Wejscie w życie: 1 stycznia 2007
Ostatnia Zmiana: 1 stycznia 2020
art. 1.
więcej
dochodów (przychodów) osiąganych przez przedsiębiorców żeglugowych
eksploatujących morskie statki handlowe w żegludze międzynarodowej.
art. 2.
więcej
1) konwencji SOLAS – rozumie się przez to Międzynarodową konwencję
o bezpieczeństwie życia na morzu, 1974, sporządzoną w Londynie dnia
1 listopada 1974 r. (Dz. U. z 1984 r. poz. 318 i 319, z 1986 r. poz. 177, z 2005 r.
poz. 1016 oraz z 2017 r. poz. 142) wraz z Protokołem z 1978 r. dotyczącym
Międzynarodowej konwencji o bezpieczeństwie życia na morzu, 1974,
sporządzonym w Londynie dnia 17 lutego 1978 r. (Dz. U. z 1984 r. poz. 320
i 321), oraz Protokołem z 1988 r. dotyczącym Międzynarodowej konwencji
o bezpieczeństwie życia na morzu, 1974, sporządzonym w Londynie dnia
11 listopada 1988 r. (Dz. U. z 2008 r. poz. 1173 i 1174);
2) Dokumencie Zgodności – rozumie się przez to dokument wydany zgodnie
z konwencją SOLAS przedsiębiorcy żeglugowemu, który spełnia wymagania
Międzynarodowego kodeksu zarządzania bezpieczną eksploatacją statków i zapobieganiem zanieczyszczaniu (Kodeks ISM), określonego w rozdziale IX konwencji SOLAS;
3) przedsiębiorcy żeglugowym – rozumie się przez to:
a) osobę fizyczną, osobę prawną i spółkę, o której mowa w art. 1 ust. 3 pkt
1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób
prawnych (Dz. U. z 2019 r. poz. 865, z późn. zm.), mającą odpowiednio
miejsce zamieszkania albo siedzibę lub zarząd na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej, która spełnia przynajmniej jeden z warunków:
– we własnym imieniu uprawia żeglugę statkiem własnym lub cudzym
oraz posiada ważny Dokument Zgodności,
– jest właścicielem statku, ale nie uprawia równocześnie we własnym
imieniu żeglugi statkiem własnym lub cudzym,
– zarządza cudzym statkiem, w cudzym imieniu i na cudzą rzecz na
podstawie umowy, oraz posiada ważny Dokument Zgodności,
b) wspólnika spółki cywilnej, spółki jawnej i spółki komandytowej, mającego
siedzibę, zarząd lub miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej, która spełnia przynajmniej jeden z warunków:
– we własnym imieniu uprawia żeglugę statkiem własnym lub cudzym
oraz posiada ważny Dokument Zgodności,
– jest właścicielem statku, ale nie uprawia równocześnie we własnym
imieniu żeglugi statkiem własnym lub cudzym,
– zarządza cudzym statkiem, w cudzym imieniu i na cudzą rzecz na
podstawie umowy, oraz posiada ważny Dokument Zgodności,
c) przedsiębiorcę zagranicznego w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6
marca 2018 r. o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i
innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2020 r. poz. 1252) prowadzącego na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej działalność, o której mowa w art. 3 ust. 1 i 2,
który spełnia przynajmniej jeden z warunków:
– we własnym imieniu uprawia żeglugę statkiem własnym lub cudzym
oraz posiada ważny Dokument Zgodności,
– jest właścicielem statku, ale nie uprawia równocześnie we własnym
imieniu żeglugi statkiem własnym lub cudzym,
– zarządza cudzym statkiem, w cudzym imieniu i na cudzą rzecz na
podstawie umowy, oraz posiada ważny Dokument Zgodności;
4) żegludze międzynarodowej – rozumie się przez to żeglugę morską wykonywaną
między:
a) portami polskimi a portami zagranicznymi, w tym także między portami
polskimi, pod warunkiem że żegluga między portami polskimi jest częścią
podróży morskiej do portu zagranicznego, lub
b) portami polskimi a miejscami przeznaczenia położonymi poza granicą
polskiego morza terytorialnego,
c) portami zagranicznymi;
5) statku – rozumie się przez to morski statek handlowy o polskiej przynależności;
