Wyrok SA w Białymstoku z 9 listopada 2017 r. w sprawie o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną.

Sygn. akt I ACa 419/17

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 listopada 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący

:

SSA Jarosław Marek Kamiński (spr.)

Sędziowie

:

SA Beata Wojtasiak

SO del. Julita Uryga

Protokolant

:

Sylwia Radek-Łuksza

po rozpoznaniu w dniu 27 października 2017 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa P. M.

przeciwko D. N.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku

z dnia 20 grudnia 2016 r. sygn. akt I C 462/16

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 8100 zł tytułem zwrotu kosztów instancji odwoławczej.

(...)

Sygn. akt I ACa 419/17

UZASADNIENIE

Powód P. M., w pozwie skierowanym przeciwko pozwanemu D. N., wniósł o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niego umowy darowizny z dnia 11 lutego 2016 r., sporządzonej w formie aktu notarialnego Rep. A (...) przed notariuszem M. W., prowadzącym kancelarię notarialną w B., na mocy której E. i K. małżonkowie N. darowali swojemu synowi D. N. prawo własności nieruchomości, składającej się z działek o numerach geodezyjnych (...), położonych w B., dla której Sąd Rejonowy w Bielsku Podlaskim V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o nr (...), zawartej pomiędzy pozwanym D. N. i dłużnikami E. i K. N. z pokrzywdzeniem powoda, któremu przysługuje wierzytelność w wysokości 230.000 zł z ustawowymi odsetkami, na podstawie aktu notarialnego z dnia 3 marca 2015 r., Rep. (...), w którym dłużnicy poddali się egzekucji, stanowiącego tytuł egzekucyjny.

Pozwany D. N. wnosił o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów procesu. W uzasadnieniu przyznał, iż w dniu 11 lutego 2016 r. nabył prawo własności nieruchomości opisanych treścią pozwu, na mocy umowy darowizny od swoich rodziców K. i E. N., aczkolwiek nie uczestniczył osobiście w podpisywaniu aktu. Nie dysponował przy tym wiedzą dotyczącą intencji rodziców w przekazaniu mu prawa własności nieruchomości, nadto powód nie wykazał, aby rodzice pozwanego nie posiadali majątku, z którego możliwe byłoby zaspokojenie wierzytelności powoda. Pomimo stosunku bliskości z dłużnikami powoda, nie wiedział o ich świadomości pokrzywdzenia wierzyciela, a nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mógł się o tym dowiedzieć. Podnosił także, że jego rodzice złożyli powodowi oświadczenie o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli, albowiem powód nigdy nie przekazał im, ani ich synowi R. N. pożyczki w kwocie 230.000 zł, gdyż akt notarialny z dnia 3 marca 2015 r. został zawarty pod wpływem błędu wywołanego podstępnym działaniem powoda, który miał obiecać dłużnikom, że odzyska wraz z ich nieżyjącym synem R. nieruchomość rolną położoną w B. oraz nieruchomość niezabudowaną, którą rodzice pozwanego przekazali jego bratu, a którą ten następnie sprzedał innym osobom, za cenę znacznie niższą niż rynkowa.

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 20 grudnia 2016 r. uznał za bezskuteczną w stosunku do powoda P. M. umowę darowizny z dnia 11 lutego 2016 r. sporządzoną w formie aktu notarialnego Rep. A (...) przed notariuszem M. W., mocą której E. i K., małżonkowie N., darowali swojemu synowi D. N. prawo własności nieruchomości składającej się z działek o numerach geodezyjnych (...), położonych w B., dla której Sąd Rejonowy w Bielsku Podlaskim V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o nr (...), któremu to powodowi przysługuje względem dłużników E. i K. N. wierzytelność w wysokości 230.000 zł z ustawowymi odsetkami, na podstawie aktu notarialnego z dnia 3 marca 2015 r., Rep. (...), treścią którego dłużnicy poddali się egzekucji (pkt. I); zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 25.917 zł tytułem kosztów procesu, w tym kwotę 14.417 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt. II); nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Białymstoku kwotę 51,66 zł tytułem brakujących wydatków w sprawie, uiszczonych tymczasowo przez Skarb Państwa.

