Art. 4. 1. Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia:
1) tworzy, łączy, dzieli i znosi gminy oraz ustala ich granice;
2) nadaje gminie lub miejscowości status miasta i ustala jego granice;
3) ustala i zmienia nazwy gmin oraz siedziby ich władz.
2. Rozporządzenie, o którym mowa w ust. 1, może być wydane także na wniosek
zainteresowanej rady gminy.
3. Ustalenie i zmiana granic gmin dokonywane są w sposób zapewniający
gminie terytorium możliwie jednorodne ze względu na układ osadniczy i przestrzenny, uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze i kulturowe oraz zapewniający zdolność
wykonywania zadań publicznych.
4. Nadanie gminie lub miejscowości statusu miasta, ustalenie jego granic i ich
zmiana dokonywane są w sposób uwzględniający infrastrukturę społeczną
i techniczną oraz układ urbanistyczny i charakter zabudowy.
5. Zmiany, o których mowa w ust. 1, następują z dniem 1 stycznia.

Art. 4a. 1. Wydanie rozporządzenia, o którym mowa w art. 4 ust. 1, wymaga
zasięgnięcia przez ministra właściwego do spraw administracji publicznej opinii
zainteresowanych rad gmin, poprzedzonych przeprowadzeniem przez te rady
konsultacji z mieszkańcami, a w przypadku zmian granic gmin naruszających granice
powiatów lub województw – dodatkowo opinii odpowiednich rad powiatów lub
sejmików województw, z zastrzeżeniem ust. 2.
2. Konsultacje z mieszkańcami w sprawach zmiany granic gmin lub granic
miasta polegającej na wyłączeniu obszaru lub części obszaru jednostki pomocniczej
gminy i jego włączeniu do sąsiedniej jednostki pomocniczej tej gminy lub do
sąsiedniej gminy mogą zostać ograniczone do:
1) mieszkańców jednostki pomocniczej gminy objętych zmianą – przez
odpowiednie rady gmin;
2) mieszkańców gmin objętych zmianą naruszającą granice powiatów lub
województw – przez odpowiednie rady powiatów lub sejmiki województw.
3. W przypadku niewyrażenia opinii, o której mowa w ust. 1, w terminie
3 miesięcy od dnia otrzymania wystąpienia o opinię, wymóg zasięgnięcia opinii
uznaje się za spełniony.
4. W przypadku przeprowadzenia referendum lokalnego w sprawie utworzenia,
połączenia, podziału i zniesienia gminy oraz ustalenia granic gminy, o którym mowa
w art. 4c, konsultacji z mieszkańcami, o których mowa w ust. 1 i 2, nie przeprowadza się.

Art. 4b. 1. Wydanie rozporządzenia, o którym mowa w art. 4 ust. 1, na wniosek
rady gminy wymaga:
1) wniosku rady gminy poprzedzonego przeprowadzeniem przez tę radę konsultacji
z mieszkańcami, wraz z uzasadnieniem oraz niezbędnymi dokumentami,
mapami i informacjami potwierdzającymi zasadność wniosku;
2) opinii rad gmin objętych wnioskiem, poprzedzonych przeprowadzeniem przez te
rady konsultacji z mieszkańcami, a w przypadku zmiany granic gminy
naruszającej granice powiatów lub województw – opinii odpowiednich rad
powiatów lub sejmików województw;
3) opinii wojewody właściwego dla gminy lub gmin objętych wnioskiem.
2. Do wniosku i opinii, o których mowa w ust. 1, przepisy art. 4a ust. 2
i 3 stosuje się odpowiednio.
3. Rada gminy występuje z wnioskiem, o którym mowa w ust. 1, do ministra
właściwego do spraw administracji publicznej za pośrednictwem wojewody,
w terminie do dnia 31 marca.
4. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, tryb postępowania przy
składaniu wniosków, o których mowa w ust. 1, oraz dokumenty, które należy dołączyć do wniosku.

Art. 4c. 1. W sprawie utworzenia, połączenia, podziału i zniesienia gminy oraz
ustalenia granic gminy może być przeprowadzone referendum lokalne z inicjatywy
mieszkańców.
2. Z inicjatywą przeprowadzenia referendum, o którym mowa w ust. 1, wystąpić
może jedynie grupa co najmniej 15 obywateli, o której mowa w art. 11 ust. 1a ustawy
z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 741).
3. Referendum, o którym mowa w ust. 1, nie przeprowadza się, jeżeli z analizy
przeprowadzonej przed referendum wynika, iż na skutek podziału lub ustalenia
nowych granic gminy:
1) dochody podatkowe na mieszkańca gminy w zmienionych granicach lub gminy
utworzonej byłyby niższe od najniższych dochodów podatkowych na
mieszkańca ustalonych dla poszczególnych gmin zgodnie z ustawą z dnia 13
listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z
2020 r. poz. 23 i 374);
2) gmina w zmienionych granicach lub gmina utworzona byłaby mniejsza od
najmniejszej pod względem liczby mieszkańców gminy w Polsce według stanu
na dzień 31 grudnia roku poprzedzającego ogłoszenie rozporządzenia, o którym
mowa w art. 4.
4. Analizy, o której mowa w ust. 3, dokonuje właściwy wojewoda.
5. W przypadku przeprowadzania z inicjatywy mieszkańców referendum,
o którym mowa w ust. 1, pytanie zawarte we wniosku, o którym mowa w art. 15
ust. 2 ustawy z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym, powinno określać
szczegółowo proponowane zmiany w podziale terytorialnym państwa.
6. Wojewoda przekazuje ministrowi właściwemu do spraw administracji
publicznej informację o publikacji w wojewódzkim dzienniku urzędowym protokołu
wyniku referendum, o którym mowa w ust. 1.