6) transporcie multimodalnym – rozumie się przez to przewozy dokonywane na
podstawie jednego dokumentu przewozowego różnymi środkami transportu, w tym statkiem;
7) okresie eksploatacji statku – rozumie się przez to okres, w którym statek jest
wpisany do polskiego rejestru okrętowego;
8) pojemności netto (NT) albo pojemności brutto (GT) – rozumie się przez to
odpowiednio pojemność netto (NT) albo pojemność brutto (GT) statku ustaloną
w międzynarodowym świadectwie pomiarowym;
9) okresie opodatkowania – rozumie się przez to okres opodatkowania podatkiem tonażowym;
10) zarządzaniu cudzym statkiem – rozumie się przez to zarządzanie techniczne
polegające na zapewnieniu statkowi zdatności do żeglugi i zgodności
z wymaganiami technicznymi, dotyczącymi bezpieczeństwa i ochrony oraz
zarządzanie załogą polegające na zapewnieniu obsady statku załogą
o właściwych kwalifikacjach i wymaganym składzie, oraz prowadzeniu
wszystkich spraw związanych z załogą, w szczególności: przygotowaniu listy
płac, zapewnieniu członkom załogi ochrony ubezpieczeniowej od następstw
nieszczęśliwych wypadków i na wypadek inwalidztwa,
organizowaniu podróży na statek i ze statku, zapewnieniu wymaganych wiz,
możliwości korzystania z usług opieki medycznej oraz dokonywaniu oceny
pracy członków załogi i ich szkolenia;
11) przedsiębiorstwie w spadku – rozumie się przez to przedsiębiorstwo w spadku, o
którym mowa w ustawie z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym
przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją
przedsiębiorstw (Dz. U. poz. 1629 oraz z 2019 r. poz. 1495), zwanej dalej
„ustawą o zarządzie sukcesyjnym”;
12) zarządzie sukcesyjnym – rozumie się przez to zarząd sukcesyjny w rozumieniu
ustawy o zarządzie sukcesyjnym;
13) zmarłym przedsiębiorcy – rozumie się przez to zmarłego przedsiębiorcę, o
którym mowa w art. 1 pkt 1 ustawy o zarządzie sukcesyjnym.
art. 3.
więcej
żeglugowi prowadzący działalność polegającą na świadczeniu usług w żegludze
międzynarodowej, z wykorzystaniem statków o pojemności brutto (GT) powyżej
100 jednostek każdy, w zakresie:
1) przewozu ładunku lub pasażerów – z tym, że w przypadku usług świadczonych przez:
a) holownik – co najmniej 50% czasu pracy faktycznie wykonywanej w ciągu
roku stanowi przewóz ładunku lub pasażerów drogą morską,
b) pogłębiarkę – co najmniej 50% czasu pracy faktycznie wykonywanej
w ciągu roku stanowi przewóz wydobytego materiału drogą morską,
2) ratownictwa pełnomorskiego
– którzy dokonali wyboru tej formy opodatkowania.
2. Opodatkowaniu podatkiem tonażowym podlega również działalność
przedsiębiorcy żeglugowego w zakresie:
1) dzierżawy i użytkowania kontenerów,
2) prowadzenia działalności załadunkowej, rozładunkowej i naprawczej,
3) prowadzenia terminali pasażerskich,
4) sprzedaży towarów lub usług na pokładzie statku pasażerskiego i pasażersko-
-towarowego w celu ich wykorzystania na pokładzie statku,
5) prowadzenia działalności kantorowej na pokładzie statku pasażerskiego i pasażersko-towarowego,
6) dowozu lądowego i morskiego ładunku lub pasażerów,
7) przewozu ładunku lub pasażerów w transporcie multimodalnym,
8) zarządzania cudzym statkiem – jeżeli przedsiębiorca żeglugowy prowadzi tę
działalność z terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej i większość
osób zatrudnionych przez niego na lądzie lub na statku stanowią obywatele
państw członkowskich Unii Europejskiej,
9) świadczenia usług agentów i maklerów morskich, usług brokerskich i usług
agencji zatrudnienia, związanych z załogą statku,
10) zawierania umów najmu, dzierżawy lub czarteru statków
– pod warunkiem że działalność ta jest związana ze świadczeniem usług, o których
mowa w ust. 1.
