Wyrok SA w Białymstoku z 13 grudnia 2013 r. w sprawie o zapłatę.

Sygn. akt I ACa 592/13

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 grudnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący

:

SSA Jarosław Marek Kamiński

Sędziowie

:

SA Irena Ejsmont - Wiszowata

SA Jadwiga Chojnowska (spr.)

Protokolant

:

Sylwia Radek - Łuksza

po rozpoznaniu w dniu 13 grudnia 2013 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa I. D.

przeciwko (...) S.A. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku

z dnia 8 maja 2013 r. sygn. akt I C 1875/12

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie I i II o tyle, że obniża zasądzoną w punkcie I kwotę 70.000 zł do kwoty 56.000 (pięćdziesiąt sześć tysięcy) zł;

b)  w punkcie III o tyle, że kwotę kosztów sądowych podlegających ściągnięciu od powódki – 3.689,14 zł zastąpić kwotą 4.385,17 (cztery tysiące trzysta osiemdziesiąt pięć 17/100) zł, zaś od pozwanego kwotę 3.271,52 zł zastąpić kwotą 2.575,43 (dwa tysiące pięćset siedemdziesiąt pięć 43/100) zł;

c)  w punkcie IV w ten sposób, że znosi wzajemnie między stronami koszty procesu;

II.  oddala apelację pozwanego w pozostałej części i apelację powódki w całości;

III.  zasądza od powódki na rzecz pozwanego 700 (siedemset) zł tytułem zwrotu części kosztów procesu w instancji odwoławczej.

UZASADNIENIE

I. D. wniosła o zasądzenie od (...) Spółki Akcyjnej w W. kwoty 150.000 zł z ustawowymi odsetkami od 29 marca 2012 r. tytułem zadośćuczynienia za naruszenie jej dóbr osobistych wskutek śmierci ojca w wypadku komunikacyjnym z dnia (...)Jako podstawę prawną roszczenia wskazała art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. Domagała się też zasądzenie od pozwanego kosztów procesu.

(...) S.A. w W. wniósł o oddalenie powództwa i obciążenie powódki kosztami procesu. Z ostrożności procesowej kwestionował wysokość ewentualnego zadośćuczynienia oraz podniósł zarzut przyczynienia się zmarłego ojca powódki do powstania szkody w 20% (art. 362 k.c.).

Wyrokiem z dnia 8 maja 2013 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 70.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 29 marca 2012 r. do dnia zapłaty, oddalił powództwo w pozostałym zakresie, nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych od powódki z zasądzonego świadczenia kwotę 3.689,14 zł, a od pozwanego kwotę 3.271,52 zł, zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 346,98 zł, tytułem zwrotu części kosztów procesu.

Sąd ustalił, że w dniu (...)na drodze J. – K. Z. W., który kierował samochodem ciężarowym marki J., wymusił pierwszeństwo na pojeździe V. (...), którym kierował ojciec powódki P. D., w wyniku czego poniósł on śmierć na miejscu.

Wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 26 listopada 2002 r. Z. W. został skazany za czyn z art. 177 § 2 k.k. na karę dwóch lat pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby wynoszący 3 lata. W chwili wypadku pojazd, którym kierował Z. W., był ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej w (...) S.A. w W..

W chwili śmierci ojciec powódki miał 44 lata, prowadził dobrze prosperującą działalność gospodarczą – produkcję lodów oraz był współwłaścicielem pawilonu handlowego w M., który wynajmował. P. D. wspierał miejscowy klub piłkarski, w którym przed laty grał. Powódka w chwili śmierci ojca miała 16 lat i mieszkała wspólnie z młodszym bratem D. oraz matką. P. D. był zaangażowany w życie rodzinne, aktywnie spędzał czas z dziećmi oraz rozwijał w córce zainteresowania (języki obce, szkoła baletowa). Powódka była bardziej związana z ojcem niż z matką. I. D. bardzo przeżyła śmierć ojca. Po wypadku straciła kontakt z rówieśnikami, odizolowała się. Po zawarciu związku małżeńskiego przez matkę nie akceptowała nowego jej partnera, co doprowadziło do ochłodzenia jej relacji z matką.

Powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów powszechnych Sąd wskazał, ze spowodowanie śmierci osoby bliskiej może stanowić naruszenie dobra osobistego członków rodziny zmarłego w postaci szczególnej więzi rodzinnej i uzasadniać przyznanie im zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c., jeżeli śmierć nastąpiła na skutek deliktu, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008 r. Dalej Sąd podkreślił, że na rozmiar krzywdy mają przede wszystkim wpływ: dramatyzm doznań osoby bliskiej, poczucie osamotnienia i pustki, cierpienia moralne i wstrząs psychiczny wywołany śmiercią osoby najbliższej, rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym, wystąpienie zaburzeń będących skutkiem tego odejścia (np. nerwicy, depresji), roli w rodzinie pełnionej przez osobę zmarłą, stopień w jakim pokrzywdzony będzie umiał się znaleźć w nowej rzeczywistości i zdolności jej zaakceptowania, leczenie doznanej traumy, wiek pokrzywdzonego.

W ocenie Sądu powódkę łączyła z ojcem silna więź. Ojciec zaspokajał wszystkie jej potrzeby nie tylko materialne, ale również emocjonalne. Strata ojca była dla powódki ogromnym przeżyciem mając na uwadze, że jej relacje z ojcem były bliższe niż z matką. Nadto po śmierci ojca matka powódki musiała przejąć na siebie ciężar utrzymania rodziny więc nie mogła poświęcić wystarczającej ilości czasu powódce. Po śmierci ojca przez okres trzech tygodni powódka korzystała z pomocy psychologa oraz przyjmowała leki uspokajające. Powódka wycofała się z życia towarzyskiego, czuła się opuszczona i osamotniona. Tragiczny wypadek wpłynął bezpośrednio na jej funkcjonowanie. Obecnie nie potrafi radzić sobie z problemami, czuje się zagubiona. Nigdy nie zaakceptowała nowego męża swojej matki oraz nie nawiązała z nim poprawnych relacji.

Sąd powołał się przy tym na wnioski płynące z opinii biegłej z zakresu psychologii M. S., z której wynikało, że wprawdzie powódka w wyniku śmierci ojca nie doznała zaburzeń w zakresie rozwoju emocjonalnego oraz nie miała objawów stresu pourazowego, niemniej jednak bezpośrednio po tragicznym zdarzeniu doznała silnego urazu psychicznego, wynikającego z zerwania więzi z rodzicem. Biegła zwróciła również uwagę, że na stan psychiczny powódki ma wpływ jej obecna, trudna sytuacja rodzinna (choroby matki), oraz skomplikowana sytuacja materialna.

W konsekwencji Sąd uznał, że w wyniku śmierci ojca powódki w wypadku komunikacyjnym zostało naruszone jej dobro osobiste w postaci prawa do życia w pełnej rodzinie a poczucie krzywdy I. D. zrekompensuje kwota 70.000 zł, albowiem upływ czasu złagodził, aczkolwiek nieznacznie, poczucie jej krzywdy. Natomiast żądanie powódki ponad tę kwotę uznał za wygórowane i nieuzasadnione w okolicznościach sprawy.

O odsetkach orzekł na mocy art. 481 § 1 k.c. zgodnie z żądaniem pozwu.

O kosztach procesu orzekł rozdzielając je stosunkowo.

Apelacje od powyższego wyroku wywiodły obie strony.

Powódka zaskarżyła wyrok w pkt II (oddalającym powództwo ponad kwotę 70.000 zł) oraz w pkt III i IV w zakresie kosztów procesu, zarzucając naruszenie art. 24 § 1 k.c. w zw. z art. 448 k.c. przez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż zadośćuczynienie zasądzone na rzecz powódki w kwocie 70.000 zł jest adekwatne do krzywdy jaką wywołała śmierć jej ojca. Domagała się zmiany zaskarżonego wyroku i zasądzenia dalszej kwoty 80.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 29 marca 2012 r. oraz zasądzenia kosztów postępowania.

Pozwany zaskarżając wyrok w zakresie pkt I, III i IV zarzucił:

1. naruszenie prawa materialnego:

- art. 448 k.c. w zw. z art. 23 k.c. i art. 24 § 1 k.c. polegające na przyjęciu jego odpowiedzialności za skutki śmierci P. D. i zasądzenia zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych mimo braku ustawowej podstawy;

- art. 446 k.c. (w brzmieniu przed zmianą z dnia 3 sierpnia 2008 r.) oraz art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. z 2003 r. nr 124, poz. 1152 z późn. zm.) w związku z art. 822 k.c. polegające na nieuwzględnieniu okoliczności, że przepis art. 446 k.c. i art. 34 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych (...) są przepisami szczególnymi, wyczerpująco normującymi sytuację osób bliskich po śmierci poszkodowanego przed 3 sierpnia 2008 r., a także, że zawierają zamknięty katalog dóbr podlegających ochronie w ramach ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych;

- art. 362 k.c. przez pominięcie wpływu przyczynienia się zmarłego P. D. do zdarzenia w wysokości 20% przy ustaleniu wysokości odszkodowania, mimo ustaleń w sprawie I C 1664/05 Sądu Rejonowego w Białymstoku;

