L. została zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym w dniu 12 czerwca 2002 roku. Od dnia dokonania wpisu w KRS, Zarząd Spółki tworzyli R. K. jako Prezes Spółki oraz D. D. (1)Wiceprezes Spółki. Powód A. G. w spółce od momentu jej powstania pełnił funkcję radcy prawnego, a w 2003 r. został również wspólnikiem spółki z 5 udziałami. Zgodę na przystąpienie do spółki nowego wspólnika A. G. wyraziło Zwyczajne Zgromadzenie Wspólników w uchwale z dnia 5.04.2003 r.

We wrześniu 2010 r. spółka liczyła 36 wspólników, największą liczbę udziałów posiadali R. K. 46 udziałów o łącznej wartości 23.000 zł, J. K. (1) 21 udziałów o łącznej wartości 10.500 zł oraz D. D. (1) 30 udziałów o łącznej wartości 15.000 zł.

Pismami z dnia 10 września 2009 r. R. K. oraz J. K. (1) zawiadomili Zarząd Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej(...)Sp. z o.o. w L. (dalej (...) Sp. z o.o.) o zamiarze sprzedaży jednorazowo całego pakietu posiadanych udziałów w spółce za cenę jednego udziału 22.000 zł: R. K. 46 udziałów za łączną cenę 1.012.000 zł, J. K. (1) 21 udziałów za łączną cenę 462.000 zł.

Pismem z dnia 11 września 2009 r. zarząd (...) Sp. z o.o. w L., działając na podst. § 9 ust. 3 umowy spółki, zawiadomił wspólników spółki o zamiarze sprzedaży przez R. K. jednorazowo całego posiadanego pakietu, to jest 46 udziałów (...) Sp. z o.o. za cenę 22.000 zł za udział (łączna cena 1.012.000 zł) i wezwała do wykonania w terminie 2 tygodni od otrzymania tegoż pisma prawa pierwszeństwa do ich nabycia informując, iż bezskuteczny upływ terminu potraktowany zostanie przez spółkę jako rezygnacja z przysługującego prawa pierwokupu. Powyższe pismo zostało podpisane przez Wiceprezesa Zarządu D. D. (1) i doręczone 22 wspólnikom spółki osobiście, a 10 wspólnikom przez pocztę. Powyższego zawiadomienia nie otrzymali wspólnicy spółki M. P., K. M. i W. Ś..

Pismem z dnia 11 września 2009 r. Zarząd (...) Sp. z o.o. w L., działając na podstawie § 9 ust. 3 umowy spółki, zawiadomił wspólników spółki o zamiarze sprzedaży przez J. K. (1) jednorazowo całego posiadanego pakietu, to jest 21 udziałów (...) Sp. z o.o. za cenę 22.000 zł za udział (łączna cena 462.000 zł) i wezwała do wykonania w terminie 2 tygodni od otrzymania tegoż pisma prawa pierwszeństwa do ich nabycia informując, iż bezskuteczny upływ terminu potraktowany zostanie przez spółkę jako rezygnacja z przysługującego prawa pierwokupu.

Powyższe pismo zostało podpisane przez Prezesa Zarządu R. K. i Wiceprezesa Zarządu D. D. (1) i doręczone 21 wspólnikom osobiście, 10 wspólnikom za pośrednictwem poczty. Powyższego zawiadomienia nie otrzymali A. G., M. P., K. M., W. Ś..

Pismem z dnia 08 października 2009 r. Zarząd Spółki w trybie § 9 umowy spółki poinformował J. K. (1) i R. K., że żaden z dotychczasowych wspólników nie wyraził woli nabycia ich udziałów i że udziały te mogą być zbyte na rzecz osoby trzeciej za cenę nie niższą od ceny zaproponowanej w pismach z dnia 10.09.2009 r. (tj. 22.000 zł za jeden udział). Powyższe pismo zostało podpisane przez R. K. Prezesa Zarządu oraz radcę prawnego A. G..

Umową z dnia 14 października 2009 r. J. K. (1) przysługujące jej prawo własności 21 udziałów w Niepublicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej (...)Sp. z o.o. w L. sprzedała J. S. za cenę po 22.000 zł za każdy udział, tj. za łączną kwotę 462.000 zł.

J. S. pieniądze na zakup udziałów od J. K. (1) pożyczyła od Centrum (...) Spółka z o.o. w L..

Połowę wartości nabytych udziałów, tj. kwotę 231.000 zł J. S. przelała na konto J. K. (1) w dniu podpisywania umowy, pozostała kwota płatna w dwóch ratach miała zostać uiszczona: I rata w kwocie 115.500 zł w terminie do 15 września 2010 r., a II rata w kwocie 115.500 zł do dnia 15 października 2010 r.

Umową z dnia 14.10.2009 r. R. K. przysługujące mu prawo własności 46 udziałów w spółce z o.o. w Niepublicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej (...)Sp. z o.o. w L. sprzedał Centrum (...) Spółka z o.o. w L. za cenę po 22.000 zł za każdy udział, tj. za łączną kwotę 1.012.000 zł. Część ceny w kwocie 506.000 zł została zapłacona w dniu podpisania umowy. Pozostała kwota sprzedaży została rozłożona na raty. Kwota 253.000 zł płatna w terminie do 15.04.2010 r., kwota 253.000 zł płatna w terminie do 15.10.2010 r.

Pismami z dnia 15.10.2009 r. nowi wspólnicy zawiadomili spółkę o nabyciu udziałów, załączając do pism umowy zbycia udziałów i wnieśli o wystąpienie przez Zarząd Spółki do KRS i zmianę wpisu wspólników.

Pismami z dnia 29.10.2009 r. Wiceprezes Zarządu D. D. (1) poinformowała nowych wspólników, iż nabycie udziałów przez nowych wspólników nastąpiło z naruszeniem postanowień umowy spółki i wobec powyższego jest bezskuteczne.

Wobec kolejnych odmów o wystąpienie do KRS o wpisanie zmian w zakresie nowych wspólników, J. S. i Centrum (...) Spółka z o.o. w L. pismami z dnia 28.01.2010 r. wystąpili do KRS o wpis w rejestrze nowych wspólników. Postanowieniem z dnia 23.02.2010 r. dokonano zmian w KRS prowadzonym dla (...) Sp. z o.o. w L., które na skutek skargi z dnia 23.02.2010 r. D. D. (1) postanowieniem z dnia 7 czerwca Sąd Rejonowy dla W.Wydział IX Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego zostały uchylone i Sąd stwierdził, iż brak jest podstaw do dokonania zmian w KRS prowadzonym do (...) Sp. z o.o. w L. na podstawie zawiadomień z dnia 28.01.2010 r. Centrum (...) Spółka z o.o. w L. i J. S..

W dniu 13.10.2010 r. wspólnicy (...) Sp. z o.o. w L. wystąpili do Sądu Rejonowego w L. o zawezwanie do próby ugodowej R. K., J. K. (1), Centrum (...) Sp. z o.o. w L. oraz J. S. w sprawie uznania umów zbycia udziałów Niepublicznego Zakładu (...)Medycyny Pracy Sp. z o.o. w L. podpisanych pomiędzy R. K., J. K. (1), a Centrum (...) Sp. z o.o. w L. oraz J. S. za bezwzględnie nieważne ewentualnie za bezskuteczne w stosunku do wspólników spółki (...)Sp. z o.o. w L..

W dniu 31.01.2011 r. Centrum (...) Sp. z o.o. w L. zawarło z R. K. porozumienie, w którym to porozumieniu strony oświadczyły, iż (...) nie zapłaciło R. K. ostatniej raty ceny nabycia udziałów, tj. kwoty 253.000 zł, której termin płatności został ustalony na dzień 15.10.2010 r.

W § 2 porozumienia (...) Sp. z o.o. oświadczył, że uchyla się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu w dniu 14.10.2009 r. w umowie z dnia 14.10.2009 r., wskazując, że w chwili składania oświadczenia woli w kwestii nabycia udziałów, działał pod wpływem błędu co do treści czynności prawnej, ponieważ z pisma z dnia 8.10. 2009 r. podpisanego przez R. K. oraz radcę prawnego obsługującego spółkę, A. G., a także oświadczenia R. K. złożonego w § 1 ust. 2 umowy zbycia udziałów w spółce z o.o. wynikało wprost, iż żaden z dotychczasowych wspólników spółki nie wyraził woli nabycia powyższych udziałów za cenę wskazaną w tym piśmie i że w związku z tym R. K. miał prawo zbyć udziały na rzecz (...) Sp. z o.o.

Powyższe, nieprawdziwe informacje doprowadziły do wszczęcia wielu postępowań sądowych, których celem jest zakwestionowanie ważności i skuteczności umowy zbycia udziałów w (...) Sp. z o.o., a w postanowieniu zabezpieczającym wydanym przez Sąd Okręgowy w L. w dniu 19.01.2011 r. - którego treść jest znana wszystkim stronom niniejszego porozumienia - Sąd stwierdził, że istnieje niepewność, komu przysługują powyższe udziały. W dniu 17.02.2010 r. - Referendarz Sądowy przy Sądzie Rejonowym dla W.IX Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego wydał postanowienie, w którym wykreślił R. K. jako wspólnika spółki i wpisał (...) jako nowego wspólnika spółki. Przedmiotowe postanowienie zostało prawomocnie uchylone w następstwie zaskarżenia. W piśmie z dnia 8 marca 2010 r. D. D. (1) zaskarżyła to postanowienie i na zarządzenie Sądu z dnia 2.04.2010 r. przedstawiła dowody, iż obowiązująca w spółce procedura korzystania z prawa pierwszeństwa nie została wyczerpana. Dopiero po dniu 2.04.2010 r., (...) Sp. z o.o. wykrył powyższy błąd.

