Wyrok SA w Białymstoku z 23 grudnia 2016 r. w sprawie o stwierdzenie nieważności oświadczenia woli.

Sygn. akt I ACa 624/16

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 grudnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący

:

SSA Krzysztof Chojnowski

Sędziowie

:

SA Beata Wojtasiak

SA Bogusław Suter (spr.)

Protokolant

:

Izabela Lach

po rozpoznaniu w dniu 23 grudnia 2016 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa G. K.

przeciwko A. K.

o stwierdzenie nieważności oświadczenia woli

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach

z dnia 25 stycznia 2016 r. sygn. akt I C 745/15

I.  zmienia zaskarżony wyrok w pkt. I, II i III w ten sposób, że oddala powództwo i zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 7.217 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

II.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 6.400 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu w instancji odwoławczej;

III.  odstępuje od obciążania powoda brakującą częścią kosztów sądowych za instancję odwoławczą.

(...)

UZASADNIENIE

Powód G. K. wystąpił przeciwko A. K. z pozwem o stwierdzenie nieważności oświadczenia woli złożonego wobec pozwanego w dniu 11.06.2015 r. o spłacie kredytu mieszkaniowego w latach 2009-2014, udzielonego na podstawie umowy o kredyt nr (...) z dnia 24.11.2009 r., przez wszystkich kredytobiorców i niedochodzeniu wzajemnych roszczeń z tytułu zwrotu poniesionych nakładów na nieruchomość objętą KW nr (...). Jednocześnie powód domagał się zasądzenia od pozwanego na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając swe żądanie powód podał, iż szczegółowo opisane w pozwie oświadczenie złożył albowiem pozwany uzależniał od niego swą zgodę na sprzedaż nieruchomości położonej w Ż., oznaczonej numerem geodezyjnym (...), objętej księgą wieczystą KW nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Augustowie Zamiejscowy Wydział w S., która stanowiła zabezpieczenie kredytu zaciągniętego w dniu 24.11.2009 r. przez strony postępowania w Banku Spółdzielczym w R. T.. Powód – pozostając w obawie przed wypowiedzeniem umowy kredytu przez Bank pociągającej za sobą poważne niebezpieczeństwo finansowe – oświadczenie to ostatecznie złożył (jakkolwiek – jego zdaniem – nie odpowiadało ono prawdzie).

Pozwany A. K. nie uznał powództwa i domagał się jego oddalenia oraz zasądzenia od powoda na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Argumentując swe stanowisko w sprawie pozwany podniósł w pierwszej kolejności, że powód nie wykazał po swojej stronie interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o treści określonej pozwem. Zdaniem pozwanego bowiem ważność oświadczenia z dnia 11.06.2015 r. powód kwestionować może w postępowaniu „dalej idącym”, tj. o dział spadku i zniesienie współwłasności w sprawie V Ns. 45/14 Sądu Rejonowego w Augustowie V Zamiejscowy Wydział Cywilny w S., która toczy się z udziałem stron postępowania i w której powód zgłosił żądanie rozliczenia wydatków poniesionych na nieruchomość położoną w Ż., oznaczoną numerem geodezyjnym (...), objętą księgą wieczystą KW nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Augustowie Zamiejscowy Wydział w S. w postaci spłaty kredytu zaciągniętego w dniu 24.11.2009 r. Dalej pozwany podnosił, iż oświadczenie z dnia 11.06.2015 r. powód podpisał dobrowolnie, świadomie i swobodnie, potwierdzając w ten sposób rzeczywisty stan faktyczny polegający na tym, że pozwany wraz z żoną Z. K. partycypował w spłacie kredytu zaciągniętego w dniu 24.11.2009 r., przeznaczając na ten cel łącznie kwotę 72.000 zł.

Wyrokiem z dnia 25.01.2016 r. Sąd Okręgowy w Suwałkach stwierdził nieważność oświadczenia woli powoda G. K. złożonego w dniu 11.06.2015 r. wobec pozwanego A. K. w przedmiocie spłaty kredytu mieszkaniowego w latach 2009-2014 r., udzielonego na podstawie umowy o kredyt nr (...) z dnia 24.11.2009 r. przez wszystkich kredytobiorców oraz w przedmiocie nie dochodzenia wzajemnych roszczeń z tytułu zwrotu nakładów poniesionych na nieruchomość objętą KW nr (...); zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 7.217 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa (kasa Sądu Okręgowego w Suwałkach) kwotę 4.436 zł tytułem brakujących kosztów sądowych.