Z ustaleń tego Sądu wynika, że K. i E. małżonkowie N. wraz z synami R. N. oraz D. N. mieszkali w B., prowadzili gospodarstwo rolne, posiadali szereg maszyn rolniczych. Relacje wewnątrz rodziny były dobre, obaj bracia współpracowali ze sobą na płaszczyźnie gospodarczej. R. N. trudnił się handlem, początkowo bydłem, następnie samochodami. Jeszcze w 2013 r. małżonkowie N. przekazali na jego rzecz, w drodze darowizny, część stanowiących ich własność nieruchomości, które następnie oddał on pod zastaw, aby w ten sposób zgromadzić w krótkim okresie czasu środki pieniężne na prowadzoną działalność, z zamiarem późniejszego wykupu zastawionego gospodarstwa. W dniu 3 marca 2015 r., w formie aktu notarialnego Repertorium (...), zawarta została umowa, treścią której powód P. M. udzielił K. i E. małżonkom N. oraz R. N. pożyczki w kwocie 230.000 zł, którą pożyczkobiorcy przyjęli i zobowiązali się solidarnie zwrócić w terminie do dnia 3 marca 2016 r., poddając się rygorowi egzekucji wprost z aktu, stosownie do art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. (§ 1 i § 3).

Pozwany miał wiedzę o prowadzonych przez jego brata interesach, zaciąganych zobowiązaniach finansowych, sam w przeszłości był również podmiotem oszustwa dotyczącego podrobienia faktury sprzedaży lawety, aczkolwiek nie wpłynęło to na ich relacje. Pożyczka będące przedmiotem opisywanego wyżej aktu notarialnego nie była pierwszą udzieloną przez powoda R. N., aczkolwiek dotychczas wywiązywał się z obowiązku zwrotu należności.

We wrześniu 2015 r. R. N. zmarł. Powód, uzyskawszy informacje o podejmowanych próbach wyzbycia się składników majątku, coraz częściej upominał się o zwrot pożyczki, swoje żądania kierując bezpośrednio do małżonków N..

Centrum życiowe pozwanego od 2003 r. koncentrowało się w miejscowości W., gdzie aktualnie mieszka. Z racji prowadzonej działalności gospodarczej i pracy w charakterze zawodowego kierowcy, jego kontakt z rodzicami ograniczał się do rozmów telefonicznych oraz spotkań kilka razy w roku, najczęściej w okolicach świąt bądź gdy trasa, którą pokonywał, przebiegała w okolicach ich miejsca zamieszkania. Chcąc uregulować status prawny nieruchomości, małżonkowie N. zaproponowali, aby przekazać ją na rzecz pozwanego, który udzielił im w tym celu w dniu 25 stycznia 2016 r. pełnomocnictwa (Repertorium(...)), na podstawie którego pozwany umocował swoich rodziców m.in. do nabycia na jego rzecz zabudowanej nieruchomości oznaczonej numerami geodezyjnymi (...) o łącznej powierzchni 0,1118 ha, położonej w obrębie Nr 3 w B. przy ul. (...) w dowolny sposób, w dowolnym czasie, nieodpłatnie lub odpłatnie na dowolnych warunkach według uznania pełnomocników oraz do ustanowienia w jego imieniu dożywotniej służebności osobistej na ich rzecz, na nabytej na jego rzecz nieruchomości.

W dniu 11 lutego 2016 r., w formie aktu notarialnego Repertorium (...), K. i E. N., działając w imieniu własnym oraz w imieniu i na rzecz syna D. N., w oparciu o udzielone pełnomocnictwo, zawarli umowę darowizny oraz ustanowili nieodpłatną służebność osobistą, treścią której darowali do majątku osobistego pozwanego własność zabudowanej nieruchomości opisanej powyżej, jednocześnie oświadczając, że darowiznę przyjmują w jego imieniu do jego majątku osobistego. Dokonali również sprzedaży ciągnika Z. za kwotę 104.000 zł w dniu 18 stycznia 2016 r.

