UZASADNIENIE
Wyrokiem z 13.03.2017 r. Sąd Okręgowy w Świdnicy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie wniesione przez (...) spółkę jawną - D. W., L. S. w Ś. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W. z 8.09.2016 r. zobowiązującej odwołującą się spółkę do zwrotu nienależnie wypłaconej W. G. emerytury pomostowej, za okres od 19.05.2015 r. do 30.06.2015 r., w kwocie 3 199,61 zł. Ponadto Sąd Okręgowy zasądził od odwołującej się spółki na rzecz strony pozwanej 600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Orzeczenie to poprzedził Sąd następującymi ustaleniami: W. G. (dalej jako zainteresowany) w dniu 19.05.2015 r. nabył prawo do emerytury pomostowej. Do stażu pracy w szczególnym charakterze zaliczony został zainteresowanemu również okres zatrudnienia w (...) spółka jawna D. W., L. S. w Ś. (dalej jako odwołująca się lub płatnik składek) od dnia 13.11.2014 r. do 13.05.2015 r. w charakterze kierowcy autobusu. Decyzja przyznająca emeryturę pomostową zawierała stosowne pouczenie dotyczące okoliczności i obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. W dniu 20.05.2015 r. płatnik składek i zainteresowany zawarli umowę o pracę na czas określony do 31.05.2025 r., którą następnie strony rozwiązały za porozumieniem stron ze skutkiem na dzień 2.10.2015 r. Wykonując tę umowę zainteresowany pracował jako kierowca autobusu, w przewozie międzynarodowym i krajowym, a także doraźnie wykonywał pracę mechanika samochodowego. Ustalił też Sąd, że w okresie zatrudnienia zainteresowany wykonał 23 trasy, w tym 9 wyjazdów za granicę. Przy tych ustaleniach wskazał Sąd, że stanowiący podstawę prawną zaskarżonej decyzji art. 84 ust. 6 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej ustawa systemowa lub cyt. ustawa) reguluje wyłącznie sytuację, gdy pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem prze płatnika składek nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokości, a jednocześnie nie można stwierdzić odpowiedzialności osoby, które to świadczenie faktycznie pobrała. Zaznaczył przy tym sąd I instancji, że dla wykazania odpowiedzialności płatnika składek na podstawie art. 84 ust. 6 ustawy systemowej nie jest konieczne ustalenie jego winy za przekazanie nieprawdziwych danych. Następnie przytoczył Sąd treść art. 84 ust. 1 ustawy systemowej i art. 138 ust. 2 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych definiujących pojęcie nienależnie pobranego świadczenia oraz warunki jakie muszą zaistnieć dla skutecznego żądania zwrotu świadczenia od osoby, która je pobrała. Podkreślił przy tym Sąd, że jednym z tych warunków jest świadomość tej osoby, że wypłacone świadczenie jej się nie należy - co zwykle wiąże się z prawidłowym pouczeniem osoby pobierającej świadczenie o okolicznościach ustania prawa do świadczenia albo wstrzymania jego wypłaty. Następnie stwierdził Sąd Okręgowy, że analiza przebiegu faktycznie wykonywanych przez zainteresowanego czynności w ramach umowy o pracy wskazywała na to, że po uzyskaniu prawa do emerytury pomostowej pracował on u płatnika składek jako kierowca autobusu w transporcie publicznym, czyli wykonywał pracę w szczególnym charakterze, wymienioną w punkcie 8 załącznika 2 do ustawy z 19.12.2008 r. o emeryturach pomostowych. Wyraził przy tym pogląd Sąd Okręgowy, że praca kierowcy autobusu w szczególnym charakterze nie odnosi się wyłącznie do jej wykonywania w transporcie publicznym zbiorowym w rozumieniu ustawy z 16.12.2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym. W ocenie Sądu użyte w punkcie 8 załącznika 2 ustawy o emeryturach pomostowych pojęcie transportu publicznego obejmuje prace kierowców autobusów wykonywane na drogach publicznych objętych zakresem ustawy z 21.03.1985 r. o drogach publicznych, co w praktyce, wyłączało z prac wykonywanych w szczególnym charakterze tylko kierowców autobusów wykonujących: „przewozy prywatne lub wewnątrzzakładowe”. Z ustalenia, że zainteresowany wykonywał u płatnika składek pracę w szczególnym charakterze wyprowadził dalej Sąd wniosek, że na odwołującej się spoczywały, przewidziane w art. 41 ust. 4 i 5 ustawy o emeryturach pomostowych, obowiązki: prowadzenia wykazu stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze; ewidencje pracowników wykonujących takie prace jak i też obowiązek powiadomienia pracowników o dokonaniu wpisu do tej ewidencji. Mając to na względzie Sąd Okręgowy uznał odwołanie płatnika składek za nieuzasadnione i, na podstawie art. 477 14§ 1 kpc, odwołanie to oddalił.