Sąd Okręgowy ustalił, iż G. K. jest synem A. K. i H. K.. Wyżej wymienieni zamieszkują przy tym na jednej nieruchomości, położonej w S. przy ul. (...), z tym że w osobnych częściach budynku.

Dnia 24.11.2009 r. G. K. i jego żona S. K. oraz A. K. i jego żona H. K. zaciągnęli w Banku Spółdzielczym w R. T. kredyt na kwotę 400.000 zł z przeznaczeniem na budowę budynku mieszkalnego jednorodzinnego w zabudowie bliźniaczej na nieruchomości położonej w Ż., oznaczonej numerem geodezyjnym (...), objętej księgą wieczystą KW nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Augustowie Zamiejscowy Wydział w S.. Kredyt ten spłacany miał być przy tym w ratach, ostateczny termin spłaty kredytu określono na 30.10.2034 r., a jako zabezpieczenie jego spłaty przewidziano hipotekę kaucyjną do kwoty 800.000 zł na nieruchomości położonej w Ż., oznaczonej numerem geodezyjnym (...), objętej księgą wieczystą KW nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Augustowie Zamiejscowy Wydział w S. oraz cesję praw z polisy ubezpieczeniowej budynku mieszkalnego jednorodzinnego w zabudowie bliźniaczej położonego na ww. nieruchomości.

Po zaciągnięciu kredytu, na wskazanej wyżej nieruchomości wzniesiono budynek mieszkalny jednorodzinny w zabudowie bliźniaczej. Budynek ten do chwili obecnej nie został jednak wykończony. Po śmierci jednego z kredytobiorców (H. K.) pomiędzy G. K. i S. K. oraz A. K. doszło bowiem do silnego konfliktu na tle działu spadku obejmującego m.in. prawa do nieruchomości szczegółowo opisanej powyżej. Postępowanie o dział tego spadku zostało zainicjowane przez A. K. przed Sądem Rejonowym w Augustowie Zamiejscowy Wydział w S. (i toczy się do chwili obecnej). Uczestnikiem tego postępowania jest G. K. jako współwłaściciel przedmiotowej nieruchomości co do ½ części. Wyżej wymieniony zgłosił w tym postępowaniu żądanie rozliczenia wydatków poczynionych na nieruchomość wspólną w postaci spłaty kredytu zaciągniętego w dniu 24.11.2009 r., przy czym żądania tego A. K. nie uznał, podnosząc, że spłata kredytu dokonywana była przez wszystkich kredytobiorców.

Konflikt A. K. i G. K. w sprawie o dział spadku po H. K. zbiegł się w czasie z obniżeniem wydolności finansowej kredytobiorców z umowy z dnia 24.11.2009 r., skutkującej trudnościami ze spłatą rat kredytu. Trudności te doprowadziły z kolei do aneksowania umowy kredytu z dnia 24.11.2009 r. i zawieszenia jego spłaty na okres od 30.04.2014 r. do 30.05.2015 r. (dowód: aneks nr (...) z dnia 26.06.2014 r. k. 34, aneks nr (...) z dnia 11.08.2014 r. k. 35). W okresie zawieszenia spłaty kredytu kredytobiorcy dokonać mieli sprzedaży nieruchomości, a środki uzyskane ze sprzedaży przeznaczyć na spłatę kredytu.

Nieporozumienia pomiędzy A. K. i G. K. przełożyły się na brak współdziałania wyżej wymienionych jak chodzi o sprzedaż nieruchomości. Wyżej wymienieni zamieścili wprawdzie ogłoszenia o sprzedaży na portalach internetowych i w biurach sprzedaży. Satysfakcjonującego finansowo dla obu nabywcy nie mogli oni jednak znaleźć. W efekcie, mimo zbliżającego się terminu upływu zawieszenia spłaty kredytu, nieruchomość ta w dalszym ciągu pozostawała własnością G. K. i A. K.. Powyższe, w powiązaniu z sytuacją materialną wyżej wymienionych uniemożliwiającą terminową spłatę rat kredytu po upływie okresu zawieszenia, rodziło obawę, że ostatecznie kredyt ten zostanie przez Bank Spółdzielczy w R. T.wypowiedziany, a od całej kwoty zadłużenia naliczone zostaną nie tylko odsetki kapitałowe, ale również karne za opóźnienie. Obawa ta była o tyle realna, że sygnały o wypowiedzeniu kredytu docierały do A. K. i G. K. ze strony Banku. Kwota zobowiązania do uregulowania po wypowiedzeniu kredytu przekraczała zaś możliwości finansowe tak G. K. jak i A. K.. Na dzień 27.05.2015 r. wynosiła ona bowiem 379.336,16 zł – w tym kapitał: 356.700 zł i odsetki: 22.636,16 zł.

