Wyrok SO w Zielonej Górze z 18 czerwca 2020 r. w sprawie o zwrot nienależnie pobranych świadczeń.

Sygn. akt IV U 2141/19

WYROK

Dnia 18 czerwca 2020 r.

Sąd Okręgowy w Zielonej Górze, IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Bogusław Łój

Protokolant: sekretarz sądowy Joanna Dejewska vel Dej

po rozpoznaniu w dniu 18 czerwca 2020 r. w Zielonej Górze

sprawy z odwołania A. C.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

z dnia 05.07.2019 r. znak (...)

o zwrot nienależnie pobranych świadczeń

oddala odwołanie

sędzia Bogusław Łój

sygn. akt IV U 2141/19

UZASADNIENIE

W dniu 05.07.2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. wydał decyzję nr (...), znak sprawy (...), w której na podstawie art. 84 ust. 8 w zw. z art. 123 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych odmówił A. C. odstąpienia od żądania zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń określonych decyzją z dnia 31.07.2001 r. za okres 06.1999 r. – 05.2001 r., znak (...) w łącznej kwocie 26.068,99 zł, w tym: z tytułu nienależnie pobranego świadczenia za okres od czerwca 1999 r. do maja 2001 r. w kwocie 7.391,98 zł, z tytułu odsetek naliczonych na dzień wydania decyzji w kwocie 2.942,67 zł i z tytułu odsetek naliczonych od dnia następnego po dniu wydania decyzji w kwocie 15.734,34 zł.

W uzasadnieniu decyzji wskazano, iż ustalono, że decyzją z 31.07.2001 r. odwołujący został zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń funduszu rentowego oraz że A. C. podał, że nie pracuje i nie pobiera świadczeń emerytalno – rentowych, że otrzymuje zasiłek z pomocy społecznej w wysokości 604,00 zł, że ma trudna sytuację materialną i stan zdrowia. Jego koszty utrzymania to 400 zł, nie wskazał innych zobowiązań pieniężnych ani majątku. Z ustaleń ZUS wynikało natomiast, że od 28.06.2008 r. A. C. pozostaje w związku małżeńskim z B. C.. Pobiera zasiłek w kwocie 645 zł. Był właścicielem nieruchomości obciążonej hipoteką przymusową, którą w 2008 r. darował żonie. Z danych z bazy PESEL wynika, iż A. C. zamieszkuje pod tym samym adresem co żona i córka – R. C.. Nie jest prowadzone wobec niego postępowanie egzekucyjne. Dalej ZUS powołał się na treść art. 84 ust. 8 ustawy systemowej, dokonał analizy sytuacji finansowej i majątkowej A. C. i uznał, że nie wykazywała ona trudności o trwałym lub wyjątkowym charakterze. Przejściowe trudności uniemożliwiające jednorazową spłatę należności nie mogą stanowić podstawy do odstąpienia od ich dochodzenia. W ocenie ZUS-u A. C. nie udowodnił, że nie jest w stanie spłacić zadłużenia. Mimo powołania się na problemy zdrowotne, nie udowodnił też, że całkowicie i trwale wykluczają go one z aktywności zawodowej. Odstąpienie byłoby przedwczesne, gdyż przejściowe trudności nie mogą stanowić podstawy do odstąpienia od dochodzenia należności. Nie wystąpiły szczególne okoliczności uzasadniające odstąpienie, bowiem nie wyczerpano wszystkich możliwości wyegzekwowania zadłużenia. ZUS bierze zaś pod uwagę nie tylko interes zobowiązanego, ale i ważny interes ogólnospołeczny.

A. C. złożył odwołanie od powyższej decyzji, wnosząc o jej uchylenie w całości i wydanie rozstrzygnięcia zawierającego postanowienie o umożliwieniu odstąpienia od zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń określonych decyzja ZUS z 31.07.2001 r.