W powyższych okolicznościach nieprawdziwe informacje zawarte w cytowanym wyżej piśmie z dnia 8.10.2009 r. wprowadziły (...) Sp. z o.o. w istotny błąd, ponieważ (...) Sp. z o.o. nigdy nie zawarłby w/w umowy zbycia udziałów w (...) Sp. z o.o., gdyby wiedział, że obowiązująca w niej procedura korzystania z prawa pierwszeństwa nie została wyczerpana. R. K. oświadczył, iż uznaje oświadczenie spółki (...) Sp. z o.o. R. K. wezwał (...) Sp. z o.o. do zapłacenia trzeciej raty ceny nabycia udziałów, w terminie do dnia 31 grudnia 2010 r. z zagrożeniem, że po bezskutecznym upływie tego terminu odstąpi od powyższej umowy zbycia udziałów w (...) spółce z o.o. (...) Sp. z o.o. nie wykonał powyższego zobowiązania w terminie, w związku z czym termin ten upłynął bezskutecznie. (...) Sp. z o.o. oświadczył, że nie wykona powyższego żądania. R. K. oświadczył, że odstępuje od powyższej umowy zbycia udziałów w (...) Spółce z o.o. (...) Sp. z o.o. oświadczył, że uznaje oświadczenie R. K. o odstąpieniu. Strony postanowiły, że z chwilą zawarcia niniejszego porozumienia własność wszystkich udziałów przechodzi z powrotem na R. K.. R. K. zobowiązał się zwrócić (...) Sp. z o.o. kwotę 759.000,00 zł (siedemset pięćdziesiąt dziewięć tysięcy 00/100) zapłaconą mu przez (...) Sp. z o.o. na poczet ceny nabycia wszystkich udziałów w następujący sposób: - 759.000,00 zł - w terminie do dnia 28 lutego 2011 r.

W dniu 3.02.2011 r. pozwani (...) Sp. z o.o. w L. i R. K. zawarli porozumienie na mocy którego R. K. zobowiązał się zwrócić (...) Sp. z o.o. uiszczoną cenę w kwocie 759.000,00 zł w następujący sposób:

a)  kwotę 500.000,00 zł w terminie do 28.02.2011 r.,

b)  kwotę 259.000,00 zł w terminie do 30.09.2011 r.

na konto (...) Sp. z o.o. nr (...).

Strony ustaliły, że zapłata kwoty 759.000,00 zł przez R. K. na konto (...) Sp. z o.o. stanowić będzie wykonanie porozumienia o odstąpieniu od wykonania umowy sprzedaży udziałów (zwrot wzajemnych świadczeń).

R. K. w dniu 1 marca 2011 r. przelał na konto (...) Sp. z o.o. w L. kwotę 500.000,00 zł, w dniu 17.05.2011 r. kwotę 259.000 zł. Urząd Skarbowy w L. zwrócił R. K. kwotę 185.920,10 zł podatek (...) za (...). W dniu 31 stycznia 2011 r. J. S. zawarła z J. K. (1) porozumienie, na mocy którego pozwane oświadczyły, iż J. S. nie zapłaciła J. K. (1) ostatniej raty ceny w kwocie 115.500 zł za nabycie 21 udziałów w (...) Sp. z o.o. w L., której termin płatności ustalony został na dzień 15.10.2010 r.

J. S. oświadczyła, że uchyla się od skutków prawnych oświadczeń woli złożonych pod wpływem błędu w dniu 14.10.2009 r. w umowie sprzedaży udziałów. J. S. wskazała, że w chwili składania oświadczenia woli w kwestii nabycia udziałów, działała pod wpływem błędu co do treści czynności prawnych, ponieważ z pisma z dnia 8.10.2009 r. podpisanego przez R. K. oraz radcę prawnego obsługującego spółkę, A. G., a także oświadczenia złożonego w § 1 ust. 2 umowy zbycia udziałów w spółce z o.o. wynikało wprost, że żaden z dotychczasowych wspólników spółki nie wyraził woli nabycia powyższych udziałów za cenę wskazaną w tym piśmie i że w związku z tym J. K. (1) miało prawo zbyć udziały na rzecz J. S..

Powyższe nieprawdziwe informacje doprowadziły do wszczęcia wielu postępowań sądowych, których celem jest zakwestionowanie ważności i skuteczności umowy zbycia udziałów w (...) Spółce z o.o., a w postanowieniu zabezpieczającym wydanym przez Sąd Okręgowy w L. w dniu 19.01.2011 r. - Sąd stwierdził, że istnieje niepewność, komu przysługują powyższe udziały. W dniu 17.02.2010 r. - Referendarz Sądowy w Sądzie Rejonowym dla W.IX Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego wydał postanowienie, w którym wykreślił J. K. (1) jako wspólnika spółki i wpisał J. S. jako nowego wspólnika spółki. Przedmiotowe postanowienie zostało prawomocnie uchylone w następstwie zaskarżenia. Potem D. D. (1) zaskarżyła to postanowienie i na zarządzenie Sądu Rejonowego z dnia 2.04.2010 r. przedstawiła dowody, iż obowiązująca w (...) Sp. z o.o. procedura korzystania z prawa pierwszeństwa nie została wyczerpana. Dopiero po dniu 2.04.2010 r. J. S. wykryła powyższy błąd. W powyższych okolicznościach nieprawdziwe informacje zawarte w piśmie z dnia 8.10.2009 r. wprowadziły J. S. w istotny błąd, ponieważ J. S. nigdy nie zawarłaby umowy zbycia udziałów w tej spółce, gdyby wiedziała, że obowiązująca w niej procedura korzystania z prawa pierwszeństwa nie została wyczerpana.

J. K. (1) oświadczyła, iż uznaje oświadczenie J. S. i go nie kwestionuje. J. K. (1) wezwała J. S. do zapłacenia trzeciej raty ceny, w terminie do dnia 31.12.2010 r. z zagrożeniem, że po bezskutecznym upływie tego terminu odstąpi od powyższej umowy zbycia udziałów w (...) Spółce z o.o. J. S. nie wykonała powyższego zobowiązania w terminie, w związku z czym termin ten upłynął bezskutecznie. J. S. oświadczyła, że nie wykona powyższego żądania. J. K. (1) oświadczyła, że odstępuje od umowy zbycia udziałów w spółce, a J. S. oświadczyła, że uznaje oświadczenie J. K. (1) o odstąpieniu i go nie kwestionuje.

Strony postanowiły, że z chwilą zawarcia niniejszego porozumienia własność wszystkich udziałów przechodzi z powrotem na J. K. (1). J. K. (1) zobowiązała się zwrócić J. S. kwotę 346.500,00 zł zapłaconą jej przez J. S. na poczet ceny nabycia wszystkich udziałów, w terminie do dnia 28.02.2011 r.

W dniu 3 lutego 2011 r. J. K. (1) zawarła z J. S. porozumienie na mocy którego J. K. (1) zobowiązała się zwrócić zapłaconą część ceny to jest kwotę 346.500,00 zł w terminie do 28 lutego 2011 r. na konto bankowe wskazane przez J. S.. J. S. wskazała konto bankowe, na które J. K. (1) winna przelać 346.500,00 zł, to jest na konto (...) Sp. z o.o. nr (...), bowiem J. S. zaciągnęła pożyczkę w (...) Sp. z o.o. na zakup udziałów. J. S. oświadczyła, że zapłata kwoty 346.500,00 zł przez J. K. (1) na wskazane konto stanowić będzie spełnienie zobowiązania wynikającego z niniejszego porozumienia oraz porozumienia z 31.01.2011 r. z podpisami notarialnie poświadczonymi.

W dniu 9 marca 2011 r. J. K. (1) przelała na konto (...) Sp. z o.o. w L. kwotę 270.000 zł oraz 40.000 zł, a w dniu 25.03.2011 r. kwotę 36.500 zł. Urząd Skarbowy w L. zwrócił J. K. (1) kwotę 85.589 zł tytułem podatku (...) za (...). Pismem z dnia 2 lutego 2011 r. (...) poinformowała Zarząd (...) Sp. z o.o. w L. o zawartym z J. K. (1) porozumieniu z dnia 31.01.2011 r. o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego w momencie nabycia 21 udziałów.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy w L. uznał, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

Co do żądania uznania umów zbycia udziałów Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej(...)Spółki z o. o. z siedzibą w L. z dnia 14 października 2009 r. zawartych pomiędzy K. a Centrum (...) Sp. z o.o. w L. oraz pomiędzy J. K. (1) a J. S. za bezwzględnie nieważne. Obowiązująca w polskim prawie zasada swobody umów dotyczy nie tylko swobody ukształtowania treści stosunku prawnego wyrażonej w art. 35 § 1 k.c., lecz także swobody decyzji o samym zawarciu umowy, o wyborze kontrahenta czy wyborze formy, w jakiej umowa ma być zawarta.

Decyzja stron w zakresie swobody kształtowania treści umowy podlega ograniczeniu polegającemu na tym, że treść umowy nie może być sprzeczna z właściwością stosunku pozwanego, ustawą i zasadami współżycia społecznego.

Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy ( in fraudem legis) jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek.