W międzyczasie relacje między A. K. a G. K. uległy dalszemu pogorszeniu. Wyżej wymienieni nie mogli dojść do porozumienia w najdrobniejszych sprawach, często dochodziło między nimi do awantur i kłótni okraszonych wyzwiskami i wulgaryzmami, które wymagały interwencji policyjnych i skutkowały wszczęciem postępowań karnych oraz zastosowaniem wobec rodziny A. i G. K. procedury tzw. Niebieskiej Karty.

Ostatecznie, dnia 22.05.2015 r. A. K., G. K. i S. K. oraz przedstawiciele (...) w R. T., porozumieli się co do warunków sprzedaży nieruchomości położonej w Ż., oznaczonej numerem geodezyjnym (...), objętej księgą wieczystą KW nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Augustowie Zamiejscowy Wydział w S.. Ustalono wówczas, że cena sprzedaży tejże nieruchomości nie może być niższa niż 280.000 zł i że w całości przeznaczona ona zostanie na spłatę kredytu zaciągniętego dnia 24.11.2009 r., a z momentem wpływu ceny sprzedaży na rachunek (...) w R. (...) Bank ten zwolni A. K. z długu wynikającego z ww. kredytu. Ustalono też wówczas, że pozostałą ewentualnie do spłaty część kredytu uiszczą w całości wyłącznie G. K. i S. K.. Przedmiotem ustaleń nie były natomiast kwestie związane ze spłatą kredytu zaciągniętego w dniu 24.11.2009 r. ani też roszczenia zgłaszana przez G. K. w sprawie działowej toczącej się przed Sądem Rejonowym w Augustowie Zamiejscowym Wydziale Cywilnym w S..

Po ustaleniu powyższych warunków sprzedaży nieruchomości, zainteresowanie jej nabyciem wykazała (...) sp. z o.o. w S. – za cenę 350.000 zł. W związku z powyższym, na dzień 11.06.2015 r. wyznaczono w siedzibie(...) w R. T. spotkanie mające na celu podpisanie umowy przedwstępnej sprzedaży przedmiotowej nieruchomości. Na spotkanie to stawili się: G. K., S. K., A. K. i reprezentant (...) sp. z o.o. w S.. Przed podpisaniem umowy przedwstępnej okazało się jednak, że A. K. swą zgodę na sprzedaż nieruchomości uzależnia od podpisania przez G. K. oświadczenia woli o spłacie kredytu mieszkaniowego w latach 2009-2014, udzielonego na podstawie umowy o kredyt nr (...) z dnia 24.11.2009 r. przez wszystkich kredytobiorców i zrzeczeniu się wzajemnych roszczeń z tytułu zwrotu poniesionych nakładów na nieruchomość objętą KW nr (...). Oświadczenia takiego G. K. podpisać jednak nie chciał, twierdząc, iż nie pokrywa się ono z rzeczywistością. Stanowiska A. K. i G. K. w powyższym zakresie były przy tym nieprzejednane. Dopiero rozmowa wyżej wymienionych z pracownikiem(...) w R. T., który zasugerował, iż niedojście do skutku umowy sprzedaży i brak spłaty kredytu po upływie okresu zawieszenia rat skutkować będzie wypowiedzeniem umowy kredytowej, spowodowała, iż G. K. ostatecznie żądane przez A. K. oświadczenie podpisał. Następnie zaś, jeszcze 11.06.2015 r., podpisano umowę przedwstępną sprzedaży nieruchomości, a dnia 26.06.2015 r. – umowę przeniesienia własności nieruchomości za cenę 350.000 zł. Kwota uzyskana ze sprzedaży nieruchomości przelana przy tym została na rachunek (...) w R. T. celem uregulowania zobowiązania wynikającego z umowy kredytu z dnia 24.11.2009 r.