3. Opodatkowaniu podatkiem tonażowym nie podlega działalność w zakresie:
1) poszukiwań, badań geologicznych oraz wydobycia zasobów mineralnych z dna
morskiego;
2) rybołówstwa lub przetwórstwa rybnego;
3) budowy portów morskich, budowy i remontu infrastruktury portowej lub
urządzeń portowych;
4) budowy elektrowni wiatrowych;
5) budowy rurociągów przesyłowych na dnie morza;
6) budowy dróg wodnych lub pogłębiania dna dróg i zbiorników wodnych;
7) prac podwodnych;
8) świadczenia usług pilotowych w granicach portów morskich;
9) żeglugi pasażerskiej w granicach portów i przystani morskich;
10) edukacji, badań naukowych, sportu lub transportu rekreacyjnego;
11) eksploatacji statków stale zakotwiczonych lub zacumowanych, które nie
posiadają zdolności żeglugowej.
4. Jeżeli w okresie opodatkowania zmarł przedsiębiorca żeglugowy, podatnikiem
podatku tonażowego w okresie od otwarcia spadku do dnia wygaśnięcia:
1) zarządu sukcesyjnego albo
2) uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, jeżeli zarząd sukcesyjny nie
został ustanowiony i dokonano zgłoszenia, o którym mowa w art. 12 ust. 1c
ustawy z dnia 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji
podatników i płatników (Dz. U. z 2020 r. poz. 170)
– nie dłużej jednak niż do końca okresu opodatkowania, jest przedsiębiorstwo w spadku.
5. Przedsiębiorstwo w spadku kontynuuje opodatkowanie podatkiem tonażowym
na zasadach, jakie obowiązywały zmarłego przedsiębiorcę.
art. 4.
więcej
przedsiębiorcy żeglugowego z działalności podlegającej opodatkowaniu na podstawie
art. 3 ust. 1 i 2, odpowiadający iloczynowi dobowej stawki ustalonej zgodnie z art.
5 ust. 1–3 oraz okresu eksploatacji w danym miesiącu wszystkich statków
przedsiębiorcy żeglugowego, z których dochód opodatkowany jest podatkiem tonażowym.
2. W przypadku przedsiębiorców żeglugowych, o których mowa w art. 2 pkt
3 lit. b, podstawę opodatkowania podatkiem tonażowym stanowi dochód
z działalności podlegającej opodatkowaniu na podstawie art. 3 ust. 1 i 2,
odpowiadający iloczynowi dobowej stawki ustalonej zgodnie z art. 5 ust. 1–3 oraz
okresu eksploatacji w danym miesiącu wszystkich statków spółki cywilnej, spółki
jawnej, spółki komandytowej lub spółki komandytowo-akcyjnej, z których dochód
opodatkowany jest podatkiem tonażowym, określony proporcjonalnie do prawa
takiego przedsiębiorcy żeglugowego w udziale w zysku spółki. W przypadku braku
przeciwnego dowodu przyjmuje się, że prawa do udziału w zysku są równe.
art. 5.
więcej
statku od każdych 100 jednostek, według stawek wyrażonych w euro, określonych w tabeli.
(tabela w załączniku)
przez Narodowy Bank Polski. W przypadku gdy na ten dzień kurs średni nie został
ogłoszony, do przeliczenia stosuje się kurs ostatnio ogłoszony w danym miesiącu.
3. Dla celów obliczeniowych pojemność netto (NT) statku zaokrągla się
w sposób następujący:
1) pojemność netto (NT) mniejszą niż 50 jednostek pomija się;
2) pojemność netto (NT) 50 jednostek i więcej podwyższa się do pełnych
100 jednostek.