Czynność prawna jest sprzeczna z ustawą, gdy jej treść jest formalnie i materialnie niezgodna z bezwzględnie obowiązującym przepisem prawa. Zakazy dokonywania określonych czynności prawnych mogą także wynikać z norm prawa publicznego. W razie ich naruszenia stosuje się właściwe dla nich sankcje wskazane w odpowiednich dziedzinach prawa. Jeżeli jednak cel takiej normy (zakazu) wskazuje na to, że ma ona zapobiegać kształtowaniu się stosunku cywilno prawnego sprzecznego z nią, to wówczas należy przyjąć, że czynność prawna dokonana wbrew te mu zakazowi jest bezwzględnie nieważna.

Sprzeczność z ustawą ma miejsce także wtedy, gdy wynika z właściwości lub natury określonych przepisów, przy braku wyraźnego zakazu dokonywania czynności prawnej określonej treści. Sprzeczność z ustawą zachodzi także wówczas, gdy czynność prawna jest pozbawiona przepisanej formy. Nieważność o której mowa w art. 58 § 1 k.c. jest nieważnością bezwzględną. Powołany wyżej przepis wymaga, aby sprzeczność zachodziła między czynnością prawną a ustawą.

Czynność prawna mająca na celu obejście ustawy polega na takim kształtowaniu jej treści, które z punktu widzenia formalnego (pozornie) nie sprzeciwia się ustawie, lecz w rzeczywistości (w znaczeniu materialnym) zmierza do zrealizowania celu, którego osiągnięcie jest przez nią zakazane. Celem czynności prawnej jest tu skutek jaki przez jej wykonanie strony zamierzają osiągnąć. Tak rozumiany cel powinien wynikać z treści czynności prawnej i być wspólny dla obu stron.

Według art. 58 § 2 k.c. nieważna jest również czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Przez zasady współżycia społecznego rozumie się na ogół obowiązujące w stosunkach między ludźmi reguły postępowania, które za podstawę mają uzasadnienie aksjologiczne (ocenne), a nie faktyczne (prawne). Odwołują się one do powszechnie uznawanych w całym społeczeństwie lub w danej grupie społecznej wartości i ocen właściwego, przyzwoitego, rzetelnego, lojalnego czy uczciwego zachowania. Zasady te obejmują nie tylko reguły moralne, ale także obyczajowe. W relacjach pomiędzy przedsiębiorcami, zasady współżycia społecznego należy rozumieć jako zasady rzetelności i lojalności w stosunku do partnera umowy.

Zarzut nieważności czynności prawnej z powodu sprzeczności jej treści lub celu z zasadami współżycia społecznego nie może polegać na powoływaniu się ogólnie na bliżej nieokreślone zasady współżycia społecznego, lecz wymaga wskazania, jak konkretna zasada współżycia społecznego została naruszona.

Powodowie w pozwie domagają się uznania przedmiotowych umów zbycia udziałów za nieważne podnosząc, iż strony umów zbycia udziałów J. K. (1) i R. K. przystępując do zawarcia umów zbycia udziałów działali z pełną świadomością pogwałcenia prawa oraz umowy spółki, a wobec tego w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, zdaniem powodów - uzasadniającymi uznanie przedmiotowych umów zbycia udziałów za bezwzględnie nieważne w myśl art. 58 § 2 k.c.

Podnieść należy – tak Sąd Okręgowy – że sprzeczność czynności prawnej z ustawą jest wystarczającą przesłanką do uznania jej nieważności i nie ma potrzeby dokonywania oceny nieważności czynności prawnej w aspekcie zasad współżycia społecznego, bowiem czynność sprzeczna z prawem nie może być zgodna z zasadami współżycia społecznego. Badaniu z punktu widzenia zgodności z zasadami współżycia społecznego należy poddawać tylko czynności prawne uprzednio ocenione jako formalnie niesprzeczne z ustawą (tak SN w wyr. z 22.09.1987 r. III CRN 265/87, OSNC 1989 nr 5, poz.80, post. z 28.11.2000 r., IV CKN 170/00 Lex nr 52502). Nie ma bowiem potrzeby dokonywać oceny czynności prawnej w aspekcie zasad współżycia społecznego, jeżeli czynność taka byłaby nieważna z powodu sprzeczności z prawem.

Na gruncie art. 58 k.c., pod pojęciem ustawy należy rozumieć wszystkie akty prawne składające się na system źródeł prawa powszechnie obowiązującego. System ten tworzą Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia wydane przez organy wskazane w Konstytucji na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania oraz akty prawa miejscowego, a także niektóre akty prawa unijnego. Tylko sprzeczność z normami bezwzględnie obowiązującymi (a więc waloru ustawy w rozumieniu art. 58 k.c.) lub semiimperatywnymi może prowadzić do nieważności czynności prawnej, albowiem jedynie normy tego rodzaju mogą wyznaczać wiążące dla stron zakazy (nakazy) dotyczące treści czynności prawnych lub realizowanych przez nie celów.

Takiego charakteru nie ma natomiast umowa spółki zawarta w dniu 25.04.2002 r. pod firmą (...)Spółka z o.o., na którą powodowie powołują się w pozwie. Odnosząc się do zarzutu nieważności czynności prawnej z powodu naruszenia zasad współżycia społecznego, skonkretyzowanych przez powodów jako działanie przez pozwanych J. K. (1) i R. K. z pełną świadomością pogwałcenia prawa i umowy spółki, a mianowicie obowiązujących w spółce: zasady pierwszeństwa (§ 9 umowy spółki), zasady naruszenia kompetencji zgromadzenia wspólników § 13 ust. 1 lot. I umowy spółki, czy też zasady reprezentacji spółki przez Zarząd (podpisanie pism w imieniu spółki przez tylko jednego członka Zarządu) nie może, w ocenie Sądu, prowadzić do uwzględnienia powództwa w tymże zakresie.

Powodowie reprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika, nie sprecyzowali jaka konkretna zasada współżycia społecznego została naruszona, powoływanie się na pogwałcenie prawa i umowy spółki nie jest przesłanką z art. 58 § 2 k.c. w tym stanie faktycznym. Bowiem zarzut ten odnosi się do reguł postępowania, które za podstawę mają uzasadnienie faktyczne (prawne), a nie uzasadnienie aksjologiczne (ocenne).

Powyższe zarzuty w ocenie Sądu Okręgowego, mogą być brane pod uwagę tylko i wyłącznie przy sprecyzowanym przez powodów roszczeniu ewentualnym: uznania za bezskuteczne w stosunku do powodów przedmiotowych umów zbycia udziałów zawartych przez pozwanych w dniu 14.10.2009 r.

W myśl art. 59 k.c. w razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli strony o jej roszczeniu wiedziały, albo jeżeli umowa była nieodpłatna. Uznania umowy za bezskuteczną nie można żądać po upływie roku od jej zawarcia.

Powołany wyżej przepis reguluje instytucję tzw. bezskuteczności względnej, której istota polega na udzieleniu skuteczności czynności prawnej względem określonej osoby, przy jednoczesnym pozostawieniu pełnej skuteczności tejże czynności względem pozostałych osób Konstrukcja bezskuteczności względnej nie podważa ważności czynności prawnej, a jedynie jej skuteczności wobec pewnych osób. W świetle art. 59 k.c. zainteresowana osoba trzecia może wytoczyć powództwo o uznanie określonej umowy za bezskuteczną wobec niej, gdy spełnione są następujące przesłanki:

1)  osoba trzecia ma roszczenie wobec jakiego podmiotu (zobowiązanego wobec niej),

2)  zobowiązany zawarł z inna osobą umowę, które wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej,

3)  strony zawartej umowy wiedziały o roszczeniu osoby trzeciej, albo umowa była nieodpłatna.

Roszczenia podlegające ochronie na podstawie art. 59 k.c. wynikają najczęściej ze stosunków obligacyjnych, powstałych w następstwie zawartych umów, ale mogą wynikać z czynów niedozwolonych, z bezpodstawnego wzbogacenia, czy nienależnego świadczenia, z decyzji administracyjnych, orzeczeń sądowych itp. Mogą mieć one charakter jednorazowy lub okresowy.

Drugą przesłanką zastosowania art. 59 k.c. jest zawarcie umowy, której wykonanie godzi w roszczenie osoby trzeciej. Może to być każda umowa, musi to być jednak umowa ważna. Pomiędzy kwestionowaną umową, a roszczeniem osoby trzeciej musi zachodzić określony związek. art. 59 k.c. ma zastosowanie w sytuacji, gdy niemożność zaspokojenia roszczenia osoby trzeciej jest bezpośrednio skutkiem wykonania zaskarżonej umowy. Roszczenie to powinno pozostawać w takim stosunku do przedmiotu umowy, że samo jej wykonanie czyni niemożliwym zadośćuczynienie temu roszczeniu. Na gruncie art. 59 k.c., niemożliwość zadośćuczynienia roszczenia osoby trzeciej występuje po stronie konkretnego dłużnika jako konsekwencja zawarcia przez niego kwestionowanej umowy.

Subiektywną przesłanką zastosowania art. 59 k.c. jest wiedza stron zaskarżonej umowy o roszczeniu osoby trzeciej.

Powołany wyżej przepis wymaga pozytywnej (rzeczywistej wiedzy) obu stron o tym roszczeniu. Jest to przesłanka rygorystyczna, której nie można zastąpić stwierdzeniem możliwości lub powinności posiadania takiej wiedzy, ani ustalenia, że strony zawierające umowę mogły taką wiedzę z łatwością powziąć, gdyby tylko postępowały z należytą starannością.

Zgodnie z art. 6 k.c. ciężar udowodnienia wszystkich przesłanek wymaganych przez art. 59 k.c. spoczywa na wierzycielu żądającym ochrony swego roszczenia.

Odnosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy podnieść należy, że sformułowane żądanie ewentualne pozwu dotyczy uznania za bezskuteczne w stosunku do powodów umów zbycia udziałów (...) Sp. z o.o. w L..