Kwestia zrzeczenia się przez G. K. roszczeń związanych z wydatkami poczynionymi na nieruchomość położoną w Ż., oznaczoną numerem geodezyjnym (...), objętą księgą wieczystą KW nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Augustowie Zamiejscowy Wydział w S. w części tyczącej się spłaty kredytu zaciągniętego dnia 24.11.2009 r. wypłynęła w relacjach pomiędzy G. K. i A. K. jeszcze przed spotkaniem z dnia 11.06.2015 r., a mianowicie w dniu 10.06.2015 r. Tego bowiem dnia A. K. żądał od G. K. podpisania takiego oświadczenia, ten zaś żądaniu temu odmówił.

W piśmie z dnia 23.06.2015 r. G. K. złożył wobec A. K. oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego w dniu 11.06.2015 r. pod wpływem groźby.

Dalej Sąd I instancji wywiódł, iż za podstawę żądania zgłoszonego przez powoda przyjąć należało art. 189 kpc. Zgodnie z powołanym przepisem powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. W wypadku wystąpienia z żądaniem znajdującym oparcie w przywołanym przepisie podstawową kwestią podlegającą rozstrzygnięciu Sądu jest zatem istnienie interesu prawnego po stronie zgłaszającego żądanie. Dopiero ustalenie, iż interes taki zachodzi uzasadnia dokonanie merytorycznej oceny zgłoszonego roszczenia. Kwestia, czy po stronie powoda zachodzi interes prawny w dochodzeniu roszczenia objętego żądaniem pozwu stanowiła przy tym w sprawie niniejszej kwestię sporną.