W uzasadnieniu swego stanowiska wskazał, że decyzja jest dla niego rażąco niesprawiedliwa, nie wzięto pod uwagę jego sytuacji życiowej i uznano, że kwota 645 zł, jaka odwołujący miesięcznie dysponuje, pozwala na spłatę zadłużenia. ZUS wykazał się w ocenie odwołującego olbrzymią bezdusznością. Zadłużenie z mocy prawa należałoby uznać za przedawnione. ZUS poza sporządzeniem tytułu wykonawczego i wpisaniem hipoteki przymusowej (więcej niż 5 lat temu) nie przystąpił do działań komorniczych, które mogłyby przerwać bieg przedawnienia. ZUS nie wziął pod uwagę sytuacji życiowej odwołującego. Poza prostymi czynnościami nie dokonał żadnej weryfikacji i obiektywnego ustalenia kondycji finansowej, zdrowotnej i rodzinnej. Nie ustalił, jakie zobowiązania ciążą na odwołującym, które z mocy prawa maja pierwszeństwo nad innymi – przede wszystkim obowiązek alimentacyjny wobec córki R.. Nie sprawdził, czy odwołujący mieszka sam. Odwołujący z żoną ma rozdzielność majątkową, pozostaje z nią w separacji, żona uznała, że nie ponosi odpowiedzialności za jego życie. Odwołujący jest przewlekle chory, wymaga stałej opieki. Jego brat opiekuje się nim, pomaga mu, przekazując nieodpłatnie żywność i leki. Zaskarżona decyzja jest w sposób oczywisty krzywdząca odwołującego i narusza zasady współżycia społecznego.

W odpowiedzi na odwołanie (k. 12-13) organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania. Podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko oraz zaznaczył, że odwołujący spłacał zobowiązanie w ramach układu ratalnego, ale w sierpniu 2008 r. umowa została rozwiązana z uwagi na zaprzestanie spłat. W toku postępowania wzywano A. C. do przedłożenia dowodów uzasadniających odstąpienie od żądania zwrotu świadczeń, ZUS zwrócił się też do MOPS-u. W ocenie organu dowody przedłożone wraz z odwołaniem nie stanowią o szczególnych, nadzwyczajnych okolicznościach uzasadniających odstąpienie żądania zwrotu. Organ rentowy powołał się też na poglądy orzecznictwa co do „szczególnie uzasadnionych okoliczności z art. 84 ust. 8 ustawy systemowej, podkreślając, że przepisu nie należy interpretować rozszerzająco.

Na rozprawie w dniu 21.11.2019 r. (protokół – k. 24) A. C. udzielił pełnomocnictwa radcy prawnemu do reprezentacji w sprawie.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 31.07.2001 r. ZUS Oddział w Z. wydał decyzję znak (...) w której na podstawie art. 84 ust. 6 ustawy systemowej zobowiązał A. C. do zwrotu nienależnie wypłaconego zasiłku wychowawczego wraz z odsetkami w łącznej kwocie 13.281,87 zł (nadpłata zasiłku 10.339,20 zł i odsetki 2.942,67 zł) w związku z nadpłatą zasiłku wychowawczego wypłaconego B. M. za okres 01.06.1999 r. – 31.05.2001 r.

Należność ZUS-u została zabezpieczona hipoteką przymusową na nieruchomości należącej do A. C. przy u. (...) w Z..

A. C. spłacał należność w ratach w łącznej kwocie 5.025 zł i po rozwiązaniu umowy spłaty – dodatkowo uiścił 400 zł na poczet zadłużenia. Umowę rozwiązano z uwagi na zaprzestanie spłaty rat przez A. C..

Okoliczności bezsporne, ponadto dowód:

- akta ZUS, w tym decyzja z 31.07.2001 r. wraz z dowodem doręczenia i odpisem wyroku oraz decyzja nr (...),

- zeznania odwołującego, k. 40v-41 w zw. z k. 24v.

A. C. i B. C. są małżeństwem od dnia 28.06.2008 r. Wcześniej byli w związku nieformalnym, z którego w (...) urodziła się córka R.. A. C. miał trudności w uzyskaniu rozwodu z poprzednią żoną.

W dniu 21.08.2008 r. A. C. i B. C. zawarli umowę majątkową małżeńską, wyłączającą wspólność majątkową i ustanawiającą rozdzielność majątkową.