W myśl art. 182 k.s.h. § 1, zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki, albo w inny sposób ograniczyć § 2 tego przepisu stanowi, że jeżeli zbycie uzależnione jest od zgody spółki, stosuje się przepisy § 3-5, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Według § 3, zgody udziela zarząd w formie pisemnej. W przypadku, gdy zgody odmówiono, sąd rejestrowy może pozwolić na zbycie, jeżeli istnieją ważne powody. W § 4 z kolei zapisano, że w przypadku, o którym mowa w § 3, spółka może w terminie wyznaczonym przez sąd rejestrowy przedstawić innego nabywcę. W razie braku porozumienia cenę nabycia i termin jej zapłaty ustala sąd rejestrowy na wniosek wspólnika lub spółki, po zasięgnięciu, w miarę potrzeby, opinii biegłego. Według § 5, jeżeli wskazana przez spółkę osoba nie uiściła ceny nabycia w wyznaczonym terminie, wspólnik może rozporządzać swobodnie swoim udziałem, jego częścią lub ułamkową częścią udziału, chyba że nie przyjął oferowanej zapłaty.

W myśl powołanego wyżej przepisu obrót udziałami jest swobodny, o ile umowa spółki nie wprowadza konieczności uzyskania zgody spółki oraz nie wprowadza innych reguł ograniczenia zbywalności.

Z materiału zgromadzonego w sprawie wynika, że umowa spółki (...) Sp. z o.o. w L. zawierała dwa ograniczenia w zbywalności udziałów sformułowane w § 9 oraz w § 13 ust. 1 pkt i. W myśl § 9 umowy spółki:

1.  „Zbycie lub zastawienie udziałów wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności.

2.  W przypadku podjęcia decyzji o zbyciu udziałów przez wspólnika pierwszeństwo ich nabycia przysługuje pozostałym wspólnikom. W tym celu wspólnik zbywający udział winien na piśmie powiadomić zarząd podając cenę zbycia jednego udziału.

3.  Zarząd przesyła niezwłocznie informację o chęci zbycia udziałów pozostałym wspólnikom.

4.  Wspólnicy chcący nabyć udziały w terminie 2 tygodni od dnia otrzymania informacji, o której mowa w ust. 3 informują zarząd o chęci nabycia udziałów podając cenę nabycia udziału.

5.  Udziały przypadną temu wspólnikowi, który zaproponuje najwyższą cenę za udział, o ile będzie ona taka sama lub wyższa od zaproponowanej ceny przez jego zbywcę.

(...)

6. Zbywający udziały wspólnik może zbyć je osobie trzeciej, jeżeli żaden ze wspólników nie zaproponował wyższej ceny od ceny zbycia zaproponowanej przez zbywającego. W takim przypadku zbywający zbywa udział po cenie nie niższej od ceny zaproponowanej”.

Z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, wynika w sposób nie budzący wątpliwości, że przy zawieraniu zaskarżonych przez powodów umów zbycia udziałów doszło do naruszenia wynikającej z § 9 umowy spółki zasady pierwszeństwa.

W odniesieniu do udziałów zbywanych przez R. K. o chęci zbycia udziałów i możliwości wykonania w terminie 2 tygodni od otrzymania informacji prawa pierwszeństwa do nabycia zbywanych udziałów R. K. nie zostali zawiadomieni wspólnicy (...) Sp. z o.o. M. P., K. M. i W. Ś..

Natomiast zawiadomienie o chęci zbycia udziałów przez J. K. (1) i możliwości wykonania w terminie 2 tygodni prawa pierwszeństwa nie otrzymali M. P., K. M. i W. Ś.. Powód A. G. wiedział o chęci zbycia udziałów, umowa spółki nie przewidywała pisemnego doręczenia powyższego zawiadomienia, mowa jest tylko o zawiadomieniu, a niewątpliwie powód A. G. wiedział o powyższym, bowiem podpisywał wraz z R. K. pismo, że żaden ze wspólników nie skorzystał z prawa pierwszeństwa.

Podnoszony przez powodów zarzut niepodpisania pisma w imieniu zarządu informującego pozostałych wspólników spółki o zamiarze zbycia udziałów przez R. K. i J. K. (1) przez dwóch członków zarządu, uznać o tym samym mający wpływ na ważność zawartych przez pozwanych umów zbycia udziałów, należy uznać za chybiony.

W myśl § 24 umowy spółki, w przypadku zarządu wieloosobowego upoważnieni łącznie dwaj członkowie zarządu są do składania oświadczeń woli i podpisywania w imieniu spółki. Pismo z dnia 11.09.2009 r. zawiadamiające pozostałych wspólników o zamiarze zbycia udziałów przez R. K. i J. K. (1), nie były oświadczeniem woli, o którym mowa w powołanym wyżej przepisie, a jedynie oświadczeniem wiedzy (powyższe zawiadomienia nie stanowiły elementu czynności prawnej, lecz informowały o sytuacji prawnej określonej osoby). Zatem były czynnością o charakterze technicznym, organizacyjnym do której wykonania uprawniony jest każdy z członków zarządu zgodnie z regułą z art. 208 § 2 k.s.h., w myśl której każdy członek zarządu ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki.

W § 13 pkt i umowa spółki do kompetencji Zgromadzenia Wspólników zastrzegła wyrażenie zgody na przystąpienie do spółki nowego wspólnika. W niniejszej sprawie powołany wyżej przepis został naruszony. W kwestii przystąpienia do spółki (...) Sp. z o.o. w L. J. S.i (...) Sp. z o.o. w L. jako nowych wspólników wypowiedział się Sąd Rejonowy dla W.Wydział IX Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego prawomocnym postanowieniem z dnia 7.06.2010 r. sygn. akt WR IX Ns. Rej. KRS (...), w którym to postanowieniu Sąd ten stwierdził brak podstaw do dokonania zmian w KRS prowadzonym dla spółki (...) Sp. z o.o. w L. na podstawie zawiadomienia z dnia 28.01.2010 r. Centrum (...) Sp. z o.o. w L. i J. S..

Jednakże wbrew regułom przewidzianym w art. 6 k.c. powodowie nie wykazali, aby strony czynności prawnych J. S. i Centrum (...) Sp. z o.o. w L. wiedzieli o ich roszczeniu wobec R. K. i J. K. (1).

Przy zawieraniu umowy zbycia udziałów z dnia 14 października 2009 r. J. K. (1) oświadczyła, że jest wspólnikiem Spółki pod firmą (...) Sp. z o.o. w L., przysługuje jej prawo własności 21 udziałów o wartości nominalnej 500 zł za każdy udział, że żaden z dotychczasowych wspólników nie wyraził woli nabycia udziałów i ma prawo zbyć posiadane udziały na rzecz J. S.. Również R. K. przy zawieraniu umowy zbycia 46 udziałów (...) Sp. z o.o. w L. na rzecz Centrum (...) Sp. z o.o. w L. oświadczył, że żaden z dotychczasowych wspólników nie wyraził woli nabycia udziałów (vide umowy z dnia 14.10.2005 r., k. 809-811 i 813-815 akt).

Ponieważ pozytywna, rzeczywista wiedza obu stron umowy o roszczeniu osoby trzeciej jest przesłanką rygorystyczną (w pozwie i w toku postępowania powodowie powoływali się na możliwość lub powinność posiadania takiej wiedzy przez J. S. i Centrum (...) Sp. z o.o. w L., jak również łatwość jej powzięcia przy dochowaniu należytej staranności, której spełnienie jest wymagane dla możności zastosowania art. 59 k.c.. Sąd uznał, iż roszczenie ewentualne powodów również nie zasługuje na uwzględnienie.

Niezależnie od powyższego Sąd Okręgowy w L. dodał, iż w dniu 31.01.2011 r. pozwani J. S. i Centrum (...) Sp. z o.o. w L. zawarli porozumienie odpowiednio J. S. z pozwana J. K. (1), a (...) Sp. z o.o. w L. z R. K., w których to porozumieniach pozwani J. S.i (...) Sp. z o.o. w L. uchylili się od skutków prawnych oświadczeń woli złożonych w dniu 14.10.2009 r. przy zawieraniu umów zbycia udziałów (...) Sp. z o.o. w L.. PozwaniJ. S.i (...) Sp. z o.o. w L. powołali się na błąd co do treści czynności prawnych, podnosząc, iż z oświadczeń pozwanych J. K. (1) i R. K. złożonych przy zawieraniu przedmiotowych umów, jak również pisma R. K. i radcy prawnego obsługującego spółkę A. G.z dnia 8.10.2009 r. wynikało wprost, ze żaden z dotychczasowych wspólników spółki(...)nie wyraził woli nabycia udziałów, a zatem J. K. (1) i R. K. mieli prawo zbyć udziały na rzecz osób trzecich. Zawarcie umów zbycia udziałów na rzecz J. K.i (...)” Sp. z o.o. w L. przez J. K. (1) i R. K. doprowadziło do szeregu postępowań sądowych, których celem jest zakwestionowanie ważności i skuteczności przedmiotowych umów, a w postanowieniu z dnia 19.01.2011 r. o udzieleniu zabezpieczenia Sąd Okręgowy w L. stwierdził, że istnieje niepewność, komu przysługują powyższe udziały. Dodatkowo zarówno J. S., jak i (...) Sp. z o.o. w L. nie zostali ujawnieni w KRS jako nowi wspólnicy (...) Sp. z o.o. w L..

Zgodnie z art. 84 § 1 k.c. w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tą osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny) §2.