Interes prawny powinien być pojmowany szeroko, jako potrzeba wprowadzenia pewności co do istnienia określonego stosunku prawnego lub prawa, w celu zapewnienia powodowi pełnej ochrony prawnej w zakresie wszystkich możliwych skutków prawnych, jakie występują obecnie oraz jakie obiektywnie rzecz biorąc mogą wystąpić w przyszłości, jako następstwa spornego stosunku prawnego lub prawa. Ocena istnienia interesu prawnego wymaga zindywidualizowanych, elastycznych kryteriów, uwzględniających celowościowe podstawy powództwa wytoczonego w oparciu o art. 189 kpc, a jednym z tych kryteriów jest znaczenie, jakie wyrok ustalający wywarłby na sytuację prawną powoda obecnie i w przyszłości. O występowaniu interesu prawnego świadczy możliwość stanowczego zakończenia tym wyrokiem sporu obecnie występującego, jak i sporów, które mogą z kwestionowanego stosunku prawnego wystąpić w przyszłości, zaś przeciwko istnieniu interesu prawnego przemawia możliwość uzyskania pełniejszej ochrony praw powoda w drodze innego powództwa. W szczególności przyjmuje się, że jeżeli powodowi przysługuje dalej idące powództwo o świadczenie, to w zasadzie nie ma on interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie stosunku prawnego lub prawa. Również wówczas, gdy przeciwko powodowi wytoczone zostało powództwo o świadczenie, mające podstawę w stosunku prawnym, co do którego twierdzi on, że nie istnieje, powód traci interes prawny w żądaniu ustalenia, jeżeli może w tamtym procesie podnieść taki zarzut jako niweczący roszczenie. Jednakże zasada ta nie ma charakteru bezwzględnego, bowiem niewątpliwie powód w takiej sytuacji nie traci interesu prawnego jeżeli w jego interesie, niezwiązanym z wytoczonym przeciwko niemu powództwie o świadczenie, leży wykazanie, że stosunek prawny nie istnieje, a więc jeżeli wyrok w sprawie o świadczenie nie usunie niepewności w zakresie wszelkich skutków prawnych, jakie wynikają lub mogą wyniknąć w przyszłości ze stosunku prawnego, którego istnienie powód kwestionuje. Powód zachowuje zatem interes prawny do wytoczenia powództwa o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego, mimo przysługującego mu powództwa o świadczenie lub mimo wytoczenia przeciwko niemu takiego powództwa przez stronę przeciwną na podstawie spornego stosunku prawnego, jeżeli z tego stosunku wynikają jeszcze inne, lub dalej idące skutki, których dochodzenie w drodze powództwa o świadczenie nie jest możliwe lub nie jest jeszcze aktualne. W takim wypadku tylko powództwo o ustalenie nieistnienia tego stosunku prawnego może w sposób definitywny rozstrzygnąć niepewną sytuację prawną powoda i zapobiec także na przyszłość możliwym sporom, a tym samym w sposób pełny zaspokoić jego interes prawny.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że po stronie powoda zachodzi interes prawny w ustaleniu nieważności oświadczenia woli złożonego w dniu 11.06.2015 r. Jakkolwiek bowiem pomiędzy stronami postępowania toczy się postępowanie o dział spadku i zniesienie współwłasności, w którym powód domaga się rozliczenia wydatków poczynionych na spłatę kredytu zaciągniętego dnia 24.11.2009 r., to jednak nie jest to żądanie co do którego zastosowanie znajduje art. 618 § 1 kpc. Nie jest to bowiem żądanie rozliczenia nadkładów na rzecz wspólną, dające się zakwalifikować jako roszczenie współwłaściciela z tytułu posiadania rzeczy, lecz roszczenie obligacyjne, powstałe na tle wykonania umowy kredytu i wynikające z solidarności biernej kredytobiorców umowy z dnia 24.11.2009 r. oraz stanowiącego jej konsekwencję roszczenia regresowego, o jakim mowa w art. 376 kc. Ewentualne rozliczenie tego żądania nastąpi zatem nie stosownie do udziałów przysługującym stronom postępowania w nieruchomości stanowiącej spłatę przedmiotowego kredytu, lecz stosownie do zapisów umowy kredytowej regulujących kwestie zwrotu świadczenia spełnionego przez jednego ze współdłużników solidarnych, względnie według reguły wskazanej w art. 376 § 1 kc in fine. Sąd Okręgowy podkreślił też, że roszczenie regresowe oparte na art. 376 kc dłużnik solidarny zgłosić może wobec współdłużnika solidarnego w każdym czasie, także poza postępowaniem o dział spadku. W takim zaś układzie rzeczy powód ma interes prawny w rozstrzygnięciu stanu niepewności w zakresie wszelkich skutków prawnych, jakie wynikają lub mogą wyniknąć w przyszłości ze oświadczenia z dnia 11.06.2015 r., kwestionowanego pozwem.

W dalszych rozważaniach Sąd Okręgowy dokonał oceny merytorycznej zgłoszonego żądania na płaszczyźnie art. 87 kc. Odwołując się do zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i po dokonaniu jego oceny sąd ten doszedł do przekonania, iż składając w dniu 11.06.2015 r. oświadczenie kwestionowane pozwem, powód działał pod wpływem groźby bezprawnej. W konsekwencji, zdaniem Sądu Okręgowego, przyjąć trzeba było, że kwestionowane pozwem oświadczenie z dnia 11.06.2015 r. powód złożył w warunkach nieważności, o jakich mowa w art. 87 kc. Jako że powód uczynił zadość warunkom uchylenia się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu wskazanym w art. 88 kc (składając stosowne oświadczenie wobec pozwanego w piśmie z dnia 23.06.2015 r.) żądanie pozwu ocenić w takim stanie rzeczy należało jako usprawiedliwione, stąd też orzeczono jak w pkt I wyroku.

O kosztach procesu Sąd I instancji orzekł z mocy art. 98 kpc w zw. z § 6 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenie przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy udzielonej z urzędu (j.t. Dz.U. z 2013 r. poz. 461). – zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Na zasądzoną sumę złożyło się wynagrodzenie fachowego pełnomocnika reprezentującego powoda, powiększone o opłatę skarbową od pełnomocnictwa (7.217 zł).

O brakujących kosztach sądowych obejmujących opłatę od pozwu, od uiszczania której powód był zwolniony, Sąd orzekł z mocy art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28.07.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1025) w zw. z art. 98 kpc.