Wyrok ten zaskarżyli w całości apelacjami: zainteresowany W. G. oraz odwołujący się płatnik. W. G. zarzucił orzeczeniu dowolną interpretację zawartego w punkcie 8 załącznika 2 ustawy o emeryturach pomostowych pojęcia „transport publiczny”. Zdaniem apelującego oceniając zakres tego pojęcia odnieść należało się do definicji zawartej w art. 4 ust. 1 pkt 14 ustawy z 24.08.2015 r. o publicznym transporcie zbiorowym. Praca natomiast zainteresowanego w spornym okresie nie była wykonywana w ramach transportu cechującego się: powszechnym dostępem, regularnością wykonywania i realizowaniem po określonej linii komunikacyjnej. Apelacja wniesiona przez płatnika również kwestionowała prawidłowość przyjętego przez sąd I instancji wniosku, że zainteresowany pracował w spornym okresie w warunkach o szczególnym charakterze. Z treści obu apelacji wynikał wniosek o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie odwołania wniesionego przez płatnika składnika.
W odpowiedzi na apelację wniósł organ rentowy o jej oddalenie podnosząc, że odwołująca się spółka nie przekazała danych potwierdzających wykonywanie przez zainteresowanego pracy w szczególnym charakterze, w związku z czym wypłacono nienależne świadczenie. Wskazała również strona pozwana na trafny pogląd wyrażony w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że płatnik maił obowiązek prowadzenia wykazu stanowisk oraz ewidencji pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Apelacje były uzasadnione choć z przyczyn innych niż podniesione w nich zarzuty. Zaskarżoną decyzją z 8.09.2017 r. organ rentowy po pierwsze: stwierdził, że zainteresowanemu dokonano bezpodstawnie wypłaty emerytury pomostowej w okresie od 19.05.2015 r. do 30.06.2015 r. i po drugie: zobowiązał płatnika składek do zwrotu nienależnie wypłaconych zainteresowanemu świadczeń - na podstawie art. 84 ust. 6 ustawy systemowej. Przedmiotem zaskarżenia była wyłącznie ta część decyzja, która obligowała odwołującą się spółkę do zwrotu świadczenia. Pomijając już kwestię legitymacji czynnej płatnika składek w kwestionowaniu decyzji w zakresie dotyczącym prawidłowości wypłaty świadczeń przez organ rentowy to - na taki zakres zaskarżenia - wskazywała treść odwołania, w której odwołująca się zaskarżała decyzję: „w całości (…) w przedmiocie zobowiązania do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń”. Jak zostało wyżej wskazane organ decyzję w tym zakresie oparł na przepisie art. 84 § 6 ustawy systemowej, zgodnie z którym: jeżeli pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot. Z przytoczonego przepisu wynika zatem wprost, że odpowiedzialność płatnika rodzi wyłącznie pozostające w związku przyczynowym z wypłatą nienależnego świadczenia jego zachowanie polegające na przekazaniu organowi rentowemu nieprawdziwych danych. Organ rentowy musi więc, określając zobowiązanie płatnika na podstawie art. 84 § 6 cyt. ustawy, wskazać zindywidualizowany dokument, w którym płatnik zamieścił nieprawdziwe dane wprowadzające organ rentowy w błąd i skutkujące wypłatą nienależnego świadczenia. Pozwany organ rentowy, ani w zaskarżonej decyzji, ani w toku postępowania przed sądem I instancji nie wskazał jednoznacznie dokumentu (lub nośnika informacji) przekazanego przez płatnika, który spowodowałby wypłatę zainteresowanemu nienależnej emerytury pomostowej. W uzasadnieniu zaskarżonej decyzji i w odpowiedzi na odwołanie powoływała się strona pozwana na: „nieprzekazanie przez płatnika danych potwierdzających wykonywanie przez zainteresowanego pracy o szczególnym charakterze”. Nie wskazywała natomiast strona pozwana tego na jakiej podstawie prawnej, w jakiej formie i w jakim terminie odwołująca się spółka była zobowiązana zawiadomić organ rentowy o zatrudnieniu wnioskodawcy w warunkach o szczególnym charakterze. Już ta okoliczność pozwalała na uwzględnienie odwołania skoro bezspornym pomiędzy stronami było to, że płatnik nie przekazał organowi rentowemu żadnego dokumentu zawierającego nieprawdziwe dane. Jednak nawet gdyby przyjąć - wbrew literalnej wykładni § 6 art. 84 cyt. ustawy, że odpowiedzialność płatnika za wypłatę nienależnego świadczenia powoduje także zaniechanie płatnika w przedstawieniu danych to organ rentowy, już w decyzji ustalającej taką odpowiedzialność winien wskazać podstawę prawną, formę i termin przedstawienia danych, których płatnik nie przedstawił.