W piśmiennictwie i orzecznictwie przyjmuje się, że błędem jest niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie o czynności lub o jej elemencie, przy czym niezgodność może dotyczyć zarówno faktów jak i prawa.

Kodeks cywilny, choć nie definiuje pojęcia błędu, określa przesłanki, od zaistnienia których zależy możliwość uchylenia się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu. Musi to być błąd co do treści czynności prawnej i musi być błędem istotnym.

Błąd co do treści czynności prawnej nie musi być błędem co do essentialia tej czynności, musi jednak dotyczyć elementu jej treści. Błąd musi mieć jednak pewną doniosłość, aby mógł stanowić podstawę do uchylenia się od skutków oświadczenia woli: kodeks cywilny wiąże takie skutki tylko z błędem istotnym. Definicję błędu istotnego formułuje art. 84 § 2 k.c., powołując dla obiektywizacji oceny istotności błędu miernik rozsądnego działania. Powołany wyżej przepis wskazuje, że gdyby składający oświadczenie nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści. Wchodzi tu w grę jednocześnie subiektywna i obiektywna istotność błędu. Przenosząc powyższe rozważania do realiów niniejszego postępowania Sąd Okręgowy zważył, że błąd, na który powołują się pozwani J. S.i (...) Sp. z o.o. w L. jest zarówno błędem dotyczącym czynności prawnej jak również błędem istotnym. PozwaniJ. S.i (...) Sp. z o.o. w L. zawierając umowy nabycia udziałów z pozwanymi J. K. (1) i R. K. mieli niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie o elemencie czynności prawnej a mianowicie możliwości zbycia przez tychże pozwanych przysługujących im udziałów w (...) Sp. z o.o. w L. i niezgodność ta dotyczyła prawa, a mianowicie sfery zbycia przez pozwanych J. K. (1) i R. K. udziałów wobec nieskorzystania przez pozostałych wspólników (...) Sp. z o.o. w L. z prawa pierwszeństwa ich nabycia. W orzecznictwie Sądu Najwyższego dopuszczono możliwość uchylenia się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu co do prawa (tak SN w wyr. z dnia 6.06.2003 r. IV CK 2774/02 Lex nr 146440).

Gdyby pozwani J. S.i (...) Sp. z o.o. w L. wiedzieli, iż nie została wyczerpana procedura „pierwszeństwa” nie zawarliby umów nabycia tychże udziałów. Takiego oświadczenia woli nie złożyłby generalnie rozsądny człowiek w tej samej sytuacji.

Wbrew zarzutom stawianym przez powodów, w ocenie Sądu Okręgowego, nie wygasło uprawnienie pozwanychJ. S.i (...)Sp. z o.o. w L. do uchylenia się od skutków prawnych swych oświadczeń woli przed 31 stycznia 2001 r. Pozwani bowiem powołują się na błąd co do prawa zbycia udziałów wobec niewyczerpania prawa pierwszeństwa obowiązującego w spółce (...), tymczasem w piśmie powódki D. D. (1), na które powołują się powodowie, a które miałoby w ich ocenie: skutkować wykryciem przez pozwanych J. S.i (...)” Sp. z o.o. w L. powyższego błędu, jest mowa jedynie o naruszeniu przez nowych wspólników, przy zawieraniu umów, postanowień umowy spółki (vide: pismo z dnia 19.10.2009 r., k. 193 akt). Dopiero na skutek odwołania od postanowienia Sądu Rejonowego dla W. F.Wydział IX Gospodarczy- Krajowego Rejestru Sądowego z dnia 23 lutego 2010 r. pozwani J. S. i Centrum (...) Sp. z o.o. w L. dowiedzieli się, że nie zostało wyczerpane prawo „pierwszeństwa”.

W porozumieniach z dnia 31 stycznia 2011 r. pozwani J. K. (1) i R. K. odstąpili od umów sprzedaży zawartych w dniu 14.10.2009 r. wobec niezapłacenia przez pozwanych J. S.i(...) Sp. z o.o. w L. trzeciej raty, której termin płatności upłynął w dniu 31.12.2010 r. Wbrew zarzutom powodów, oświadczenie pozwanych o odstąpieniu od umów nie można uznać za „rzekome" i niedopuszczalne w sytuacji, jeżeli świadczenie choćby jednej ze stron było niepodzielne. Wniosek, że odstąpić można jedynie od umowy wzajemnej w sytuacji, gdy świadczenia obu stron są podzielne, powodowie wywodzą a contrario z treści art. 491 § 2 k.c. Tymczasem powołany wyżej przepis określa istotne modyfikacje w zakresie uprawnienia wierzyciela do odstąpienia od umowy wzajemnej z uwagi na zwłokę dłużnika, jeżeli świadczenia obu stron są podzielne. Polegają one na poważnym ograniczeniu możliwości skorzystania z tego uprawnienia co do całości umowy. Natomiast prawo odstąpienia od każdej umowy wzajemnej (poza sytuacją, gdy świadczenie obu stron są podzielne) reguluje treść art. 491 § 1 k.c.

Powołany wyżej przepis przyznaje wierzycielowi w razie zwłoki dłużnika, uprawnienie do odstąpienia od umowy wzajemnej, określając przesłanki do skorzystania z tej możliwości. Z akt sprawy wynika, że w umowach z dnia 14.10.2009 r. cena nabycia udziałów została rozłożona na raty i termin płatności ostatniej raty został ustalony na dzień 15.10.2010 r. Pozwani J. K. (1) i R. K. wyznaczyli pozwanym J. S.i (...) Sp. z o.o. w L. dodatkowy termin zapłaty trzeciej raty do 31.12.2010 r., termin ten nie został dochowany, wobec powyższego przysługiwało im prawo odstąpienia od powyższych umów. W myśl art. 494 k.c., pozwani odstępując od umów zwrócili otrzymane świadczenie: R. K. przelał na konto (...) Sp. z o.o. w L. kwotę 500.000 zł w dniu 1 marca 2011 r., a w dniu 17.05.2011 r. kwotę 259.000 zł, również otrzymał z Urzędu Skarbowego zwrot podatku odprowadzonego od sprzedanych udziałów; J. K. (1) przelała na konto (...) Sp. z o.o. w L. kwotę 270.000 zł oraz kwotę 40.000 zł w dniu 9.03.2011 r., jak również otrzymała zwrot podatku z Urzędu Skarbowego. Zwrot należności nastąpił na podstawie porozumień zawartych między pozwanymi w dniu 3.02.2011 r. Zatem odstąpień od umów przez pozwanych J. K. (1) i R. K. nie można uznać za „rzekome”.

Powyższy wyrok zaskarżyły w całości powódki M. P. i W. Ś., zarzucając:

1. naruszenia przepisów prawa materialnego, w szczególności:

a. art. 58 k.c. poprzez błędną wykładnię i nieprzyjęcie, że zawarte w dniu 14 października 2009 r. pomiędzy R. K. a Centrum (...) Sp. z o.o. w L. i J. K. (1) a J. S. umowy zbycia udziałów były sprzeczne z semiimperatywnym przepisem kodeksu spółek handlowych tj. art. 182 k.s.h. regulującym prawo pierwszeństwa oraz z zasadami współżycia społecznego i jako takie bezwzględnie nieważne,

b. art. 353 ¹ k.c . poprzez jego błędną wykładnię i nieprzyjęcie, że zawarte w dniu 14 października 2009 r. pomiędzy R. K. a Centrum (...) Sp. z o.o. w L. oraz pomiędzy J. K. (1) a J. S. umowy zbycia udziałów spółki naruszają procedurę prawa pierwszeństwa ograniczającą dopuszczalność zbywania udziałów spółki i jako sprzeciwiające się ustawie oraz zasadom współżycia społecznego są bezwzględnie nieważne,

c. art. 355 § 2 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i nieprzyjęcie, że Centrum (...) Sp. z o.o. w L. - podmiot profesjonalny oraz J. S. będącą radca prawnym obowiązywał miernik podwyższonej staranności przy zawieraniu umów zbycia udziałów z dnia 14 października 2009 r. wobec czego byli oni zobowiązani do dokonania czynności sprawdzających, w wyniku których z całą pewnością dowiedzieliby się o braku wyczerpania procedury prawa pierwszeństwa przewidzianej w § 9 umowy spółki oraz o braku wyrażenia zgody przez Zgromadzenie Wspólników na przystąpienie ich jako nowych wspólników do spółki, przewidzianej w § 13 umowy spółki,

d. art. 20 k.s.h. poprzez jego błędną wykładnię i nieprzyjęcie, że naruszenie prawa pierwszeństwa w zakresie zbycia udziałów spółki należących do R. K. oraz J. K. (1) doprowadziło do naruszenia gwarantowanej skarżącym przez prawo zasady jednakowego traktowania wspólników poprzez pozbawienie ich prawa skorzystania z pierwszeństwa,

e. art. 59 k.c. w zw. z art. 6 k.c., poprzez błędną wykładnię i przyjęcie wbrew obowiązującym przepisom prawa, że w świetle okoliczności niniejszej sprawy skarżące obciążał ciężar dowodu, że „strony czynności prawnych J. S. i Centrum (...) Sp. z o.o. w L. wiedzieli o ich roszczeniu wobec R. K. i J. S.", (strona 29 wyroku Sądu I instancji) podczas, gdy reguły rządzące rozkładem ciężaru dowodów nakładają obowiązek dowodowy w powyższym zakresie na pozwanych jako usiłujących wywieść z faktu zawarcia Porozumień korzystne dla siebie skutki prawne ,