Apelację od powyższego wyroku złożył pozwany zaskarżając go w całości i zarzucając:

1) naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 87 kc poprzez wadliwe uznanie, że powód złożył pozwanemu oświadczenie woli dnia 11.06.2015 r. w przedmiocie spłaty kredytu mieszkaniowego w latach 2009-2014 przez wszystkich kredytobiorców oraz w przedmiocie nie dochodzenia wzajemnych roszczeń z tytułu zwrotu nakładów poniesionych na nieruchomość objętą KW (...) pod wpływem groźby bezprawnej, nadto że podpisanie tego oświadczenia groziło poważnym niebezpieczeństwem majątkowym dla powoda, w sytuacji, gdy żadna z przesłanek wymienionych w art. 87 kc w niniejszej sprawie nie nastąpiła;

2) naruszenie przepisów prawa procesowego, a mianowicie:

- art. 233 § 1 kpc poprzez zastosowanie dowolnej oceny dowodów, w konsekwencji dokonanie ustaleń faktycznych sprzecznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego przez przyjęcie, że powód złożył pozwanemu oświadczenie woli z dnia 11.06.2015 r. w przedmiocie spłaty kredytu mieszkaniowego w latach 2009-2014 przez wszystkich kredytobiorców oraz w przedmiocie nie dochodzenia wzajemnych roszczeń z tytułu zwrotu nakładów poniesionych na nieruchomość objętą KW (...) pod wpływem groźby bezprawnej, nadto, że podpisanie tego oświadczenia groziło poważnym niebezpieczeństwem majątkowym dla powoda, w sytuacji, gdy materiał dowodowy zebrany w sprawie nie dawał podstaw do takich ustaleń;

- art. 189 kpc w zw. z art. 618 kpc poprzez uznanie, że w niniejszej sprawie zachodzą przesłanki do zastosowania art. 189 kpc, w sytuacji gdy powód i pozwany, w zakresie rozliczenia nakładów na nieruchomość objętą KW (...) toczą spór zawisły w sprawie V Ns 45/14, spór ten dotyczy również spłat kredytu, co winno prowadzić do wniosku, że pozew w niniejszej sprawie nie był jedynym możliwym środkiem ochrony zagrożonej lub naruszonej sfery prawnej powoda;

- § 6 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, poprzez zastosowanie w/w punktu, gdy winien mieć zastosowanie punkt 6 Rozporządzenia.

Wskazując na powyższe wnosił pozwany o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu za obie instancje.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelację pozwanego uznać należy za zasadną.

Sąd I instancji trafnie przyjął, że za podstawę żądania pozwu należało przyjąć art. 189 kpc. Słusznie też sąd ten przyjął, że w wypadku wystąpienia z żądaniem znajdującym oparcie w przywołanym przepisie, podstawową kwestią podlegającą rozstrzygnięciu jest istnienie interesu prawnego po stronie zgłaszającego żądanie. Dopiero ustalenie, iż interes taki zachodzi uzasadnia dokonanie merytorycznej oceny zgłoszonego roszczenia.

W dalszych rozważaniach Sąd Okręgowy definiując pojęcie interesu prawnego w znaczeniu art. 189 kpc odwołał się w tym względzie do bogatego orzecznictwa Sądu Najwyższego i wskazał, iż powszechnie przyjmuje się, że jeżeli powodowi przysługuje dalej idące powództwo o świadczenie, to w zasadzie nie ma on interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie stosunku prawnego lub prawa. Również wówczas, gdy przeciwko powodowi wytoczone zostało powództwo o świadczenie, mające podstawę w stosunku prawnym, co do którego twierdzi on, że nie istnieje, powód traci interes prawny w żądaniu ustalenia, jeżeli może w tamtym procesie podnieść taki zarzut jako niweczący roszczenie.