-art. 481 k.c. poprzez niesłuszne zasądzenie odsetek ustawowych od zadośćuczynienia od daty wcześniejszej niż data wyrokowania;

2.naruszenie przepisów postępowania - art. 233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów polegające na:

- przyjęciu, że u powódki zaistniała krzywda uzasadniająca przyznanie jej zadośćuczynienia na poziomie 70.000 zł, podczas gdy rozstrój zdrowia u powódki po śmierci ojca był typowy dla osób pozostających w żałobie, powódka wystąpiła z roszczeniem po upływie znacznego okresu czasu, a zatem przyznane zadośćuczynienie jest znacząco wygórowane,

- pominięciu przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia przyczynienia zmarłego do powstania zdarzenia w wysokości 20%, ustalonego w sprawie Sądu Rejonowego w Białymstoku (sygn. akt I C 1664/05).

Wskazując na powyższe zarzuty wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez obniżenie zasądzonej kwoty do 15.000 zł, zmianę rozstrzygnięcia o kosztach procesu w pkt III i pkt IV poprzez obciążenie stron kosztami procesu stosownie do wyniku sporu oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów procesu za instancję odwoławczą.

Powódka w odpowiedzi na apelację strony pozwanej wnosiła o jej oddalenie oraz o zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Pozwany wnosił o oddalenie apelacji powódki.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego zasługiwała w części na uwzględnienie, zaś apelacja powódki była bezpodstawna.

Nieuzasadnione były dwa pierwsze zarzuty apelacji strony pozwanej. Sąd I instancji, przyjmując jako podstawę odpowiedzialności pozwanego art. 23 k.c. i art. 24 k.c. oraz zasądzając zadośćuczynienie na podstawie art. 448 k.c. nie naruszył tych przepisów. Wbrew poglądowi wyrażonemu w tej apelacji przy zasądzaniu zadośćuczynienia nie doszło także do naruszenia art. 446 k.c. w brzmieniu sprzed zmiany dokonanej ustawą z dnia 3 sierpnia 2008 r. oraz art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. W tej kwestii wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z 20 grudnia 2012 r. w sprawie II CZP 93/12 (OSNC z 2013 r., nr 7-8, poz. 84), stwierdzając: „Artykuł 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152 ze zm.) – w brzmieniu sprzed dnia 11 lutego 2012 r. – nie wyłączał z zakresu ochrony ubezpieczeniowej zadośćuczynienia za krzywdę osoby, wobec której ubezpieczony ponosił odpowiedzialność na podstawie art. 448 k.c.”. Zaprezentowane stanowisko jest w całości podzielane przez Sąd Apelacyjny.

W obu apelacjach znalazły się zarzuty dotyczące przyznania przez Sąd Okręgowy świadczenia w nieadekwatnej wysokości.

Wskazać należy, iż Sąd I instancji powołał się na okoliczności, wynikające ze zgromadzonych w sprawie dowodów, które legły u podstaw przyznania zadośćuczynienia w wysokości 70.000 zł. Ocena prawna nie naruszała przepisów art. 24 § 1 k.c. w zw. z art. 448 k.c. Wszystkie fakty, które zostały przytoczone w apelacji strony powodowej, znalazły się w zasięgu oceny Sądu I instancji. Brak jakichkolwiek podstaw aby dokonywać korekty przyznanego zadośćuczynienia przez jego podwyższenie do kwoty 150.000 zł.

Jedynie na marginesie wskazać należy, że z bezspornych między stronami okoliczności – dokumentu urzędowego w postaci prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 6 lutego 2007 r. wydanego w sprawie I C 1664/05 – wynika, że na rzecz powódki zasądzono od pozwanego odszkodowanie w wysokości 30.573 zł (w okresie wcześniejszym dobrowolnie wypłacono jej ponadto kwotę 6.000 zł). Z pisemnych motywów wyroku wynika, że Sąd Rejonowy przejął, że I. D. należało się odszkodowanie w wysokości 45.000 zł.

Nie można podzielić też stanowiska pozwanego, że zasądzone zadośćuczynienie jest na tyle wygórowane, że zachodziła potrzeba ingerencji Sądu odwoławczego w jego wysokość. W apelacji skarżący przeprowadził własną ocenę prawną okoliczności faktycznych występujących w sprawie, nie podważył jednak przez to oceny zaprezentowanej w motywach zaskarżonego wyroku.