f. art. 208 § 2 k.s.h. w zw. z § 24 umowy spółki poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że zawiadomienie pozostałych wspólników o zamiarze zbycia udziałów przez R. K. oraz J. K. (1) nie wymagałozachowania dwuosobowej zasady reprezentacji podczas, gdy zgodnie z obowiązującymi w spółce zasadami reprezentacji, o których mowa § 24 ust. 1 umowy spółki oraz dotychczasową praktyką spółki wszelkie pisma wychodzące ze spółki wymagały podpisów dwóch członków Zarządu Spółki,

g. art. 84 k.c. w zw. 6 k.c., tj. m. in. poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że pozwani J. S. oraz Centrum (...) Sp. z o.o. w L. w pismach z dnia 31 stycznia 2011 r. każde pn. porozumienie, uchylili się zgodnie z prawem od skutków prawnych oświadczeń woli złożonych przez pozwanych w umowach zbycia udziałów z dnia 14 października 2009 r. i jednocześnie poprzez niedokonanie oceny tak faktycznej, jak i prawnej oświadczenia Wiceprezesa Zarządu D. D. (2) z dnia 09 września 2010 r. (złożonego przy piśmie z dnia 27 czerwca 2011 r. pn. „Pismo procesowe Powodów” - w aktach sprawy) o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu,

h. art. 88 § 2 k.c, tj. m. in. poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że Centrum (...) Sp. z o.o. oraz J. S. nie wygasło uprawnienie do złożenia oświadczeń o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczeń woli złożonych przez pozwanych w umowach zbycia udziałów z dnia 14 października 2009 r., wskutek upływu rocznego terminu wskazanego w art. 88 § 2 k.c., który to termin jest terminem zawitym,

i. art. 491 k.c. poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że „W porozumieniach z dnia 31 stycznia 2011 r. pozwani J. K. (1) i R. K. odstąpili od umów zbycia sprzedaży zawartych w dniu 14.10.2009 r. wobec niezapłacenia przez pozwanych J. S.i (...) Sp. z o.o. w L. trzeciej raty, której termin płatności upłynął w dniu 31 grudnia 2010 r." oraz przyjęcie, że odstąpienie od umów zbycia udziałów z dnia 14 października 2009 r. reguluje przepis art. 491 § 1 k.c. odnoszący się do sytuacji, gdy świadczenia obu stron są podzielne, nie natomiast art. 491 § 2 k.c.,

j . art. 65 § 2 k.c. poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że umowa spółki nie przewidywała pisemnego doręczenia zawiadomienia o chęci zbycia udziałów,

k . art. 5 k.c. poprzez błędną wykładnię i nieprzyjęcie, że w niniejszej sprawie działania Pozwanych podjęte po wytoczeniu powództwa w odniesieniu do zakwestionowanych w procesie od umów zbycia udziałów z dnia 14 października 2009 r. są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego wobec czego stanowią nadużycie prawa. Powyższa okoliczność powinna zostać uwzględniona przez Sąd I instancji z urzędu.

2. naruszenie przepisów procesowych, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, w szczególności:

a.  nierozpoznanie istoty sprawy poprzez oddalenie powództwa w zakresie uznania umów zbycia udziałów za nieważne i nierozstrzygnięcie przez Sąd I instancji w sentencji wyroku o roszczeniu ewentualnym dotyczącym uznania umów za bezskuteczne w stosunku do apelujących wspólników spółki,

b.  art. 365 k.p.c. polegające na nieuwzględnieniu mocy wiążącej prawomocnego Postanowienia Sądu Rejonowego dla W.Wydział IX Gospodarczy sygn. akt WR IX Ns. Rej. KRS (...), który uchylił w całości postanowienie Referendarza Sądowego z dnia 23 lutego 2010 r. i dokonany na jego podstawie wpis Centrum (...) Sp. z o.o. oraz J. S. jako wspólników spółki stwierdzając brak podstaw do dokonywania zmian w KRS dla Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej (...) Sp. z o.o. uznając, że „przy założeniu, iż w istocie doszło do naruszenia postanowień umowy spółki w zakresie zastrzeżonego w § 9 prawa pierwszeństwa (zbycie udziałów z pominięciem innych wspólników) umowę taką należałoby uznać za dotkniętą sankcją bezskuteczności względnej, co oznacza, że umowa taka jest ważna, ale nie wywiera skutków w stosunku do osoby, której roszczenie nie jest możliwe do zrealizowania na skutek jej zawarcia." (strona 9 postanowienia z dnia 07 czerwca 2010 r.),

c.  art. 98 k.p.c. w zw. 102 k.p.c. poprzez obciążenie apelujących solidarnie kosztami postępowania podczas, gdy w niniejszej sprawie nie budzi wątpliwości okoliczność, że wspólnicy spółki, w tym apelujące zostali pozbawieni prawa pierwszeństwa nabycia udziałów, w konsekwencji zostali przez Sąd I instancji obciążeni konsekwencjami zaniedbań pozwanych,

d.  art. 98 k.p.c. w zw. z art. 103 k.p.c. .w zw. z art. 186 § 2 k.p.c. poprzez obciążenie apelujących solidarnie kosztami postępowania z całkowitym pominięciem bezspornych faktów tj.: zawezwania pozwanych przez apelujących do próby ugodowej, niestawiennictwa pozwanych na dwukrotnie wyznaczane przez Sąd Rejonowy w L. posiedzenia pojednawcze i faktu niepodniesienia przez pozwanych zarzutu dot. rzekomego błędu co do treści umów zbycia udziałów z dnia 14 października 2009 r. i rzekomego zwrotu przez pozwanych wzajemnych świadczeń na podstawie przedmiotowych umów zbycia udziałów - niezwłocznie po powzięciu przez pozwanych wiadomości o wytoczeniu przez wspólników, w tym apelujących powództwa w niniejszej sprawie czy też w trakcie prowadzonego z wniosku apelujących postępowania zabezpieczającego lub postępowania o zwolnienie skarżących z kosztów postępowania w sprawie o sygn. I C 282/10,

e.  art. 328 § 2 k.p.c. poprzez brak wskazania w treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sądu I instancji podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: nie wskazanie przez Sąd I instancji dowodów, na których się oparł i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, co utrudnia apelującym zaskarżenie wadliwego w sposób oczywisty wyroku Sądu I instancji,

f.  art. 233 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. w szczególności poprzez: naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów i błędne przyjęcie, że „W porozumieniach z dnia 31 stycznia 2011 r. Pozwana J. K. (1) i R. K. odstąpili od umów zbycia sprzedaży zawartych w dniu 14.10.2009 r. wobec niezapłacenia przez Pozwanych J. S. i Centrum (...) Sp. z o.o. w L. trzeciej raty, której termin płatności upłynął w dniu 31 grudnia 2010 r." (strona 32 Wyroku Sądu I instancji); naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów i błędne przyjęcie, że J. S. i Centrum (...) Sp. z o.o. w L. poprzez oświadczenia złożone w dokumentach z dnia 31 stycznia 2011 r. pn. porozumienie uchylili się od skutków prawnych oświadczeń zawartych w umowach zbycia udziałów z dnia 14 października 2009 r.; naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów i błędne przyjęcie, że umowa spółki nie przewidywała pisemnego doręczenia zawiadomienia o chęci zbycia udziałów i możliwości wykonania w terminie 2 tygodni prawa pierwszeństwa oraz, że nie doszło do naruszenia zasad współżycia społecznego, w tym zasady uczciwości obrotu.

Podnosząc powyższe zarzuty powódki M. P. i W. Ś. wniosły o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, w szczególności z uwagi na niepoznanie istoty sprawy; ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie w całości żądań pozwu i uznanie umów zbycia udziałów Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej (...)Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością podpisanych pomiędzy - R. K. oraz J. K. (1) (Pozwani nr 1 i 2) a Centrum (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w L. oraz J. S. (Pozwani nr 3 i 4) z dnia 14 października 2009 r. za bezwzględnie nieważne, alternatywnie o uwzględnienie w całości żądań ewentualnych pozwu i uznanie umów zbycia udziałów Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej (...)Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością podpisanych pomiędzy R. K. oraz J. K. (1) (Pozwani nr 1 i 2) a Centrum (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w L. oraz J. S. (Pozwanymi nr 3 i 4) z dnia 14 października 2009 r. za bezskuteczne w stosunku do apelujących/powodów jako wspólników spółki Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej (...)Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Ponadto w/w powódki wniosły o obciążenie solidarnie pozwanych kosztami procesu w sprawie i zasadzenia na rzecz apelujących kosztów postępowania sądowego za obie instancje (z uwzględnieniem kosztów postępowania pojednawczego i zabezpieczającego) w tym kosztów zastępstwa procesowego, według spisu kosztów, a w razie nieprzedstawienia spisu kosztów - wg norm przepisanych.

Pozwani R. K. i J. K. (1) wnieśli o oddalenie apelacji i o zasądzenie na ich rzecz od apelujących powódek kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja, gdy idzie o żądanie przedstawione na pierwszym miejscu, nie zasługuje na uwzględnienie.

Jest ona bezzasadna, ponieważ przedmiotowe umowy zawarte między pozwanymi, których unieważnienia, ewentualnie uznania za bezskuteczne żądają powódki, nie obowiązują od momentu ich zawarcia z uwagi na złożenie przez pozwanych ważnych i prawie skutecznych oświadczeń o odstąpieniu oraz o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczeń złożonych pod wpływem błędu. Nie można więc żądać ani uznania za nieważne, ani za bezskuteczne umów uważanych przez ustawodawcę za niezawarte (skutek ex tunc). Pozwani dokonali między sobą rozliczeń, co zostało ponad wszelką wątpliwość wykazane w postępowaniu przed Sądem I instancji. A skoro tak, to powódki nie mają interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umów, poprzez które pozwani R. K. i J. K. (1) zbyli udziały w (...) Sp. z o.o., a (...) Sp. z o.o. i J. S. udziały te nabyli. Interes ten odpadł z chwilą, gdy pierwsi z pozwanych skutecznie odstąpili od umowy zbycia udziałów, a drudzy uchylili się od istotnego błędu (niewyczerpana procedura pierwszeństwa), pod wpływem którego udziały te nabyli.