Następnie Sąd I instancji zaznaczył, że zasada ta nie ma charakteru bezwzględnego, bowiem powód w sytuacji gdy to przeciwko niemu wytoczono powództwo o świadczenie, mające podstawę w negowanym przez niego stosunku prawnym, nie traci interesu prawnego jeżeli w jego interesie, niezwiązanym z wytoczonym przeciwko niemu powództwem o świadczenie, leży wykazanie, że stosunek prawny nie istnieje, a więc jeżeli wyrok w sprawie o świadczenie nie usunie niepewności w zakresie wszelkich skutków prawnych, jakie wynikają lub mogą wyniknąć w przyszłości ze stosunku prawnego, którego istnienie powód kwestionuje. Zdaniem Sądu Okręgowego, powód zachowuje zatem interes prawny do wytoczenia powództwa o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego, mimo przysługującego mu powództwa o świadczenie lub mimo wytoczenia przeciwko niemu takiego powództwa przez stronę przeciwną na podstawie spornego stosunku prawnego, jeżeli z tego stosunku wynikają jeszcze inne, lub dalej idące skutki, których dochodzenie w drodze powództwa o świadczenie nie jest możliwe lub nie jest jeszcze aktualne. W takim wypadku tylko powództwo o ustalenie nieistnienia tego stosunku prawnego może w sposób definitywny rozstrzygnąć niepewną sytuację prawną powoda i zapobiec także na przyszłość możliwym sporom, a tym samym w sposób pełny zaspokoić jego interes prawny.

Powyższe rozważania Sądu Okręgowego są w ocenie Sądu Apelacyjnego jak najbardziej trafne, natomiast nie sposób zgodzić się z wnioskami wyprowadzonym przez ten sąd z powyższych rozważań na gruncie rozpoznawanej sprawy.

Przypomnieć należy, że spór między stronami w przedmiotowej sprawie sprowadza się do tego, czy kredyt zaciągnięty przez powoda i pozwanego razem z małżonkami, a zabezpieczony hipoteką kaucyjną na nieruchomości stanowiącej ich współwłasność, objętej KW (...), był spłacany przez wszystkich kredytobiorców – jak to stwierdzono w kwestionowanym co do swej ważności oświadczeniu z dnia 11.06.2015 r. – czy też wyłącznie przez powoda. Przy tak sprecyzowanych stanowiskach stron jest więc oczywistym, że ewentualny wyrok ustalający nieważność oświadczenia z dnia 11.06.2015 r. stwierdzającego spłacanie kredytu przez wszystkich kredytobiorców bynajmniej nie usunie stanu niepewności między stronami w zakresie tego, w jaki sposób i przez kogo ostatecznie był spłacany wskazany kredyt. Co istotniejsze, wobec twierdzeń powoda, że to on wyłącznie spłacał ów kredyt, jest też oczywistym, że to wyłącznie powód będzie mógł ewentualnie wystąpić ze stosownymi roszczeniami regresowymi przeciwko pozostałym kredytobiorcom, zwłaszcza że kredyt został ostatecznie spłacony w całości w wyniku sprzedaży nieruchomości ceną uzyskaną od nabywcy (k. 104 i 106 akt) oraz wpłatą własną powoda (k. 107-108 akt). W istocie więc, z punktu widzenia interesu powoda, wyrok ustalający w przedmiotowej sprawie będzie miał jedynie walor prejudykatu dla dalszego dochodzenia ewentualnych roszczeń regresowych wobec pozostałych kredytobiorców, a to czyni powództwo o ustalenie niedopuszczalnym. Powodowi niewątpliwie przysługuje bowiem roszczenie dalej idące – o świadczenie, gdzie ewentualnie przesłanką rozstrzygnięcia może być ważność oświadczenia z dnia 11.06.2015 r.

Odnosząc się do oświadczenia z dnia 11.06.2015 r. (k. 90 akt) zauważyć też należy, iż w istocie zawiera ono dwa oświadczenia: wiedzy w zakresie tego, kto spłacał wskazany w nim kredyt oraz woli w zakresie nie dochodzenia wzajemnych roszczeń z tytułu zwrotu poniesionych nakładów na nieruchomość, objętą KW nr (...). Jeżeli chodzi o oświadczenie wiedzy, to ze swej istoty nie stanowi ono przeszkody w dowodzeniu, że faktycznie kredyt był spłacany w inny sposób. Z kolei oświadczenie woli dotyczy roszczeń z tytułu zwrotu nakładów na nieruchomość poniesionych przez jej współwłaścicieli (powoda i pozwanego). Zgodnie z art. 618 § 1 i 2 kpc, z chwilą wszczęcia postępowania o zniesienie współwłasności, a takie postępowanie zostało wszczęte – V Ns 45/14 – to wyłącznie w tym postępowaniu rozstrzyga się o powyższych roszczeniach, a wskazane oświadczenie woli i jego ważność winna być badana właśnie w tym postępowaniu jako ewentualna przesłanka rozstrzygnięcia o zgłoszonych nakładach. Z tego też powodu brak jest interesu prawnego powoda, który stosowne roszczenia we wskazanej sprawie V Ns 45/14 z tytułu poniesionych nakładów w postaci spłaty kredytu zgłosił, w żądaniu ustalenia. Zaznaczyć należy, iż w ocenie Sądu Apelacyjnego brak było podstaw do ewentualnego przekazania przedmiotowej sprawy do dalszego rozpoznania sądowi prowadzącemu postępowanie o zniesienie współwłasności (art. 618 § 2 zdanie drugie kpc), a to z uwagi na fakt, że przekazaniu z mocy art. 618 § 2 kpc podlegają sprawy o roszczenia (o świadczenie) między współwłaścicielami, a przedmiotowa sprawa jako sprawa o ustalenie do tej kategorii się nie zalicza.