Rozpoznając odwołanie sąd I instancji skupił się przede wszystkim na ocenie, czy wypłacona zainteresowanemu emerytura pomostowa była świadczeniem nienależnym - w rozumieniu art. 84 ust. 1 ustawy systemowej i art. 138 ust. 2 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS w zw. z art. 17 ust. 4 ustawy o emeryturach przedemerytalnych. Natomiast kwestię powstania po stronie płatnika obowiązku, którego niewykonanie miałoby wprowadzić organ rentowy w błąd jedynie Sąd Okręgowy zasygnalizował - odwołując się do art. 41 ust. 4 i 5 ustawy o emeryturach pomostowych. Przy czym za oczywiście chybione należało uznać odniesienie się przez sąd I instancji do wymienionego w tym przepisie obowiązku płatnika powiadomienia pracowników o dokonaniu wpisu do rejestru pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Nie mogło bowiem budzić wątpliwości, że przepis § 6 art. 84 ustawy systemowej dotyczy zawiadomienia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a nie pracowników. Odnosząc się natomiast do wynikającego z art. 41 ust. 7 ustawy o emeryturach pomostowych obowiązku płatnika przekazywania informacji dotyczącej liczby stanowisk pracy w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze to uznać należało, że informacja ta nie dotyczy zindywidualizowanych ubezpieczonych stąd też nie mogła zostać uznana za „nieprawdziwe dane” powodujące wypłatę nienależnego świadczenia spersonalizowanemu ubezpieczonemu. Natomiast obowiązek przedstawienia Zakładowi informacji dotyczącej pracowników umieszczonych w ewidencji wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (art. 41 ust. 8 ustawy o emeryturach pomostowych) realizowany jest do dnia 31 marca następnego roku kalendarzowego. Dlatego, nawet zakładając, że zainteresowany pracował od 19.05.2015 r. w warunkach o szczególnych charakterze to skutecznie zarzut nieprzedstawienia przez płatnika takiej informacji można by było postawić od 1.04.2016 r., czyli ponad rok po spornym okresie. Niezależnie od powyższego Sąd Apelacyjny podziela pogląd, że konieczną przesłanką odpowiedzialności płatnika na podstawie art. 84 ust. 6 ustawy systemowej jest wina płatnika w niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu przekazania organowi rentowemu wymaganych informacji, polegająca na niedochowaniu należytej staranności (por. wyroki Sądu Najwyższego z dat: 16.05.2017 r., I UK 186/16 i z 11.09.2014 r., II UK 570/13). Wbrew prezentowanemu przez Sąd Okręgowego i pozwany organ rentowy stanowisku nie było oczywistym, że zawarte w punkcie 8 załącznika 2 ustawy o emeryturach pomostowych pojęcie „transport publiczny” należy rozumieć szeroko jako transport na drogach publicznych. Stąd też odmienny pogląd płatnika w tej kwestii nie mógł zostać uznany za przyczynę zawinionego przez niego zaniechania zawiadomienia organu o wykonywaniu przez zainteresowanego pracy o szczególnym charakterze.
Mając powyższe na względzie należało - na podstawie art. 386 § 1 kpc - zmienić zaskarżony wyrok i orzec jak w sentencji wyroku Sądu Apelacyjnego.
SSA Barbara Ciuraszkiewicz SSA Ireneusz Lejczak SSA Barbara Staśkiewicz
R.S.