Nie ma podstaw prawnych do przyjęcia, że naruszenie § 9 umowy spółki stanowi jednocześnie naruszenie art. 182 k.s.h. Powódki, wskazując na to, co należy rozumieć pod pojęciem ustawy, same twierdzą, że umowy spółki usuwają się spod tego pojęcia. To, że naruszenie umowy spółki nie jest naruszeniem ustawy znalazło potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W wyroku z dnia 9 lutego 2007 r. (II CSK 311/06) Sąd ten orzekł, że czynność prawna (a więc również i umowa) dokonana bez zgody wymaganej przepisami prawa (art. 182 k.s.h.) jest czynnością niezupełną ( negotium claudicans), dotkniętą tzw. bezskutecznością zawieszoną. Jest oczywiste, że bezskutecznością zawieszoną nie może być dotknięta czynność prawna nieważna, lecz wyłącznie ważna czynność prawna.

Zgodnie z art. 182 § 3 zd. 1 k.s.h., zgody na zbycie udziału udziela zarząd spółki w formie pisemnej. Jak się wydaje, również odmowa wyrażania zgody powinna następować z zachowaniem formy pisemnej. Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, zgody może udzielić samodzielnie każdy z członków zarządu (art. 204 k.s.h.). W zasadzie zarząd może swobodnie decydować o wyrażeniu zgody; umowa spółki może jednak określać kryteria podejmowania decyzji w omawianym przedmiocie. Zgoda powinna być udzielona w zasadzie przed dokonaniem czynności; doktryna dopuszcza jednak również następcze wyrażenie zgody. Zgoda zarządu na zbycie udziału mieści się w pojęciu zgody osoby trzeciej na dokonanie czynności prawnej w rozumieniu art. 63 k.c. Umowa zbycia udziału zawarta bez zezwolenia spółki stanowi czynność bezskuteczną (por. wyrok SN z dnia 7 września 1993 r., II CRN 60/93, OSNC 1994, nr 7 i 8, poz. 159 oraz cyt. wyżej wyrok SN z dnia 9 lutego 2007 r.).

Za bezpodstawny należy uznać zarzut naruszenia art. 58 § 2 k.c. Powódki nie wskazały zasady współżycia społecznego, która miała być rzekomo naruszona przez pozwanych. Próbują zatem wypełnić ten brak w apelacji, usiłując obarczyć pozwanego R. K. odpowiedzialnością za całą sytuację związaną z informowaniem wspólników Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej (...) Sp. z o.o. z siedzibą w L. (dalej (...) Sp. z o.o.). Tymczasem pozwany R. K. kierował się oświadczeniem podpisanym przez powoda A. G., będącego jednocześnie wspólnikiem i radcą prawnym obsługującym (...) Sp. z o.o. W postępowaniu przed Sądem I instancji zostało w pełni wykazane, że to właśnie podpis tego radcy prawnego utwierdził pozwanego R. K. w przekonaniu, że procedura powiadamiania wspólników (...) Sp. z o.o. została zrealizowana zgodnie z obowiązującymi przepisami. W świetle ustaleń dokonanych przez Sąd I instancji, całkowicie bezpodstawne jest twierdzenie apelujących powódek, że pozwani działali z pełną świadomością pogwałcenia prawa oraz umowy spółki, zwłaszcza z naruszeniem zasady lojalności i uczciwości obrotu, a wobec tego w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.

Zarzut naruszenia art. 353 ¹ k.p.c. jest chybiony, a to w braku sprzeczności z art. 58 k.c. i zasadami współżycia społecznego. Zgodnie z przepisem art. 353 ¹ k.p.c., strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Jeśli chodzi o treść umowy, to w ramach art. 353 ¹ k.p.c. strony mają do swobodnego wyboru trzy możliwości. Pierwszą z nich jest przyjęcie jakiejkolwiek modyfikacji określonego typu umowy uregulowanej normatywnie (z reguły przez Kodeks). Drugą możliwością jest zawarcie umowy nazwanej z jednoczesnym wprowadzeniem do niej pewnych odmienności. Mogą one polegać albo na uzupełnieniu unormowania ustawowego różnego rodzaju postanowieniami (klauzulami, zastrzeżeniami) dodatkowymi, albo na umieszczeniu w umowie uzgodnień, które bądź uregulują niektóre zagadnienia inaczej niż ustawa bądź wyłączą jedynie zastosowanie pewnych przepisów, albo wreszcie na połączeniu cech kilku umów nazwanych (tzw. umowy mieszane). Trzecią możliwością jest zawarcie przez strony umowy nienazwanej, której treść ukształtują one całkowicie według swego uznania (oczywiście z zachowaniem ograniczeń wynikających z art. 353 ¹ in fine – por. Tadeusz Wiśniewski w: Komentarz do Kodeksu cywilnego, Księga trzecia, Zobowiązania, tom I, LexisNexis, wyd. 9, s. 21).

Nie miało miejsca naruszenie przez Sąd I instancji art. 20 k.s.h. Przepis ten obowiązuje w stosunkach wewnętrznych spółki kapitałowej. Odnosi się on do organów spółki. Obowiązek równego traktowania wspólników spoczywa na zgromadzeniu wspólników, zarządzie spółki oraz na radzie nadzorczej i komisji rewizyjnej. Artykuł ten nie obowiązuje w stosunkach zewnętrznych spółki. Nakaz równego traktowania nie ma charakteru bezwzględnego i możliwe jest nierówne traktowanie wspólników w takich samych okolicznościach, jeżeli jest to obiektywnie uzasadnione z punktu widzenia interesów spółki (S. Sołtysiński, por. Kodeks, 2006, tom I, s. 306).

W związku z nietrafnym zarzutem naruszenia przez Sąd I instancji art. 208 § 2 k.s.h. należy zauważyć, że co do zasady każdy z członków zarządu wieloosobowego działa samodzielnie, a wszyscy członkowie zarządu są równouprawnieni w zakresie prowadzenia spraw spółki (Kodeks spółek handlowych zatem – odmiennie niż w przypadku spółki akcyjnej – nie ustanawia zasady kolegialnego działania zarządu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością). Każdy członek zarządu ma prawo i obowiązek indywidualnego prowadzenia spraw spółki, jeżeli nie przekraczają one zakresu zwykłych czynności spółki, z należytą starannością przy uwzględnieniu zawodowego charakteru jego działalności. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, aby umowa spółki (ewentualnie regulamin zarządu, uchwalony na podstawie upoważnienia zamieszczonego w umowie spółki) powierzała poszczególnym członkom zarządu określony zakres spraw, wyłączając w tym zakresie kompetencje pozostałych członków. W apelacji znalazło się stwierdzenie, że uchylenie się przez D. D. (1) od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu skutkuje jego nieważnością. Pozostaje ono w sprzeczności z oceną takiego uchylenia się dokonanego przez pozwanych.

Twierdzenia apelujących powódek o „rzekomym” odstąpieniu od umów przez R. K. i J. K. (1) pozostają w oczywistej sprzeczności z zebranym w sprawie materiałem dowodowym. Brak jest również podstaw prawnych do twierdzenia, że pozwani in gremio usiłowali dokonać dwóch, wzajemnie się wykluczających, aktów dyspozycyjnych, tj. uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu oraz skorzystania z ustawowego prawa odstąpienia. Nie jest prawdą twierdzenie, że pozwani zdawali sobie sprawę z faktu, iż skarżące zostały pozbawione możliwości wyrażenia woli co do nabycia udziałów w (...) Sp. z o.o., zwłaszcza w kontekście zapewnienia złożonego przez radcę prawnego i wspólnika A. G., że procedura powiadamiania została zrealizowana i wyczerpana. Bezpodstawnie też zarzuca się, że pozwani Centrum (...) Sp. z o.o. i J. S. dowiedzieli się o uchybieniach, do których doszło przy zaoferowaniu im sprzedaży spornych udziałów, już w październiku 2009 r. Sąd I instancji wyczerpująco wyjaśnił tę kwestię. Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu zostało dokonane w terminie oraz w sposób ważny i prawnie skuteczny. Należy więc przypomnieć, że w dniu 17 lutego 2010 r. Referendarz Sądowy w Sądzie Rejonowym dla W.IX Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego wydał postanowienie, w którym wykreślił J. K. (1) i R. K. jako wspólników (...) Sp. z o.o. w L. i wpisał w ich miejsce J. S.i (...) Sp. z o.o. L.. Przedmiotowe postanowienie zostało prawomocnie uchylone w następstwie zaskarżenia przez D. D. (1), która na zarządzenie Sądu z dnia 2 kwietnia 2010 r. przedstawiła dowody, iż obowiązująca (...) Sp. z o.o. procedura korzystania z prawa pierwszeństwa nie została wyczerpana. Z tą ostatnią datą pozwani wykryli błąd, a ma on takie znaczenie, że pozwani nie zawarliby nigdy w/w umów zbycia udziałów, gdyby wiedzieli o braku wyczerpania procedury pierwszeństwa.