Odnosząc się w tym miejscu do twierdzeń Sądu Okręgowego, iż do żądania rozliczenia wydatków poczynionych na spłatę kredytu, zgłoszonego przez powoda w postępowaniu o dział spadku i zniesienie współwłasności, nie znajduje zastosowania art. 618 § 1 kpc, należy uznać je co do zasady za nieuzasadnione w okolicznościach przedmiotowej sprawy. Zauważyć bowiem należy, iż zaciągnięty kredyt został zabezpieczony hipoteką kaucyjną na nieruchomości stanowiącej współwłasność między innymi powoda i pozwanego. Obciążenie nieruchomości hipoteką niewątpliwie wpływa na jej wartość. W orzecznictwie na tle spraw podziałowych (o podział majątku wspólnego, zniesienie współwłasności i dział spadku) ugruntowanym jest pogląd, że takie obciążenia należy uwzględniać przy określaniu wartości nieruchomości, pomniejszając wartość nieruchomości o kwotę niespłaconego kredytu zabezpieczonego hipoteką na tej nieruchomości (vide: postanowienie SN z dnia 20.04.2011 r., I CSK 661/10 i orzecznictwo w nim powołane). W takiej sytuacji spłata przez jednego ze współwłaścicieli kredytu zabezpieczonego hipoteką na nieruchomości stanowiącej przedmiot współwłasności niewątpliwie wpływa na wartość tej nieruchomości – jej wzrost z uwagi na zmniejszenie zadłużenia zabezpieczonego hipoteką, co niewątpliwie stanowi nakład na tą nieruchomość podlegający rozliczeniu stosownie do treści art. 618 § 1 kpc (tak też Sąd Najwyższy w powołanym wyżej postanowieniu z dnia 20.04.2011 r., I CSK 661/10 zapadłym w sprawie o zniesienie współwłasności). Rzeczą sądu prowadzącego postępowanie w sprawie V Ns 45/14 będzie oczywiście ocena, jakie znaczenie – w kontekście art.618§3 kpc – ma dla żądania rozliczenia nakładów w postaci spłaty kredytu zabezpieczonego hipoteką na nieruchomości, fakt zbycia owej nieruchomości przez współwłaścicieli w toku postępowania, co jak się wydaje można by traktować jako umowne zniesienie współwłasności, mogące mieć w zależności od okoliczności, określone konsekwencje dla dopuszczalności żądania rozliczenia nakładów na tą nieruchomość po umownym wyjściu ze współwłasności (vide: wyrok SA w Łodzi z dnia 10.04.2014r., I ACa 1334/13).

Reasumując, w świetle powyższych rozważań za zasadny należało uznać zarzut apelacji naruszenia art.189 kpc. Konsekwencją powyższego, a więc uznania, że powód nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia bowiem przysługuje mu żądanie dalej idące – o świadczenie bądź to pod postacią zgłoszonego już w sprawie V Ns 45/14 żądania rozliczenia nakładów bądź też roszczenia regresowego, bezprzedmiotowym było ustosunkowywanie się do zarzutów apelacji dotyczących ważności oświadczenia z dnia 11.06.2015 r.

Mając powyższe na uwadze orzeczono jak w sentencji na mocy art. 386 § 1 kpc.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na mocy art. 98 § 1 kpc zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu w części dotyczącej kosztów procesu zaś na mocy art. 113 ust. 4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych o brakujących kosztach sądowych.

(...)