UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 21 listopada 2013 r., III Ko 19/12 Sąd Okręgowy we Wrocławiu oddalił w całości żądanie A. M. o odszkodowanie i zadośćuczynienie.
Wyrok ten zaskarżyła apelacją pełnomocnik wnioskodawczyni radca prawny P. G. w całości zarzucając mu obrazę przepisów prawa materialnego, tj.
1. art. 9 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, polegające na niezasadnym uznaniu, że wnioskodawczyni nie ma legitymacji czynnej do wystąpienia z wnioskiem o zasądzenie od Skarbu Państwa na jej rzecz kosztów pokrycia symbolicznego upamiętnienia osoby niesłusznej represjonowanej, tj. A. T. w wysokości 10.000 zł., którego śmierć była skutkiem wykonania orzeczenia uznanego następnie za nieważne,
2. art. 10 ust. 1 ww. ustawy, poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, polegające na niezasadnym uznaniu, że wnioskodawczyni nie posiada legitymacji czynnej do wystąpienia z wnioskiem o zwrot ze środków Funduszu Reprywatyzacji równowartości mienia w wysokości 4.111,05 zł, którego przepadek lub konfiskatę orzeczono na rzecz Skarbu Państwa,
3. art. 8 ust. 1 ww. ustawy w zw. z art. 64 ust. 2, w zw. z art. 32 ust. 1 i art. 2 oraz art. 41 ust. 5 w zw. z art. 77 ust. 1 i 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, poprzez jego błędną wykładnię skutkującą uznaniem, że wnioskodawczyni nie posiada legitymacji czynnej procesowej do wystąpienia z wnioskiem o odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną przez osobę represjonowaną, tj. A. T. krzywdę, wynikłe z wykonania orzeczenia, którego nieważność stwierdzono w dniu 21 grudnia 2012 r.
Podnosząc powyższe zarzuty skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego orzeczenia w całości i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę zaskarżonego orzeczenia w całości i rozstrzygnięcie co do istoty sprawy poprzez:
1. zasądzenie na podstawie art. 9 ww. ustawy od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyni pokrycia kosztów symbolicznego upamiętnienia osoby niesłusznie represjonowanej, tj. A. T., którego śmierć była skutkiem wykonania orzeczenia uznanego za nieważne w wysokości 10.000 zł,
2. zasądzenie na podstawie art. 10 ust. 1 ww. ustawy na rzecz wnioskodawczyni zwrotu ze środków Funduszu Reprywatyzacji równowartości mienia w wysokości 4.111,05 zł, którego przepadek orzeczono na rzecz Skarb Państwa,
3. zasądzenie na podstawie art. 8 ust. 1 ww. ustawy na rzecz wnioskodawczyni na rzecz Skarbu Państwa odszkodowania za poniesioną szkodę w wysokości 69.560 zł oraz zadośćuczynienia za doznaną przez A. T. krzywdę w wysokości 250.000 zł.
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu zważył, co następuje.
Apelacja jest częściowo zasadna.
Przede wszystkim trafnie podnosi się w apelacji, że Sąd Okręgowy we Wrocławiu dopuścił się rażącego naruszenia art. 10 ustawy z dnia 23 litego 1991 r. (ustawy lutowej) odmawiając wnioskodawczyni A. M. legitymacji do wystąpienia z wnioskiem o zwrot mienia, którego przepadek orzeczono na rzecz Skarbu Państwa. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku sąd odnotował, że z pisma prokuratora Wojskowej Prokuratury Rejonowej z dnia 23 lipca 1950 r. (k. 49 (47) akt nadzoru w sprawie A. T. IPN Wr 155/195+5, Arch. 970/27/73) wynika, że A. T. pozostawił w depozycie więzienia kwotę 591 zł. zarobioną za pracę w więzieniu, która uległa przepadkowi na rzecz Skarbu Państwa wyrokiem, który został uznany za nieważny. Pomimo wyraźnie sformułowanego żądania zasądzenia równowartości wymienionej kwoty, tj. 4.111,05 zł, w uzasadnieniu wyroku sąd pierwszej instancji nie odniósł się do tego.
Tymczasem, stosownie do art. 10 ust. 1 ustawy lutowej, w przypadku stwierdzenia nieważności orzeczenia, osobie uprawnionej zwraca się mienie, którego przepadek lub konfiskatę orzeczono na rzecz Skarbu Państwa, oraz przedmioty zatrzymane w toku postępowania – z wyjątkiem przedmiotów, których posiadanie jest zakazane lub wymaga zezwolenia – jeżeli znajdują się one w posiadaniu państwowej jednostki organizacyjnej, a w razie niemożności zwrotu – ich równowartość wypłaca się ze środków Funduszu Reprywatyzacji, o którym mowa w art. 56 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji. Oddalając żądanie A. M. o zwrot, na podstawie art. 10 ust. 1 ww. ustawy równowartości kwoty 591 zł., sąd a quo nie uwzględnił, że w wymienionym przepisie krąg osób uprawnionych do wystąpienia z żądaniem zwrotu określony został odmiennie niż w art. 8 ust. 1 ustawy lutowej. Jeżeli, według cytowanego przepisu, roszczenie o odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznana krzywdę przysługuje osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia, a w razie jej śmierci uprawnienie to przechodzi małżonka, dzieci i rodziców (nie na rodzeństwo), to według art. 10 ust. 1 ww. ustawy, roszczenie o zwrot mienia, którego przepadek lub konfiskatę orzeczono na rzecz Skarbu Państwa, przysługuje osobie uprawnionej. Dla rozstrzygnięcia w przedmiocie wymienionego żądania istotne jest również to, że roszczenia, o których mowa w art. 10 ust. 1 rozpoznawane są w postępowaniu cywilnym (Zob. wyr. SN z 17.09.2003 r., II CK 304/02, LexPolonica nr 405130; wyr. SA we Wrocławiu z dnia 11.05.2006 r., II Aka 118/06, OSA 2008/2/13; post. SA w Krakowie z dnia 13.03.2008 r., II Akz 113/08, KZS 2008/4/61).