4. Podatek tonażowy wynosi 19% podstawy opodatkowania, o której mowa w art. 4.
art. 6.
więcej
art. 7.
więcej
w art. 3 ust. 1 i 2 oraz przychodów, o których mowa w art. 8, nie łączy się z innymi
dochodami (przychodami) przedsiębiorcy żeglugowego podlegającymi
opodatkowaniu podatkiem dochodowym na podstawie innych ustaw.
2. W okresie opodatkowania podatkiem tonażowym przedsiębiorca żeglugowy
jest obowiązany prowadzić odrębny wykaz środków trwałych oraz wartości
niematerialnych i prawnych związanych z działalnością, o której mowa w art. 3 ust. 1
i 2, a w przypadku przedsiębiorcy żeglugowego, o którym mowa w art. 2 pkt 3 lit. b,
wykaz obowiązana jest prowadzić spółka cywilna, spółka jawna i spółka komandytowa.
3. Minister właściwy do spraw finansów publicznych w porozumieniu
z ministrem właściwym do spraw gospodarki morskiej określi, w drodze
rozporządzenia, sposób prowadzenia wykazu środków trwałych oraz wartości
niematerialnych i prawnych, o którym mowa w ust. 2, kierując się koniecznością
prawidłowego określenia, dla celów podatku dochodowego, wartości początkowej
środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych i stawki amortyzacyjnej.
art. 8.
więcej
podatnikiem podatku tonażowego ze sprzedaży statków, w części niewykorzystanej
na nabycie własności lub udziału we współwłasności, remont, modernizację lub
przebudowę statków, w okresie 3 lat od dnia sprzedaży, są opodatkowane stawką
ryczałtową w wysokości 15%.
2. Podatek z tytułu, o którym mowa w ust. 1, podlega wpłacie, bez wezwania,
w terminie do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym upłynął termin
do wydatkowania przychodu na cele wskazane w tym przepisie.
art. 9.
więcej
przez przedsiębiorcę żeglugowego oświadczenia, według ustalonego wzoru,
o wyborze takiego opodatkowania, zwanego dalej „oświadczeniem”.
2. Oświadczenie składa się do organu podatkowego właściwego w sprawach
podatku tonażowego, którym jest naczelnik urzędu skarbowego właściwy w sprawach
podatku dochodowego.
3. Oświadczenie składa się do dnia 20 stycznia pierwszego roku podatkowego
okresu opodatkowania, a jeżeli przedsiębiorca żeglugowy rozpoczyna wykonywanie
działalności, o której mowa w art. 3 ust. 1 i 2, w trakcie roku podatkowego – do dnia
poprzedzającego dzień rozpoczęcia tej działalności.
4. W oświadczeniu zamieszcza się dane identyfikujące przedsiębiorcę
żeglugowego, w szczególności nazwę lub imię i nazwisko, adres i numer identyfikacji
podatkowej, wraz z informacją o posiadanym Dokumencie Zgodności, dane dotyczące
okresu opodatkowania, prowadzonej działalności przez przedsiębiorcę żeglugowego
oraz informacje o statkach eksploatowanych przez niego w żegludze
międzynarodowej – według stanu na dzień złożenia oświadczenia, takie jak: nazwa
statku, numer identyfikacyjny Międzynarodowej Organizacji Morskiej (IMO), status
statku u przedsiębiorcy żeglugowego, pojemność netto (NT) statku.
5. Przedsiębiorca żeglugowy jest obowiązany zawiadomić organ podatkowy
właściwy w sprawach podatku tonażowego o zaistniałych w okresie opodatkowania
zmianach danych zawartych w oświadczeniu w terminie do 20. dnia miesiąca
następującego po miesiącu, w którym zaistniała zmiana.
6. W przypadku zakończenia działalności określonej w art. 3 ust. 1 i 2 w okresie
opodatkowania przedsiębiorca
żeglugowy składa, w terminie do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu,
w którym zakończono tę działalność, organowi podatkowemu właściwemu
w sprawach podatku tonażowego oświadczenie o zakończeniu działalności objętej ustawą.
art. 10.
więcej
tonażowym przez okres opodatkowania 10 lat.