Także w 2008 r. A. C. darował żonie nieruchomość przy ul. (...) w Z., obciążoną już hipoteką przymusową.

Dowód:

- wypis aktu notarialnego rep. A nr (...), k . 6,

- oświadczenie B. C., k. 8,

- zaświadczenie, k. 9,

- zeznania odwołującego, k. 40v-41 w zw. z k. 24v,

- zeznania świadka W. C., k. 40v.

A. C. i B. C. nie rozwiedli się. Nie żyją jednak jak małżeństwo. B. C. mieszka we W.. Przyjeżdża do Z., by w razie potrzeby pomóc choremu mężowi.

A. C. nadal mieszka przy ul. (...) w Z.. To stary, poniemiecki dom, w złym stanie, wymagający remontu. A. C. zajmuje w nim jeden pokój. Reszta domu stoi nieużywana. Otrzymuje 645,00 zł zasiłku z MOPS-u. Nie ma prawa do świadczeń emerytalnych ani rentowych. Nie płaci alimentów na córkę – ani bieżących, ani zaległych.

Stan zdrowia A. C. jest zły. Ma problemy kardiologiczne, zwyrodnienie kręgosłupa, cukrzycę. Wymaga leków i częstych hospitalizacji. Często źle się czuje i konieczne jest wzywanie karetki pogotowia. Jest też w złym stanie psychicznym.

R. C. studiuje w P., gdzie mieszka na co dzień i rzadko odwiedza ojca.

W. C. pomieszkuje czasem u brata A., kiedy musi się nim zajmować z uwagi na stan zdrowia. Przynosi mu jedzenie, leki, opiekuje się nim.

Dowód:

- akta ZUS, w tym m.in. karta informacyjna MOPS-u, dokumentacja medyczna,

- oświadczenie B. C., k. 8,

- zaświadczenie, k. 9,

- faktury za leki, k. 28-33,

- zaświadczenie lekarskie, k. 27,

- zeznania odwołującego, k. 40v-41 w zw. z k. 24v,

- zeznania świadka W. C., k. 40v.

W dniu 15.05.2019 r. A. C. złożył w ZUS Oddział w Z. wniosek o ulgę w spłacie należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń, powołując się na ciężką sytuację materialną i zdrowotną.

W dniu 05.07.2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. wydał decyzję nr (...), znak sprawy (...), w której na podstawie art. 84 ust. 8 w zw. z art. 123 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych odmówił A. C. odstąpienia od żądania zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń określonych decyzją z dnia 31.07.2001 r. za okres 06.1999 r. – 05.2001 r., znak (...) w łącznej kwocie 26.068,99 zł, w tym: z tytułu nienależnie pobranego świadczenia za okres od czerwca 1999 r. do maja 2001 r. w kwocie 7.391,98 zł, z tytułu odsetek naliczonych na dzień wydania decyzji w kwocie 2.942,67 zł i z tytułu odsetek naliczonych od dnia następnego po dniu wydania decyzji w kwocie 15.734,34 zł.

Dowód:

- akta ZUS, w tym m.in. decyzja i wniosek.

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie zeznań odwołującego i świadka W. C.. Zeznania odwołującego były zasadniczo wiarygodne i spójne wewnętrznie i zewnętrznie. Potwierdzały złą kondycję zdrowotną odwołującego i to, że potrzebuje on pomocy. Natomiast zeznaniom odwołującego brakowało przymiotu logiczności i spójności w kwestii dokonania darowizny w postaci domu obciążonego hipoteką i opłacania alimentów na rzecz córki. Z kolei zeznania świadka W. C. były logiczne, spójne wewnętrznie i zewnętrznie, klarowne. Potwierdzały okoliczności, o których zeznawał odwołujący. Nie budziły też wątpliwości Sądu co do ich prawdziwości. Tym samym Sąd uznał je za w pełni wiarygodne i przydatne do ustalenia stanu faktycznego.

Ponadto Sąd oparł się też na dokumentach przedstawionych przez odwołującego, dotyczących ponoszenia kosztów leków i stanu zdrowia odwołującego oraz wypisu aktu notarialnego i oświadczeń bliskich na temat relacji z nim, jak również zaświadczenia R. C. o odbywaniu studiów w P..