Pomimo upływu terminu do spłaty pożyczki, dłużnicy nie wywiązali się z obowiązku jej uregulowania, co skutkowało wszczęciem przez powoda postępowania egzekucyjnego z ich majątku w dniu 7 kwietnia 2016 r. Jeszcze bowiem przed datą wniesienia powództwa, w dniu 9 marca 2016 r. wystąpił on do Sądu o nadanie klauzuli wykonalności powyższemu aktowi notarialnemu. Na skutek prowadzonych przez komornika czynności, na poczet kwoty z tytułu umowy pożyczki, potrącana była część emerytury K. N. i E. N.. Potrącane kwoty nie pokrywają nawet dotychczasowych, poniesionych przez wierzyciela kosztów tego postępowania. Ustalono także, iż w skład majątku małżonków N. wchodzą nieruchomości położone w obrębie gruntów miejscowości N., sporządzony został protokół opisu, oszacowania oraz operat szacunkowy, z którego wynika, że ich wartość łączna kształtuje się na poziomie ok. 210.000 zł.

W dniu 5 października 2016 r. zmarł E. N..

Przechodząc do oceny żądania pozwu, Sąd Okręgowy wskazał, że przesłankami skorzystania z ochrony, jaką daje skarga pauliańska (art. 527 k.c.) są:

1.  istnienie interesu wierzyciela w postaci wierzytelności,

2.  dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą trzecią,

3.  dokonanie przez dłużnika czynności z pokrzywdzeniem wierzycieli, a jednocześnie takiej, z której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową,

4.  dokonanie przez dłużnika czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli,

5.  działanie osoby trzeciej w złej wierze.

W przypadku dokonania czynności prawnej z osobą pozostającą z dłużnikiem w bliskim stosunku, obowiązuje domniemanie, że osoba ta wiedziała, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 527 § 3 k.c.), przy czym wymóg złej wiary osoby trzeciej został wyłączony w przepisie art. 528 k.c. Zgodnie z jego treścią, jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. W sytuacji, gdy bezpłatne korzyści przypadają osobom bliskim dłużnika, należy stosować wyłącznie art. 528 k.c. jako przepis dalej idący, z pominięciem art. 527 § 3.

Zdaniem Sądu, zastosowanie w niniejszej sprawie znajduje także art. 529 k.c., stanowiący, iż jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał w zamiarze pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny. Przepis § 2 art. 527 k.c. wiąże pokrzywdzenie wierzyciela z rzeczywistą niewypłacalnością dłużnika, która musi istnieć w chwili wystąpienia ze skargą pauliańską, jak i w chwili orzekania przez sąd o żądaniu wierzyciela uznania czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną.

Odnosząc się do wyżej wymienionych przesłanek, w ocenie Sądu, wszystkie one zostały przez powoda wykazane.

W pierwszej kolejności nie budził wątpliwości Sądu fakt, iż rodzice pozwanego – K. i E. N. byli dłużnikami P. M. z tytułu umowy pożyczki. Dokonali oni czynności prawnej z osobą trzecią, tj. synem D. N., w postaci umowy darowizny, zawartej w formie aktu notarialnego i znajdującej odzwierciedlenie w stosownych wpisach w Księgach Wieczystych. Wskutek tej czynności pozwany uzyskał korzyść majątkową bezpłatnie.

Jak wynika z poczynionych ustaleń, dłużnicy wyzbywali się wartościowych składników majątkowych, umożliwiających pokrycie zobowiązań na rzecz wierzyciela, o czym świadczy z jednej strony przedłożona do akt umowa kupna – sprzedaży ciągnika rolniczego za kwotę ponad 100.000 zł, ale także akta postępowania egzekucyjnego, prowadzonego wyłącznie ze świadczenia emerytalnego K. N. wobec niemożliwości zaspokojenia roszczeń wierzyciela z innych składników majątku.