2. W okresie opodatkowania nie jest możliwa zmiana formy opodatkowania.
3. (uchylony)
4. W przypadku zakończenia działalności określonej w art. 3 ust. 1 i 2 w okresie
opodatkowania ponowny wybór opodatkowania podatkiem tonażowym może nastąpić
nie wcześniej niż po upływie 3 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym
przedsiębiorca żeglugowy zakończył działalność.
5. W przypadku sprzedaży albo utraty statków okres, o którym mowa w ust. 4,
liczy się od dnia wyrejestrowania statku z rejestru okrętowego.
art. 11.
więcej
opodatkowanych podatkiem tonażowym okresem opodatkowania przedsiębiorcy
żeglugowego powstałego w wyniku tego połączenia jest okres opodatkowania
przedsiębiorcy żeglugowego, który wcześniej złożył oświadczenie.
2. W przypadku przejęcia przez przedsiębiorcę żeglugowego opodatkowanego
podatkiem tonażowym innych przedsiębiorców żeglugowych opodatkowanych takim
podatkiem okresem opodatkowania jest okres opodatkowania przedsiębiorcy
żeglugowego przejmującego.
3. W przypadku połączenia przedsiębiorcy żeglugowego opodatkowanego
podatkiem tonażowym z przedsiębiorcą żeglugowym nieopodatkowanym podatkiem
tonażowym okresem opodatkowania jest faktyczny okres opodatkowania
przedsiębiorcy żeglugowego opodatkowanego podatkiem tonażowym.
art. 12.
więcej
podatkowego obliczać podatek tonażowy w sposób określony w art. 5 ust. 4 i wpłacać
bez wezwania do urzędu skarbowego, przy pomocy którego naczelnik urzędu
skarbowego właściwy w sprawach podatku tonażowego wykonuje swoje zadania, w
terminie do 20 dnia każdego miesiąca za miesiąc poprzedni, a za grudzień – w terminie złożenia zeznania.
2. Przedsiębiorcy żeglugowi są obowiązani złożyć w urzędzie skarbowym,
o którym mowa w ust. 1, zeznanie, według ustalonego wzoru, o wysokości podatku
tonażowego należnego za dany rok podatkowy do dnia 31 stycznia roku następnego.
3. (uchylony)
4. Podatek tonażowy wynikający z zeznania jest podatkiem należnym za dany
rok podatkowy, chyba że organ podatkowy wyda decyzję, w której określi inną
wysokość podatku.
5. Przedsiębiorstwo w spadku jest obowiązane stosować odpowiednio przepisy
ust. 1, 2 i 4.
art. 13.
więcej
z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych określi, w drodze rozporządzenia, wzory:
1) zeznania, o którym mowa w art. 12 ust. 2,
2) oświadczenia
– wraz z objaśnieniami co do sposobu ich wypełniania, terminu i miejsca składania,
uwzględniając zakres informacji niezbędnych do prawidłowego ustalenia
zobowiązania podatkowego.
Art. 13a. Wyboru opodatkowania podatkiem tonażowym można dokonać
w okresie obowiązywania pozytywnej decyzji Komisji Europejskiej o zgodności
podatku tonażowego z rynkiem wewnętrznym.
art. 14.
więcej
„2a. Z wpłat, o których mowa w ust. 1, zwolniony jest także, w okresie opodatkowania podatkiem tonażowym, armator w zakresie przychodów z działalności opodatkowanej podatkiem tonażowym.”.
art. 15.
więcej
U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176, z późn. zm.) wprowadza się następujące zmiany:
1) w art. 2 w ust. 1 w pkt 5 kropkę zastępuje się przecinkiem i dodaje się pkt 6 w brzmieniu:
„6) przychodów (dochodów) armatora opodatkowanych na zasadach wynikających z ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym (Dz. U.