Ponadto Sąd oparł się też na dokumentach zawartych w aktach ZUS, których prawdziwość i wiarygodność nie były podważane przez żadną ze stron postępowania, a i Sąd z urzędu nie powziął żadnych wątpliwości w tym zakresie. Uznał więc te dokumenty za w pełni przydatne do ustalenia stanu faktycznego .

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie podlegało oddaleniu.

Zgodnie z art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tj. Dz.U. z 2019 r., poz. 300 ze zm.; dalej jako ustawa systemowa) osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11.

Na podstawie art. 84 ust. 8 ustawy systemowej Zakład może odstąpić od żądania zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin ich płatności albo rozłożyć je na raty, jeżeli:

1) zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności lub

2) kwota nienależnie pobranych świadczeń nie przewyższa kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

W doktrynie wskazuje się, że „organ rentowy ma obowiązek wydania decyzji w przedmiocie wniosku ubezpieczonego złożonego na podstawie o art. 84 ust. 8 pkt 1 u.s.u.s., od której przysługuje odwołanie do sądu ubezpieczeń społecznych. Odstąpienie od żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń należy do tzw. sfery swobodnego uznania organu rentowego, ale decyzja wydana przez ZUS podlega kontroli sądu. Okoliczności zaistniałe po wydaniu decyzji odmawiającej odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia mogą stanowić przedmiot ponownej oceny organu rentowego w nowym postępowaniu wywołanym kolejnym wnioskiem” (tak L. Ramlo, komentarz do art. 84 ustawy w: J. Wantoch – Rekowski [red.], Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, LEX 2015, LEX).

Również orzecznictwo wskazuje, że „decyzję w przedmiocie odstąpienia od żądania zwrotu należności podejmuje organ rentowy. Decyzje te należą do kategorii decyzji uznaniowych, co oznacza, iż w razie występowania po stronie ubezpieczonego szczególnej sytuacji organ może, lecz nie musi odstąpić od żądania zwrotu. Decyzje te choć uznaniowe, nie mogą być jednak dowolne, co oznacza, że odnosić się one muszą do realiów konkretnej sprawy i uwzględniać wszystkie związane z nią okoliczności” (tak Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 29.08.2018 r., sygn. akt III AUa 136/18, LEX nr 2575784).

Literatura wskazuje też, że „zdaniem I. J. w postępowaniu związanym z odstąpieniem żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia znajdują zastosowanie zasady współżycia społecznego, chociaż ich rola jest inna niż ta, którą im przypisuje art. 411 pkt 2 kc. W ujęciu ubezpieczeniowym zasady współżycia społecznego "nie przemieniają świadczenia nienależnie pobranego w należne, tj. takie, którego zwrotu nie można żądać". Umożliwiają natomiast odstąpienie od dochodzenia zwrotu. Szczególne okoliczności wymienione w art. 84 ust. 8 pkt 1 u.s.u.s. w doktrynie i orzecznictwie traktowane są jako wystąpienie po stronie ubezpieczonego takiego stanu, w którym zwrot nienależnie pobranych świadczeń uniemożliwi bądź znacznie utrudni mu bieżące funkcjonowanie i zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych. Mogą to być okoliczności związane ze stanem zdrowia, brakiem pracy, tragicznym zdarzeniem losowym, sytuacją rodzinną” (tak L. Ramlo, komentarz do art. 84 ustawy w: J. Wantoch – Rekowski [red.], Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, LEX 2015, LEX).

Judykatura podkreśla, że „przepisy art. 138 ust. 6 u.e.r.f.u.s. i art. 84 ust. 8 pkt 1 u.s.u.s. mają charakter ochronny - ich celem jest w szczególności zabezpieczenie zobowiązanych do spłaty należności przypadających na rzecz organu rentowego przed pozbawieniem ich możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Przepisy te mają charakter wyjątkowy. Jeżeli doszło już do nienależnego pobrania świadczeń i przez to zubożenia środków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a osoba, która świadczenie nienależnie pobrała, ma obowiązek jego zwrotu, to tylko z wyjątkowych powodów ("szczególnie uzasadnione okoliczności"), jest możliwe odstąpienie od żądania zwrotu” (tak Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 05.07.2018 r., sygn. akt III AUa 246/18, LEX nr 2538253).