Pozwany uzyskał korzyść majątkową w postaci nieruchomości na podstawie umowy darowizny, a zatem zgodnie z art. 528 k.c. powód może skutecznie żądać uznania tej czynności za bezskuteczną, chociażby pozwany nie wiedział i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć, że darczyńca działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Nieodpłatne nabycie nieruchomości przez pozwanego powodowało zatem, że jego faktyczny stan wiedzy o zobowiązaniach brata i rodziców pozostawał w niniejszej sprawie - co do zasady - bez znaczenia. Nie ma zaś wątpliwości, iż umowę darowizny zawarto w obrębie najbliższej rodziny, pomiędzy rodzicami a synem.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił też argumentacji, jakoby dłużniczka K. N. nigdy faktycznie nie otrzymała pieniędzy od powoda. Treścią § 2 umowy powód oświadczył, że kwotę będącą przedmiotem umowy przekazał pożyczkobiorcom w gotówce, przed jej podpisaniem, zaś Ci ją odebrali za pokwitowaniem. W tym kontekście podkreślił, że zgodnie z art. 244 k.p.c., dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. W myśl art. 2 § 2 ustawy prawo notarialne, czynności notarialne, dokonane przez notariusza zgodnie z prawem, mają charakter dokumentu urzędowego. Akty i inne dokumenty notarialne są dokumentami urzędowymi w rozumieniu przepisów k.p.c.

Jakkolwiek istnieją prawne sposoby uchylenia się od skutków czynności prawnej, o tyle w okolicznościach niniejszej sprawy zabieg podejmowany w tym celu przez K. N. nie mógł – zdaniem Sądu - okazać się skuteczny, ponieważ nie jest ona stroną niniejszego postępowania i będąc w niej przesłuchiwana wyłącznie w charakterze świadka nie dysponowała uprawnieniami do zakwestionowania zapisów aktu sporządzonego z osobą powoda. W tym celu winna ona (w odrębnym postępowaniu) wystąpić z powództwem przeciwegzekucyjnym, czego nie uczyniła.

W okolicznościach niniejszej sprawy, Sąd przyjął ponadto, że nie istnieją inne składniki majątku dłużnika, z których prowadzona przez powoda egzekucja miała okazać się skuteczna i zaspokoić w całości jego wierzytelność.

W konsekwencji uznał, że postępowanie dowodowe wykazało zasadność powództwa w oparciu o art. 528 k.c. O kosztach procesu rozstrzygnął w oparciu o treść art. 98 k.p.c., zgodnie z zawartą w nim zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy.

Powyższy wyrok pozwany zaskarżył apelacją w całości, zarzucając mu:

I. sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego polegającą na:

a) ustaleniu, że K. i E. małżonkowie N. wraz z synami R. N. oraz D. N. mieszkali w B., prowadzili gospodarstwo rolne, posiadali szereg maszyn rolniczych w sytuacji, gdy pozwany D. N. od 2003 r. mieszka w W., prowadzi tam działalność gospodarczą i przebywał w miejscu zamieszkania rodziców i nieżyjącego brata zasadniczo około dwóch razy w roku, co wynika wprost z ustaleń również Sądu - k. 4 uzasadnienia;

b) ustaleniu, że relacje wewnątrz rodziny były dobre, obaj bracia współpracowali ze sobą na płaszczyźnie gospodarczej w sytuacji, gdy pozwany, matka pozwanego oraz świadkowie wskazali, że relacje między braćmi nie były dobre, że rzadko bracia utrzymywali ze sobą kontakt, mieli między sobą konflikt, nie współpracowali ze sobą na płaszczyźnie gospodarczej już kilka lat przed śmiercią R. N.;

c) ustaleniu, że pozwany wiedział o prowadzonych przez jego brata interesach, zaciąganych zobowiązaniach finansowych, które nie wpłynęły na relacje między braćmi w sytuacji, gdy z zeznań pozwanego, jego matki i świadków wynika wprost, iż owo ustalone przez Sąd oszustwo dotyczące podrobienia przez R. N. faktury sprzedaży lawety skutkowało właśnie konfliktem między braćmi i ograniczonym kontaktem, zaś wiedza pozwanego o problemach finansowych brata była powierzchowna;

d) ustaleniu, że w sprawie powód wykazał przesłanki z art 527 § 1 i 2 k.c. uzasadniające uwzględnienie powództwa w sytuacji, gdy na dzień wnoszenia powództwa 18 marca 2016 r.:

- powód nie miał klauzuli wykonalności przeciwko dłużnikom - rodzicom pozwanego;

- powód nie wszczął ani nie prowadził egzekucji z majątku dłużników, powód nie poczynił żadnych ustaleń dotyczących majątku dłużników, do czego sam się przyznał w toku sprawy, co oznacza, że powód nie wykazał, że dłużnicy dokonując umowy darowizny działali ze świadomością pokrzywdzenia go, jak również ze wskutek darowizny stali się niewypłacalni albo niewypłacalni w wyższym stopniu niż przed dokonaniem czynności;

- rodzice pozwanego od stycznia 2016 r. posiadali środki pieniężne ze sprzedaży ciągnika w kwocie ok 100.000 zł, jak również majątek ruchomy i nieruchomości, których sama wartość przekraczała kwotę 210.000 zł, co świadczy o tym, iż dłużnicy powoda na dzień 18 marca 2016 r. mieli majątek znacznie przekraczający wysokość ich zobowiązania wobec powoda, co powództwo czyni przedwczesnym;

e) ustaleniu, że akta postępowania egzekucyjnego świadczą o tym, że egzekucja jest prowadzona wyłącznie ze świadczenia emerytalnego podczas, gdy z akt tych wynika wprost, iż egzekucja jest prowadzona również z nieruchomości o wartości około 210.000 zł;

II. naruszenie prawa procesowego mające istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj.:

a) art. 233 k.p.c. przez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego zebranego w sprawie i fragmentaryczną jego ocenę polegającą na:

-

dowolnym pominięciu podnoszonego przez pozwanego w odpowiedzi na pozew zarzutu o tym, iż powództwo w niniejszej sprawie wytoczone dnia 18 marca 2016 r. było powództwem przedwczesnym, bowiem na dzień 18 marca 2016 r. powód nie wykazał przesłanek z art. 527 § 1 i 2 k.c. - działania dłużnika ze świadomością wierzyciela, stanu niewypłacalności dłużnika lub stanu, w którym dłużnik stał się po dokonaniu czynności niewypłacalny w wyższym stopniu;

-

wadliwym pominięciu, iż powód nie podjął żadnych czynności zmierzających do polubownego rozstrzygnięcia sporu, nie wystosował do pozwanego żadnych pism przed wytoczeniem powództwa w sprawie, co oznacza że powództwo można było uznać za przedwczesne, zwłaszcza przy uwzględnieniu, iż powód nie złożył do akt sprawy potwierdzenia doręczenia wezwania do zapłaty wysyłanego bezpośrednio do pozwanego, na które się powoływał dnia 9 grudnia 2016 r.;

-

dowolnym przyjęciu, że to problemy natury finansowej oraz rosnące zadłużenie spowodowane nierentownością przedsiębranych przez R. N. czynności doprowadziło do podpisania umowy pożyczki w dniu 3 marca 2015 r.;

-

dowolnym ustaleniu wyłącznie w oparciu o zeznania powoda, iż pożyczka z 3 marca 2015 r. nie była pierwszą dotychczas udzieloną przez powoda R. N. w sytuacji, gdy wniosków takich nie sposób zweryfikować, w aktach brak dowodów zadłużania się przez zmarłego brata pozwanego u powoda;

-

dowolnym ustaleniu, że rodzice pozwanego chcąc uregulować stan prawny nieruchomości zaproponowali aby przekazać ją na rzecz pozwanego, który w tym celu udzielił im w dniu 25 stycznia 2016 r. pełnomocnictwa, podczas gdy z zeznań matki pozwanego, czy też samego pozwanego wynikało wprost, że udzielił on rodzicom pełnomocnictwa ogólnego na wypadek, gdyby chcieli dokonać jakichkolwiek czynności rozporządzających swoim majątkiem, który nie ograniczał się wyłącznie do nieruchomości objętej niniejszym postępowaniem;