Art. 4d. Rada Ministrów nie przeprowadza zmian, o których mowa w art. 4
ust. 1 pkt 1, jeżeli:
1) dochody podatkowe na mieszkańca gminy w zmienionych granicach lub gminy
utworzonej byłyby niższe od najniższych dochodów podatkowych na
mieszkańca ustalonych dla poszczególnych gmin zgodnie z ustawą z dnia 13
listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego;
2) gmina w zmienionych granicach lub gmina utworzona byłaby mniejsza od
najmniejszej pod względem liczby mieszkańców gminy w Polsce według stanu
na dzień 31 grudnia roku poprzedzającego ogłoszenie rozporządzenia, o którym
mowa w art. 4.

Art. 4e. 1. W przypadku łączenia gmin lub tworzenia nowej gminy Prezes Rady
Ministrów, na wniosek wojewody zgłoszony za pośrednictwem ministra właściwego
do spraw administracji publicznej, wyznacza pełnomocnika do spraw połączenia gmin
lub utworzenia nowej gminy spośród pracowników podległych wojewodzie albo
pracowników urzędu gminy, której obszar wchodzi w skład łączonej lub nowo
tworzonej gminy.
2. Do czasu połączenia gmin lub utworzenia nowej gminy zadaniem
pełnomocnika, o którym mowa w ust. 1, jest przygotowanie organizacyjne i prawne
gminy do wykonywania zadań publicznych, w tym przygotowanie projektu uchwały
budżetowej gminy w trybie i na zasadach określonych w przepisach o finansach publicznych.
3. Z dniem połączenia gmin lub utworzenia nowej gminy pełnomocnik, o którym
mowa w ust. 1, przejmuje wykonywanie zadań i kompetencji ich organów do dnia
wyboru nowych organów gminy, a w przypadku, o którym mowa w art. 390a
§ 2 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz. U. z 2019 r. poz. 684 i 1504 oraz z 2020 r. poz. 568) – do dnia pierwszej sesji rady gminy zwołanej w trybie art. 20 ust. 2ba.

Art. 4ea. 1. Gmina powstała w wyniku połączenia gmin wstępuje we wszystkie
prawa i obowiązki połączonych gmin, w tym prawa i obowiązki wynikające
z zezwoleń, koncesji oraz innych aktów administracyjnych.
2. Organy gminy powstałej w wyniku połączenia gmin stają się organami
właściwymi lub stronami wszczętych i niezakończonych postępowań
administracyjnych i sądowych.
3. Ujawnienie w księgach wieczystych lub w rejestrach przejścia na gminę,
o której mowa w ust. 1, praw ujawnionych w tych księgach lub rejestrach następuje na
wniosek gminy.
4. W przypadku gdy rozporządzenie w sprawie połączenia gmin zostało wydane
na wniosek poparty przez wszystkie zainteresowane rady gmin, gminy te zawierają
porozumienie, o którym mowa w art. 44 pkt 2.
5. Akty prawa miejscowego ustanowione przez organy gmin przed połączeniem
gmin stają się aktami prawa miejscowego gminy powstałej w wyniku połączenia
gmin, obowiązującymi na obszarze działania organów, które je ustanowiły, do dnia
wejścia w życie nowych aktów prawa miejscowego ustanowionych przez organ gminy
powstałej w wyniku połączenia gmin, jednak nie dłużej niż przez okres 3 lat od dnia połączenia.

Art. 4eb. 1. W przypadku zmiany granic gmin polegającej na wyłączeniu części
obszaru gminy i jego włączeniu do sąsiedniej gminy, gmina, do której został włączony
ten obszar, wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki gminy na tym obszarze, w tym
prawa i obowiązki wynikające z zezwoleń, koncesji oraz innych aktów administracyjnych.
2. Akty prawa miejscowego z zakresu planowania i zagospodarowania
przestrzennego ustanowione przez organ gminy przed zmianą granic:
1) w części dotyczącej obszaru, który został wyłączony z tej gminy, stają się aktami
prawa miejscowego gminy, do której ten obszar został włączony i obowiązują do
dnia wejścia w życie nowych aktów prawa miejscowego ustanowionych przez
organ tej gminy, jednak nie dłużej niż przez okres 3 lat od dnia zmiany granic gminy;
2) w części dotyczącej obszaru, który nie został wyłączony z tej gminy, pozostają w mocy.

Art. 4f. Jeżeli w wyniku zmian w podziale terytorialnym państwa rada gminy
została z mocy prawa rozwiązana na podstawie art. 390 § 5 ustawy z dnia 5 stycznia
2011 r. – Kodeks wyborczy, Prezes Rady Ministrów na wniosek wojewody zgłoszony
za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej wyznacza
osobę, która wykonuje zadania i kompetencje rady gminy do czasu wyboru nowej rady.

Ustawa o samorządzie gminnym art. 4