„Pod pojęciem okoliczności "szczególnie uzasadnionych" zawartych w art. 84 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, należy rozumieć to, że przypadki jego zastosowania winny mieć charakter wyjątkowy, a przepis ten nie powinien być interpretowany rozszerzająco. Są to wyjątkowe przypadki, kiedy ubezpieczony ze względu na stan zdrowia, brak pracy, tragiczne zdarzenie losowe, sytuację rodzinną, znalazł się w takiej sytuacji, że zwrot świadczenia uniemożliwi bądź znacznie dotkliwie utrudni mu bieżące funkcjonowanie i zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych. W ramach katalogu przykładowych okoliczności uzasadniających stosowanie ulg wskazuje się: brak majątku, z którego możliwe byłoby dochodzenie od osoby zobowiązanej zwrotu świadczeń; ustalenie, że w przypadku zwrotu świadczeń osoba zobowiązana lub osoby pozostające na jej utrzymaniu zostałyby pozbawione niezbędnych środków utrzymania; ciężką chorobę powodującą niezdolność do pracy lub niepełnosprawność osoby zobowiązanej, członka jej rodziny lub innej osoby pozostającej na jej utrzymaniu; wiek osoby zobowiązanej; zdarzenia losowe (kradzież, wypadek, pożar, powódź, inne klęski żywiołowe) powodujące szczególne trudności w sytuacji materialnej osoby zobowiązanej” (tak Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 11.04.2018 r., sygn. akt III AUa 73/18, LEX nr 2546163).

W przedmiotowej sprawie w ocenie Sądu sama sytuacja zdrowotna i materialna odwołującego faktycznie jest zła. W szczególności należy wskazać, że odwołujący jest osobą starszą, schorowaną. Cierpi na różne dolegliwości – ma problemy kardiologiczne, cukrzycę oraz zwyrodnienie kręgosłupa. Jest też w bardzo złej kondycji psychicznej. Wymaga opieki i pomocy osób trzecich. Nierzadko konieczne jest wezwanie do niego karetki albo hospitalizacja. Najczęściej to brat odwołującego przyjeżdża do niego, by mu pomóc, zająć się nim. Przywozi mu nierzadko leki, jedzenie. Czasem odwołującego odwiedza żona, z którą jest w faktycznej separacji, by mu pomóc. Odwołujący dysponuje przy tym bardzo skromnymi środkami finansowymi. Obecnie utrzymuje się z zasiłku z pomocy społecznej w kwocie 645 zł. Na razie nie ma ustalonego prawa do renty czy emerytury. Tym samym z całokształtu tych okoliczności można by wysnuć wniosek, iż zachodzą „szczególnie uzasadnione okoliczności” w rozumieniu art. 84 ust. 8 ustawy systemowej. Jednakże należy mieć na uwadze także fakt, iż zwrot nienależnie pobranej sumy został przez ZUS zabezpieczony hipoteką przymusową na nieruchomości. Nieruchomość tę odwołujący darował swojej żonie, jednakże nadal pozostaje ona majątkiem, z którego możliwe jest zaspokojenie ZUS-u. Natomiast należy pamiętać, iż w razie umorzenia przedmiotowej zaległości upadnie także hipoteka przymusowa.