-

dowolnym pominięciu, że powód dopiero dnia 7 kwietnia 2016 r. wszczął postępowanie egzekucyjne, zaś samą klauzulę wykonalności na akt notarialny z dnia 3 marca 2015 r. uzyskał dopiero 1 kwietnia 2016 r., czyli po wytoczeniu powództwa w sprawie;

-

dowolnym pominięciu, że z samego faktu, iż powód dnia 9 marca 2016 r. wystąpił do Sądu z wnioskiem o nadanie aktowi notarialnemu z dnia 3 marca 2015 r. klauzuli wykonalności nie wynika wykazanie przesłanek z art 527 § 1 i 2 k.c. uzasadniających roszczenia powoda ;

-

dowolnym pominięciu, iż z treści art. 529 k.c. wynika wprost, iż domniemanie działania dłużnika z zamiarem pokrzywdzenia wierzyciela występuje wówczas, gdy w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny lub stał się niewypłacalny po jej dokonaniu w sytuacji, gdy dłużnicy powoda mieli majątek znacznie przekraczający wysokość ich zobowiązania wobec niego w dniu 11 lutego 2016 r.;

-

dowolnym pominięciu, iż z treści art 529 k.c. wynika, co wskazuje Sad w uzasadnieniu, że pokrzywdzenie wierzyciela musi wiązać się z rzeczywistą niewypłacalnością dłużnika, która musi istnieć w chwili wystąpienia ze skargą paulińską oraz w chwili orzekania przez Sąd o uznaniu żądania wierzyciela za zasadne, co w niniejszej sprawie nie zostało spełnione, bowiem sama wartość nieruchomości dłużników objętych postępowaniem egzekucyjnym wynosi 210.000 zł., zaś kwota ze sprzedaży ciągnika ok 100.000 zł, co wskazuje, że na dzień 11 lutego 2016 r. dłużnicy mieli majątek o wartości co najmniej 310.000 zł, a powód wskazał, że nie ustalał stanu majątkowego jego dłużników przed wszczęciem postępowania w sprawie, co oznacza, że niewypłacalność była wyłącznie hipotetyczna, a nie rzeczywista;

b) art. 217 § 2 i 3 w zw. z art. 227 , 232 i 236 k.p.c. poprzez nierozpoznanie wniosku dowodowego pozwanego zgłoszonego w odpowiedzi na pozew z pkt. 3c) w sytuacji, gdy były one powołane na istotne dla rozstrzygnięcia okoliczności takie jak świadomość dłużnika działania z pokrzywdzeniem wierzyciela, niewypłacalność dłużnika lub pogłębienie niewypłacalności dłużnika wskutek czynności z osobą trzecia, stan majątkowy powoda, pozorność umowy pożyczki oraz potwierdzały, iż powództwo jest przedwczesne.

W oparciu o powyższe zarzuty, wniósł o:

-

zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości;

-

zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu przed Sądem I i II instancji wg norm przepisanych

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest uzasadniona.

Sąd Apelacyjny podzielił i przyjął za własne ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego, ponieważ znalazły one oparcie w zebranym w sprawie materiale dowodowym, wszechstronnie rozważonym i ocenionym w zgodzie ze wskazaniami art. 233 §1 k.p.c. Zaaprobował także wnioski wyprowadzone na podstawie tego materiału, a w rezultacie ocenę prawną powództwa jako niezasadnego.

Zarzuty apelacji powoda zmierzały do podważenia ustaleń, a co za tym idzie także oceny prawnej Sądu Okręgowego, co do spełnienia w rozpoznawanym wypadku trzech przesłanek skargi pauliańskiej, wynikających z art. 527 k.c., a mianowicie:

- po pierwsze, wykazania wierzytelności pieniężnej istniejącej i zaskarżalnej w chwili dokonania zaskarżonej czynności i wytoczenia powództwa;

- po drugie, pokrzywdzenia wierzyciela wskutek czynności prawnej dłużników z osobą trzecią, która na skutek tej czynności uzyskała korzyść majątkową, zaś dłużnicy stali się niewypłacalni albo stali się niewypłacalni w wyższym stopniu, niż byli przed dokonaniem czynności;

- po trzecie, wiedzy osoby trzeciej o tym, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.