W związku z zarzutem, iż w porozumieniach z dnia 31 stycznia 2011 r. pozwani J. K. (1) i R. K. nie mogli odstąpić od umów sprzedaży zawartych w dniu 14 października 2009 r., należy stwierdzić bezpodstawność tego zarzutu. Wbrew niemu, oświadczenie w/w pozwanych o odstąpieniu od umów nie było niedopuszczalne w sytuacji, gdy świadczenie choćby jednej ze stron było niepodzielne. Wniosek, że odstąpić można jedynie od umowy wzajemnej w sytuacji, gdy świadczenia obu stron są podzielne, powódki wywodzą a contrario z treści 491 § 2 k.c. Tymczasem powołany przepis określa istotne modyfikacje – tak słusznie Sąd Okręgowy – w zakresie uprawnienia wierzyciela do odstąpienia od umowy wzajemnej z uwagi na zwłokę dłużnika, jeżeli świadczenia obu stron są podzielne. Modyfikacje te polegają na poważnym ograniczeniu możliwości skorzystania z tego uprawnienia co do całości umowy. Natomiast prawo odstąpienia od każdej umowy wzajemnej (poza sytuacją, gdy świadczenia obu stron są podzielne) reguluje treść art. 491 § 1 k.c.

Jeśli chodzi o zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 5 k.c., to nie zasługuje on na uwzględnienie. Przyczyną zaistnienia całej spornej sytuacji oraz wszczęcia postępowania w przedmiotowej sprawie było zapewnienie złożone przez wspólnika i radcę prawnego (...) Sp. z o.o. A. G., iż procedura powiadamiania wspólników o zamiarze zbycia udziałów została zrealizowana. Skoro tak, to nie można czynić żadnych zarzutów pozwanym, którzy mieli prawo w pełni polegać na zapewnieniu radcy prawnego.

Spośród zarzutów naruszenia prawa procesowego uzasadniony jest zarzut pominięcia roszczenia ewentualnego. Jest to żądanie przedstawione w pozwie na wypadek nieuwzględnienia przez sąd żądania wskazanego na pierwszym miejscu. Sformułowanie żądania ewentualnego różni się zarówno od żądania alternatywnego, jak i od żądania facultas alternativa. Sąd ma orzec o żądaniu ewentualnym wtedy, gdy oddali żądanie zgłoszone na pierwszym miejscu. Tymczasem Sąd Okręgowy w komparycji wyroku w ogóle nie wymienił roszczenia ewentualnego i nie zajął się nim w tenorze wyroku. Zachodzi zatem szczególny wypadek niedopuszczalności apelacji, gdyż została ona wniesiona przeciwko nieistniejącemu orzeczeniu o roszczeniu ewentualnym. W praktyce sądowej nierzadko zdarza się, że skarżący składają apelacje, mimo, że do określonej części żądania sąd nie ustosunkował się, pomijając ją w sentencji wyroku. W takiej sytuacji stronie nie przysługuje środek odwoławczy, lecz wniosek o uzupełnienie wyroku, a jeśli minął termin do jego złożenia, strona może tylko wytoczyć nowe powództwo o roszczenie, o którym sąd nie orzekł w wyroku. W omawianym przypadku apelacji powinna być odrzucona, jako zwrócona przeciwko orzeczeniu nieistniejącemu (por. postanowienia SN z dnia 2 czerwca 1964 r., I PR 1/63, OSNCP 1965, nr 5, poz. 80 i z dnia 7 października 1998 r., II UKN 247/98 OSNAPiUS 1999, nr 20, poz. 665 oraz „Metodyka pracy sędziego w sprawach cywilnych” autorstwa H. Pietrzkowskiego, wyd. 5, Warszawa 2011, s. 554).

Bezpodstawne są dalsze zarzuty naruszenia prawa procesowego. W związku z zarzutem naruszenia art. 233 k.p.c. należy podnieść, iż przepis ten daje wyraz obowiązywaniu zasady swobodnej oceny dowodów. Ocena wiarygodności i mocy dowodów jest podstawowym zadaniem sądu orzekającego, wyrażającym istotę sądzenia, a więc rozstrzygania kwestii spornych w warunkach niezawisłości, na podstawie własnego przekonania sędziego przy uwzględnieniu całokształtu zebranego materiału dowodowego. Granice swobodnej oceny dowodów wyznaczają trzy czynniki: logiczny, ustawowy oraz ideologiczny. Czynnik logiczny oznacza, że sąd ma obowiązek wyprowadzenia z zebranego w sprawie materiału dowodowego wniosków logicznie poprawnych. Rozumowanie sędziego z reguły ma charakter rozumowania dedukcyjnego (rzadziej redukcyjnego), powinien on zatem kierować się określonymi schematami, przewidzianymi w logice formalnej dla tego typu rozumowania. W rezultacie między wnioskami sądu, które wyprowadza on przy ocenie poszczególnych dowodów nie mogą istnieć sprzeczności. Wszystkie wnioski muszą stanowić logiczną całość. Z orzeczeń Sądu Najwyższego wynika, że własne przekonanie sądu nie może naruszać zasady logicznego powiązania wniosków z zebranym w sprawie materiałem. Sąd może dawać wiarę tym lub innym świadkom czyli swobodnie oceniać ich zeznania, nie może jednak na tle tych zeznań budować wniosków, które z nich nie wynikają. Normy swobodnej oceny dowodów wyznaczone są wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego oraz regułami logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego. Swobodna ocena dowodów ujęta jest w ramy proceduralne, tzn. musi odpowiadać pewnym warunkom określonym przez prawo procesowe (czynnik ustawowy). Oznacza to po pierwsze, że sąd może oprzeć swe przekonanie jedynie na dowodach prawidłowo przeprowadzonych, z zachowaniem wymagań dotyczących źródeł dowodzenia oraz zasady bezpośredniości. Po drugie, ocena dowodów musi być dokonana na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego. Po trzecie, sąd zobowiązany jest przeprowadzić selekcję dowodów, tj. dokonać wyboru tych, na których się oparł i ewentualnie odrzucić inne, którym odmówił wiarygodności i mocy dowodowej. Wiąże się to z obowiązkiem należytego uzasadnienia orzeczenia (por. art. 328 § 2 k.p.c.). Temu obowiązkowi Sąd Okręgowy uczynił zadość.

Skuteczne postanowienie zarzutu naruszenia przez sąd art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, to bowiem jedynie może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony – dotyczy to powódek – o innej niż przyjął Sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena Sądu (por. Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego pod red. T. Erecińskiego, tom I, wyd. 4, Warszawa 2012, s. 1098).

Nie do przyjęcia jest zarzut naruszenia art. 365 k.p.c., zarzut logicznie przy tym sprzeczny z zarzutem o rzekomej nieważności umów zbycia spornych udziałów. Z treści z cytowanego w tym zarzucie postanowienia wynika, że w/w umowy były bezskuteczne, a nie nieważne (jak twierdzą powódki na początku apelacji i wbrew temu, co twierdzą w dalszej jej części).

Wobec przyznania prawdziwości danych z odpisu KRS-u przez pełnomocnika powódek, potwierdzających uczestnictwo pozwanych rodzeństwa K. w składzie (...) Sp. z o.o., Sąd Apelacyjny oddalił wniosek tegoż pełnomocnika o dopuszczenie dowodu z postanowienia Sądu Okręgowego we W. z dnia 31 maja 2012 r., X Ga 124/12. Z treści art. 365 § 1 k.p.c. jasno wynika zakres związania sądu – odnosi się on wyłącznie do rozstrzygnięcia zawartego w prawomocnym orzeczeniu, a nie do jego uzasadnienia (tak również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 czerwca 2009 r., IV CSK 511/08).

Sąd Apelacyjny oddalił również zażalenie powódek na zawarte w wyroku postanowienie o kosztach procesu I-instancyjnego. Powódki chciałyby je oprzeć na przepisach art. 102 i 103 § 1 k.p.c. Pierwszy z tych przepisów urzeczywistnia zasadę słuszności i jako wyjątkowy – stanowiący wyłom w zasadzie odpowiedzialności za wynik procesu – nie podlega wykładni rozszerzającej. Nie konkretyzuje on pojęcia „wypadków szczególnie uzasadnionych”, toteż ich kwalifikacja należy do sądu. Ocena sądu jest suwerennym uprawnieniem jurysdykcyjnym, ma charakter dyskrecjonalny, oparty na swobodnym uznaniu, kształtowany własnym przekonaniem, poczuciem sprawiedliwości oraz analizą okoliczności rozpoznawanej sprawy. Do okręgu okoliczności branych pod uwagę przez sąd przy ocenie przesłanek z art. 102 k.p.c. należą zarówno fakty związane z samym przebiegiem procesu, jak i będące na zewnątrz procesu, zwłaszcza dotyczące stanu majątkowego i sytuacji życiowej strony. Sytuacja życiowa powódek, chodzi głównie o sytuację materialną, jest przeciętna i nie uzasadnia zwrotu kosztów zgodnie z zasadą słuszności.

Przepis art. 102 k.p.c. nie może być narzędziem ochrony strony, której warunki życiowe i materialne są przeciętne, jednak wytoczyła oczywiście bezzasadne powództwo, a następnie – po jego oddaleniu z przekonującym uzasadnieniem – również bezzasadną apelację, która także została oddalona. Rozstrzygnięcie o kosztach procesu nie mogło być również inne od zapadłego na podstawie art. 98 k.p.c. wobec niestwierdzenia oczywiście niesumiennego postępowania pozwanych.

Orzeczenie Sądu Apelacyjnego uzasadniają przepisy art. 385 , 373 i 98 k.p.c.

MR