Tym samym więc istnieje cały czas realna szansa zaspokojenia należności ZUS-u. Nieruchomość, nawet jeśli posadowiony na niej budynek jest w złym stanie, ma około 15 arów powierzchni. Przedstawia więc realną wartość majątkową. Z tego wynika, iż może zostać wszczęta i prowadzona egzekucja z tej nieruchomości. Taka okoliczność zaś przemawia przeciwko odstąpieniu od żądania zwrotu należności. Interes społeczny przemawia bowiem za odzyskaniem należności przez organ rentowy. Przy tym należy podkreślić, iż ewentualna egzekucja z nieruchomości nie pogorszy sytuacji finansowej odwołującego, albowiem od dawna nie jest on już jej właścicielem. Nie były przy tym do końca jasne dla Sądu motywy, jakimi kierował się odwołujący, darowując żonie przedmiotową nieruchomość. Wskazywał na konieczność zaspokojenia należności alimentacyjnych na rzecz córki, ale darował przecież nieruchomość żonie. Nie jest też jasne, czy nieruchomość miała pokrywać tylko należności z tytułu zaległych alimentów, czy też niejako alimenty „na przyszłość”. Przy tym trzeba też zaznaczyć, iż nawet jeśli tak było, to B. C. przyjęła nieruchomość już obciążoną hipoteką przymusową. Miała więc świadomość, iż może być z niej prowadzona egzekucja, a mimo to przyjęła darowiznę. Do tego należy wskazać, iż – skoro nadal istnieje hipoteka przymusowa, realnie zabezpieczająca należność ZUS – to w istocie nie doszło do jakiejś zmiany okoliczności sprawy w porównaniu z okresem, gdy wydano decyzję o zwrocie należności, a następnie obciążono nieruchomość hipoteką przymusową. Już bowiem w 2008 r. – jak wynika z twierdzeń odwołującego – jego sytuacja majątkowa nie była dobra. Dysponował jednak nieruchomością, która obciążona była hipoteką i którą zbył pod tytułem darmym.

Ponadto należy zaznaczyć, iż zarzut odwołującego odnośnie przedawnienia należności nie zasługiwał na uwzględnienie.

Według art. 84 ust. 7 ustawy systemowej należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia uprawomocnienia się decyzji ustalającej te należności. Przepisy art. 24 ust. 5-5c stosuje się odpowiednio.

Stosownie zaś do ww. art. 24 ust. 5 ustawy systemowej nie ulegają przedawnieniu należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem, jednakże po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia.

Bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu od dnia zawarcia umowy, o której mowa w art. 29 ust. 1a, do dnia terminu płatności odroczonej należności z tytułu składek lub ostatniej raty (art. 24 ust. 5a ustawy systemowej).

Zgodnie z art. 24 ust 5b ustawy systemowej bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od dnia podjęcia pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego.

Literatura wskazuje przy tym, że „nie ulegają przedawnieniu te należności z tytułu składek, w stosunku do których ZUS uzyskał zabezpieczenie rzeczowe w postaci hipoteki lub zastawu. Jednakże po upływie terminu przedawnienia należności zabezpieczone rzeczowo mogą być egzekwowane wyłącznie z przedmiotu zabezpieczenia (np. nieruchomości) do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia” (tak P. Kostrzewa, komentarz do art. 24 ustawy w: P. Kostrzewa, Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, LEX/el. 2014, LEX).