Przechodząc do pierwszej z wymienionych kwestii, wypada podkreślić, że bezsprzecznie jedną z koniecznych przesłanek skargi pauliańskiej jest przysługiwanie wnoszącemu ją zaskarżonej wierzytelności pieniężnej przeciwko osobie, która dokonała czynności prawnej objętej żądaniem ubezskutecznienia na podstawie art., 527 k.c. W orzecznictwie przyjmuje się, że wierzytelność ta nie musi być jednak ani wymagalna w chwili wytoczenia powództwa, ani stwierdzona wyrokiem (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2013 r., I CSK 323/12).

W rozpoznawanej sprawie, powód na okoliczność istnienia wierzytelności, objętej żądaniem ochrony, przedstawił wypis aktu notarialnego, z którego wynika zawarcie i wykonanie umowy pożyczki kwoty 230.000 zł pomiędzy nim jako dającym pożyczkę, a R. N. oraz E. i K. N. jako pożyczkę biorącym. Nadto, powód wykazał, że postanowieniem Sądu Rejonowego w Bielsku Podlaskim z dnia 24 marca 2016 r. (sygn. akt I Co 217/16) tytułowi egzekucyjnemu w postaci wymienionego aktu notarialnego nadana została klauzula wykonalności w zakresie obowiązku zapłaty przez dłużników E. N. i K. N. solidarnie na rzecz wierzyciela P. N. kwoty 230.000 zł wraz z odsetkami za opóźnienie.

Trafnie Sąd Okręgowy wskazał, że oba powołane dokumenty, to jest akt notarialny i postanowienie Sądu Rejonowego, posiadają charakter dokumentów urzędowych w rozumieniu art. 244 k.p.c., z którymi wiąże się domniemanie autentyczności i prawdziwości tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone, a inaczej mówiąc zgodności ich treści z rzeczywistym stanem rzeczy. Z aktu notarialnego wynika zatem domniemanie prawne, że określone w nim osoby stawiły się u notariusza i złożyły oświadczenia określonej treści (zob. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 8 stycznia 2003 r., II CKN 247/01; z dnia 6 lutego 2009 r., IV CSK 471/08); natomiast z postanowienia Sądu o nadaniu klauzuli wykonalności aktowi notarialnemu wynika domniemanie wykonalności wskazanego w akcie notarialnym zobowiązania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2011 r., IV CSK 187/10).

Co do zasady, domniemania prawne, o jakich mowa w art. 244 § 1 k.p.c., mogą być wzruszone w trybie art. 252 k.p.c.; jednak w orzecznictwie przyjmuje się, że nie dotyczy to orzeczeń sądowych, gdyż one mogą być podważane jedynie w ramach środków zaskarżenia (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 września 1999 r., III CKN 606/99).

W niniejszej sprawie wierzytelność powoda jest stwierdzona tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu, któremu Sąd Rejonowy w Bielsku Podlaskim postanowieniem nadał klauzulę wykonalności na podstawie art. 782 i 783 w związku z art. 777 §1 pkt. 5 k.p.c. Jedynym zatem sposobem wzruszenia tego orzeczenia (poprzez zakwestionowanie istnienia lub zakresu obowiązku stwierdzonego tytułem wykonawczym) jest wystąpienie z powództwem przewidzianym w art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c., czego dłużniczka do tej pory nie uczyniła.

W tym stanie rzeczy, samo zaprzeczenie przez dłużniczkę, która w niniejszej sprawie występowała w charakterze świadka, zgodności tytułu wykonawczego z rzeczywistym stanem rzeczy, w tym z powodu uchylenia się dłużników od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu w akcie notarialnym, nie mogło w niniejszym postępowaniu odnieść oczekiwanego przez pozwanego skutku w postaci podważenia mocy dowodowej aktu notarialnego i postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności.