Mając to na uwadze, należało uchylić zaskarżony wyrok co do roszczenia o zwrot ze środków Funduszu Reprywatyzacji równowartości mienia, którego przepadek orzeczono na rzecz Skarbu Państwa w wysokości 4.111, 05 zł i w tym zakresie sprawę przekazać do rozpoznania w postępowaniu cywilnym Sądowi Okręgowemu we Wrocławiu Wydział Cywilny.
W apelacji trafnie podnosi się – wbrew stanowisku Sądu Okręgowego we Wrocławiu - że wnioskodawczyni, jako siostra niesłusznie represjonowanego A. T. jest uprawniona do wystąpienia na podstawie art. 9 ustawy lutowej z roszczeniem o zasądzenie od Skarbu Państwa pokrycia w całości lub w części kosztów symbolicznego upamiętnienia osoby niesłusznie represjonowanej. Zważyć bowiem należy, że jeżeli rodzeństwo A. T. nie należy do kręgu osób, o których stanowi przepis art. 9 tej ustawy rodzeństwu przysługuje uprawnienie do wystąpienia z żądaniem określonym w tym przepisie (Por. wyr. SA w Białymstoku z dnia 24.04.2001 r., II Aka 79/01, OSA 2002/3/29). Wymienione uprawnienie przysługuje w związku z odpowiednim stosowaniem do roszczeń, o których mowa w art. 9 ustawy lutowej przepisu art. 3 ust. 1 tej ustawy, który określając krąg osób uprawnionych do złożenia wniosku o stwierdzenie nieważności orzeczenia, o którym mowa w art. 1 ust. 1 i 2 wym. ustawy – legitymację do złożenia takiego wniosku przyznaje także rodzeństwu osoby represjonowanej.
Wnioskodawczyni A. M., jako siostra A. T. posiada więc uprawnienie do wystąpienia z żądaniem zasądzenia od Skarbu Państwa pokrycia w całości lub w części kosztów symbolicznego upamiętnienia A. T.. Wnioskodawczyni wystąpiła z żądaniem zasądzenia na jej rzecz kwoty 10.000 zł, celem postawienia nagrobka z granitu (...), przedstawiając kosztorys budowlany na kwotę 9300 zł. Nie kwestionując wymienionego kosztorysu, według sądu odwoławczego zasadne jest zasądzenie kwoty 10.000 zł, która odpowiada ustawowemu warunkowi „symbolicznego upamiętnienia”. Konsekwencją tego jest zmiana zaskarżonego wyroku i zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz A. M. wymienionej kwoty tytułem pokrycia kosztów symbolicznego upamiętnienia niesłusznie represjonowanego A. T..
Skarżąca nie ma zaś racji kwestionując rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego we Wrocławiu w zakresie uznania, że wnioskodawczyni nie jest osobą uprawnioną do wystąpienia, na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy lutowej, z żądaniem odszkodowania i zadośćuczynienia. Sąd a quo, powołując się na piśmiennictwo prawnicze i orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów powszechnych, a także na stanowisko Trybunału Konstytucyjnego trafnie wywiódł, że w razie śmierci osoby represjonowanej, uprawnienie do żądania odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wynikłe z wykonania orzeczenia, którego nieważność stwierdzono na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy lutowej, w razie śmierci osoby represjonowanej przechodzą wyłącznie na osoby wskazane w tym przepisie, tj. na małżonka, dzieci i rodziców. Wymieniony przepis określa więc wyczerpująco krąg podmiotów, na które następuje przejście uprawnienia w wyniku śmierci osoby represjonowanej (Zob. uchw. SN z 5.05.1992 r., I KZP 13/92, OSNKW 1992/7-8/55; uchw. SN (7) z 28.09.1994 r., I KZP 9/94, OSNKW 1994/9-10/54; uchw. SN (7) z 5.10.1995 r., I KZP 23/95, OSNKW 1995/11-12/73; wyr. SN z 1.10.2007 r., V KK 9/07, OSNKW 2008/1/7; post. SA w Katowicach z 30.11.1993 r., II Ako 225/93, OSA 1994/6/43). Podnoszone w apelacji kwestie dotyczące terminu powstania uprawnień przewidzianych w art. 8 ust. 1 cyt. ustawy, mające przemawiać za słusznością prezentowanego tam stanowiska, nie zostały zaakceptowane w orzecznictwie sądów polskich, z powodów szczegółowo podanych w uchwale składu 7 sędziów Sądu najwyższego z dnia 5 października 1995 r., I KZP 23/95. Treść tej uchwały Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w niniejszym składzie w pełni akceptuje. Z tych też powodów pozbawiony racji jest wniosek o wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o rozstrzygnięcie zgodności z Konstytucją RP przepisu art. 8 ust. 1 zdanie drugie ustawy lutowej. Wymieniony wniosek nie znajduje uzasadnienia tym bardziej, że Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 16 czerwca 2009 r., SK 42/08, OTK-A 2009/6/85 orzekł, że art. 8 ust. 1 zdanie drugie ustawy lutowej nie jest niezgodny z art. 64 Konstytucji RP. Mając to na względzie, zaskarżone orzeczenie w tym zakresie należało utrzymać w mocy.