Tak więc art. 84 ust. 7 ustawy systemowej odsyła do odpowiedniego stosowania art. 24 ust. 5. W ocenie Sądu w takim wypadku „odpowiednie” stosowanie będzie oznaczać to, że także i do należności określonych w art. 84 ust. 1 ustawy systemowej wyłączone jest przedawnienie, jeśli zostały one zabezpieczone hipoteką lub zastawem. Z powyższych przepisów wynika w ocenie Sądu jednoznacznie, iż należność odwołującego nie ulega przedawnieniu z uwagi na zabezpieczenie jej hipoteką przymusową. Upływ terminu przedawnienia ma tylko takie znaczenie, że po nim można zaspokajać się jedynie z przedmiotu hipoteki – a więc z nieruchomości przy ul. (...) w Z.. Natomiast odstąpienie od żądania zwrotu należności łączyłoby się także z wygaśnięciem hipoteki przymusowej, o czym była mowa powyżej. Nie było więc zasadne stanowisko wyrażane przez pełnomocnika odwołującego, iż po zwolnieniu A. C. z obowiązku spłaty organ rentowy mógłby zaspokoić się z majątku zabezpieczonego hipoteką. Trzeba bowiem zaznaczyć, iż zgodnie z przepisami art. 94 – 100 ustawy z dnia 06.07.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tj. Dz.U. z 2019 r., poz. 2204 ze zm.; dalej jako u.k.w.h.) hipoteka wygasa, gdy wygaśnie wierzytelność, którą zabezpieczała. Jak wskazuje się bowiem w doktrynie, „przepisy oddziału 4 zasadniczo znajdują zastosowanie do każdej hipoteki bez względu na sposób jej powstania: hipoteki ustawowej, przymusowej, umownej oraz powstającej na podstawie jednostronnej czynności prawnej (arg. lege non distinguente). W odniesieniu do hipoteki ustawowej niektóre przepisy stosuje się tylko wtedy, gdy ujawniono ją w księdze wieczystej (art. 95 i 100). Stosowanie art. 94 -101 generalnie nie jest uzależnione od źródła zabezpieczonych wierzytelności (wierzytelności publicznoprawne czy prywatnoprawne). Skutki niektórych przepisów zależą jednak od tego, czy mamy do czynienia z wierzytelnościami istniejącymi, czy z wierzytelnościami przyszłymi (art. 94 -94 1, art. 99 -99 1 )” (tak T. Czech, komentarz do art. 94 u.k.w.h. w: T. Czech, Księgi wieczyste i hipoteka. Komentarz, LexisNexis 2014, LEX). Odstąpienie od żądania zwrotu należności powoduje, że wierzytelność przysługująca ZUS-owi wygasa, a zatem wygasa też hipoteka przymusowa. Nie można więc uznać, iż nawet po odstąpieniu od żądania zwrotu należności w dalszym ciągu możliwe jest jej zaspokojenie.

Do tego należy zaznaczyć, iż skoro obecnie organ rentowy może się zaspokajać jedynie z przedmiotu hipoteki przymusowej, to tak naprawdę nie są relewantne dla sprawy okoliczności dotyczące samego odwołującego i jego sytuacji finansowej. W przypadku wszczęcia egzekucji bowiem ZUS zaspokoić się może jedynie z nieruchomości, która przecież nie należy do odwołującego, lecz do jego żony, z którą zawarł umowę rozdzielności majątkowej. Tak więc nie zachodzi tu obawa, iż wskutek prowadzenia egzekucji odwołujący zostanie pozbawiony środków do egzystencji. Ewentualna egzekucja będzie bowiem prowadzona jedynie z nieruchomości należącej do jego żony.

Podsumowując powyższe rozważania, należy wskazać, że odwołujący jest w złym stanie zdrowia, a jego sytuacja finansowa i majątkowa także nie należy do najlepszych i niewielkie są szanse na jej poprawę w przyszłości. To zaś mogłoby generalnie uzasadniać stwierdzenie, iż zaszły „szczególnie uzasadnione okoliczności” do odstąpienia od żądania zwrotu należności. Jednakże nie można ignorować okoliczności, iż należność ta jest zabezpieczona hipoteką przymusową na nieruchomości, którą odwołujący darował swojej żonie. Nieruchomość ta przedstawia sobą realną wartość majątkową, w związku z czym nadal możliwe jest zaspokojenie się z niej przez organ rentowy. Tym samym ostatecznie, biorąc pod uwagę całokształt sprawy, nie zachodzą w niej „szczególnie uzasadnione okoliczności” do odstąpienia od żądania zwrotu należności. Sytuacja majątkowa odwołującego de facto nie zmieniła się przez kolejne lata. Nadal istnieje realna możliwość zaspokojenia ZUS-u z przedmiotu hipoteki przymusowej. W ocenie Sądu wyklucza to odstąpienie od żądania zwrotu należności.

Na marginesie należy zaznaczyć, że Trybunał Konstytucyjny Trybunał Konstytucyjny uznał wyrokiem z 20.05.20120 roku w sprawie P 2/18 że wyłączenie przedawnienia należności składkowych zabezpieczonych hipoteką jest zgodne z konstytucją. Orzeczenie zapadło na kanwie pytania prawnego Sądu Okręgowego w Gliwicach, który zakwestionował zgodność z Konstytucją art. 24 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 266).

Odwołanie nie było więc zasadne i jako takie podlegało oddaleniu. Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 477 14 § 1 kpc orzeczono jak w sentencji wyroku.