W ocenie Sądu Apelacyjnego słusznie natomiast pozwany podnosił, że Sąd I instancji nie ustosunkował się do podnoszonego przez niego w odpowiedzi na pozew zarzutu przyczynienia się ojca powódki do wypadku. W piśmie procesowym z dnia 1 lutego 2013 r. pozwany wnioskował o przeprowadzenie dowodu z wyroku Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 6 lutego 2007 r. wydanego w sprawie I C 1664/05 na okoliczność przyczynienia się poszkodowanego P. D. do powstania szkody na poziomie 20% i przyznania powódce odszkodowania z uwzględnieniem przyczynienia. Odpis tego wyroku znajduje się w aktach szkodowych PL 2010050503637, które zostały dołączone do odpowiedzi na pozew. Dowód z tych akt został dopuszczony przez Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 24 kwietnia 2013 r. (k. 106 akt).

W sprawie I C 1664/05 Sądu Rejonowego w Białymstoku powódka dochodziła odszkodowania z tytułu pogorszenia się jej sytuacji życiowej wskutek śmierci ojca oraz renty uzupełniającej. Powództwo zostało uwzględnione jedynie częściowo. Przy zasądzaniu roszczeń na rzecz powódki (a także na rzecz jej matki i brata) Sąd Rejonowy przyjął, że P. D. przyczynił się do wypadku w 20% z uwagi na prowadzenie auta z nadmierną prędkością (k. 5-6 uzasadnienia wyroku Sądu Rejonowego w Białymstoku). Dochodząc zadośćuczynienia powódka powoływała się na to samo zdarzenie (śmierć ojca w wypadku drogowym), które było przedmiotem osądu w sprawie I C 1664/05 Sądu Rejonowego w Białymstoku. W sentencji wyroku wydanego w sprawie I C 1664/05 brak ustalenia, że P. D. przyczynił się do wypadku w 20%, jednakże tej treści ocena prawna (co wynika z pisemnych motywów orzeczenia), stała się podstawą obniżenia odszkodowania i renty do poziomu 80% należnych z tego tytułu świadczeń. Wyrok Sądu Rejonowego nie podlegał kontroli instancyjnej – apelacji nie wywiodła żadna ze stron (okoliczność niesporna). Zdaniem Sądu Apelacyjnego ocena prawna Sądu Rejonowego w Białymstoku, wyrażona w wyroku z 6 lutego 2007 r. w sprawie I C 1664/05, że P. D. przyczynił się do wypadku w 20% z uwagi na prowadzenie auta z nadmierną prędkością, jest wiążąca przy rozstrzyganiu o zadośćuczynieniu dochodzonym przez powódkę w niniejszym procesie – miała ona charakter prejudycjalny (art. 365 k.p.c.) – por. m. in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2013 r. w sprawie IV CSK 12/09 niepubl. i przytoczone w nim inne orzeczenia tego Sądu dotyczące tej materii.

Uwzględnienie tej okoliczności spowodowało obniżenie przyznanego powódce zadośćuczynienia o 20% (art. 362 k.c.).

Sąd Apelacyjny nie podzielił natomiast poglądu pozwanego, iż odsetki ustawowe od zadośćuczynienia winny być zasądzone od daty wyrokowania. Podzielił w tym względzie pogląd prawny Sądu I instancji zaprezentowany w pisemnych motywach orzeczenia. Nie jest sporne w sprawie, że wierzyciel przed wniesieniem pozwu wzywał pozwanego do zapłaty zadośćuczynienia.

Konsekwencją obniżenia zadośćuczynienia do kwoty 56.000 zł było odmienne rozstrzygnięcie o kosztach procesu. Powództwo zostało uwzględnione w 37,33%. Powódka poniosła koszty procesu w wysokości 4.817 zł (1.200 zł – opłata od pozwu i 3.617 zł – wynagrodzenie radcy prawnego). Pozwany zaś 3.600 zł (koszty zastępstwa prawnego). Uwzględniając proporcje 37,33% do 62,67% uzasadnione było wzajemne zniesienie wyłożonych przez strony kosztów procesu (art. 100 zd. 1 k.p.c.).

Obowiązek uiszczenia przez strony kosztów sądowych został rozdzielony proporcjonalnie do ostatecznego wyniku sprawy (37,33% do 62,67%) – art. 113 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Kierując się powyższymi względami na mocy art. 386 § 1 k.p.c. i art. 385 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.

O kosztach procesu w instancji odwoławczej postanowiono na podstawie art. 100 k.p.c.

Z uwagi na uwzględnienie jedynie apelacji pozwanego, i to też tylko w części, zasądzono od powódki na rzecz (...) S.A. w W. kwotę 700 zł, stanowiącą zwrot opłaty od apelacji w części uwzględnionej (14.000 zł).