Nr 183, poz. 1353), z zastrzeżeniem art. 24 ust. 1a.”;
2) w art. 6 ust. 8 otrzymuje brzmienie:
„8. Sposób opodatkowania, o którym mowa w ust. 2 i 4, nie ma zastosowania w
sytuacji, gdy chociażby do jednego z małżonków, osoby samotnie wychowującej dzieci lub do jej dziecka mają zastosowanie przepisy art. 30c,
ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym lub ustawy z dnia 24
sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym.”;
3) w art. 22n ust. 5 otrzymuje brzmienie:
„5. W razie zmiany formy opodatkowania podatnicy, zakładając ewidencję, o
której mowa w ust. 2, uwzględniają w niej odpisy amortyzacyjne przypadające za okres opodatkowania w formie zryczałtowanego podatku dochodowego lub podatku tonażowego.”
4) w art. 24a po ust. 1 dodaje się ust. 1a w brzmieniu:
„1a. Podatnicy będący armatorami w rozumieniu ustawy z dnia 24 sierpnia
2006 r. o podatku tonażowym prowadzący działalność opodatkowaną podatkiem tonażowym oraz inną działalność opodatkowaną podatkiem dochodowym, są obowiązani w prowadzonej księdze albo w prowadzonych
księgach rachunkowych, o których mowa w ust. 1, wyodrębnić przychody
i związane z nimi koszty na poszczególne rodzaje działalności podlegającej opodatkowaniu podatkiem tonażowym i podatkiem dochodowym”.
art. 16.
więcej
U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654, z późn. zm.) wprowadza się następujące zmiany:
1) w art. 2 w ust. 1 w pkt 3 kropkę zastępuje się przecinkiem i dodaje się pkt 4 w brzmieniu:
„4) przychodów (dochodów) armatora opodatkowanych na zasadach wynikających z ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym (Dz. U.
Nr 183, poz. 1353), z zastrzeżeniem art. 9 ust. 1a.”;
2) w art. 9 po ust. 1 dodaje się ust. 1a w brzmieniu:
„1a. Podatnicy będący armatorami w rozumieniu ustawy z dnia 24 sierpnia
2006 r. o podatku tonażowym prowadzący działalność opodatkowaną podatkiem tonażowym oraz inną działalność opodatkowaną podatkiem dochodowym, są obowiązani w ewidencji, o której mowa w ust. 1, wyodrębnić przychody i związane z nimi koszty na poszczególne rodzaje działalności podlegającej opodatkowaniu podatkiem tonażowym i podatkiem dochodowym.”;
3) w art. 16g dodaje się ust. 20 w brzmieniu:
„20. W razie zmiany formy opodatkowania z podatku tonażowego na podatek
dochodowy podatnicy w ewidencji, o której mowa w art. 9, uwzględniają
odpisy amortyzacyjne przypadające za okres opodatkowania w formie podatku tonażowego.”.
art. 17.
więcej
Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 154, poz. 792) w art. 5 po ust. 1 dodaje się ust. 1a w brzmieniu:
„1a. Z wpłat, o których mowa w art. 4, zwolniony jest także, w okresie opodatkowania podatkiem tonażowym, armator w zakresie przychodów z działalności opodatkowanej podatkiem tonażowym.”.
art. 18.
więcej
niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. Nr 144, poz. 930,
z późn. zm.) w art. 15 po ust. 1 dodaje się ust. 1a w brzmieniu:
„1a. Podatnicy będący armatorami w rozumieniu ustawy z dnia 24 sierpnia
2006 r. o podatku tonażowym (Dz. U. Nr 183, poz. 1353) prowadzący
działalność opodatkowaną podatkiem tonażowym oraz inną działalność
opodatkowaną ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych, są obowiązani w ewidencji wyodrębnić przychody podlegające opodatkowaniu podatkiem tonażowym i ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych.”.
art. 19.
więcej
Wyszukiwarka
- Kodeks Karny dostęp do ustawy
- 22 Kodeks Karny konkretny artykuł ustawy
- Sąd Okręgowy w Ełku informacje o sądzie
- Pełnomocnictwo ogólne dostęp do wzorców