Kolejna grupa zarzutów apelacji dotyka kwestii, czy wskutek dokonania zaskarżonej czynności dłużnicy stali się niewypłacalni albo stali się niewypłacalni w wyższym stopniu niż byli przed dokonaniem tej czynności.

W tym kontekście należy przede wszystkim stwierdzić, iż nie polega na prawdzie twierdzenie, że na dzień 18 marca 2016 r. dłużnicy posiadali jeszcze inne nieruchomości, których sama wartość przekraczała kwotę 210.000 zł.

Z operatu szacunkowego, sporządzonego w sprawie egzekucyjnej Km 426/16, wynika bowiem, ze wprawdzie tak określono wartość szacunkową całej nieruchomości rolnej położonej w obrębie (...) N. B. gm. W., to jednak dłużnik E. N. był właścicielem tylko dwóch działek składających się na przedmiotową nieruchomość (nr (...) o powierzchni 0,98 ha i nr(...) o powierzchni 2,1840 ha), natomiast w stosunku do pozostałych dwóch działek (nr (...) o powierzchni 2,1450 ha i nr (...) o pow. 2,5390 ha) posiadał tylko udział 1/3 w ich współwłasności. Dlatego też zgodnie z tym operatem, z ogólnej wartości tej nieruchomości (210.910 zł) na E. N. przypadała tylko część tej sumy, wyrażająca się w kwocie 138.545 (k. 95 akt egzekucyjnych). Nie może też skarżący zasadnie twierdzić, że w dniu dokonania zaskarżonej czynności w posiadaniu dłużników znajdowała się także kwota 100.000 zł uzyskana ze sprzedaży ciągnika w styczniu 2016 r., z której powód mógłby częściowo się zaspokoić. W sprawie nie ma żadnego dowodu, wskazującego na to, że wymieniona kwota pozostawała w posiadaniu dłużników na dzień dokonywania zaskarżonej czynności (chociażby na ich rachunku bankowym) i w dalszym ciągu znajduje się ona w dyspozycji K. N.. Doświadczenie życiowe wskazuje raczej, że została ona już rozdysponowana, bądź ukryta przed wierzycielami.

Jeżeli zatem jedynym składnikiem majątku dłużników (oprócz spornej nieruchomości darowanej synowi) była tylko nieruchomość rolna, o której wyżej mowa, to wypada przyjąć, że niewypłacalność dłużników została spowodowana właśnie przez zaskarżoną czynność prawną, o czym świadczy porównanie części wartości nieruchomości położonej w N. B., przypadającej na E. N. (138.545 zł) do sumy wierzytelności powoda (230.000 zł).

W takiej sytuacji znajduje zastosowanie domniemanie prawne z art. 529 k.c., zgodnie z którym, jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny na skutek dokonania darowizny. Powyższe domniemanie w żaden sposób nie zostało wzruszone w niniejszym postępowaniu.

W orzecznictwie nie budzi wątpliwości, że czynność prawna obejmująca przeniesienie własności nieruchomości z równoczesnym obciążeniem jej służebnością osobistą (na rzecz zbywającego dłużnika) ma charakter czynności nieodpłatnej w rozumieniu art. 528 k.c. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2013 r., I CSK 543/12). Ponieważ taka właśnie czynność była przedmiotem osądu w niniejszej sprawie, nie ma potrzeby odwoływania się do § 3 art. 527 k.c. przy ocenie spełnienia wymienionej w nim przesłanki uznania czynności za bezskuteczną. Stan wiedzy osoby trzeciej (pozwanego) co do działania dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela stanowił bowiem okoliczność nieistotną dla rozpoznania sprawy, w związku z czym wszelkie ustalenia dotyczące tej kwestii były w niniejszym postępowaniu bezprzedmiotowe.

Mając powyższe na względzie, Sąd Apelacyjny orzekł, jak w sentencji na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach procesu instancji odwoławczej orzeczono zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 98 k.p.c., zasądzając na rzecz powoda zwrot kosztów zastępstwa procesowego poniesionych w tym postępowaniu (§ 2 pkt. 7 w zw. z § 10 pkt. 2 rozporządzenia z dnia 23 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie).

(...)