Wyrok SA w Poznaniu z 25 października 2012 r. w sprawie o nakazanie złożenia oświadczenia woli, ewentualnie o zapłatę

UZASADNIENIE

(...) sp. z o.o. w likwidacji z siedzibą w P., pozwem skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa - Prezydentowi Miasta P., wniósł o nakazanie pozwanemu złożenia oświadczenia woli, którego treścią jest nabycie od powoda własności nieruchomości położonej w P. przy ul. (...), składającej się z działek (...), dla których Sąd Rejonowy Poznań - Stare Miasto w P. prowadzi księgę wieczystą KW nr (...). Powód wniósł ewentualnie o zobowiązanie pozwanego do zapłaty na jego rzecz kwoty 5.466.OOOzł wraz z odsetkami ustawowymi za zwłokę od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu wskazał, że powodowa spółka została powołana na mocy umowy spółki z 20 października 1993 r. W treści § 7 umowy zapisano, że Skarb Państwa obejmuje w kapitale zakładowym spółki jeden udział o wartości 123.595.000.000 starych złotych i pokrywa go wkładem niepieniężnym obejmującym prawo własności nieruchomości wymienionych w Załączniku nr 2 do umowy. Niektóre z działek oznaczone numerami (...) zostały przeniesione na własność spółki, natomiast w odniesieniu do spornych działek strony oświadczyły, że nie zakończyło się postępowanie wieczystoksięgowe w związku z zakwestionowaniem przez byłych właścicieli prawidłowości wpisu w księdze wieczystej i była to jedyna przeszkoda do przeniesienia własności również tych działek na powoda. Z uwagi na fakt, że postępowanie to zakończyło się prawomocnym wyrokiem w całości oddalającym roszczenia byłych właścicieli, a złożona skarga kasacyjna została odrzucona, brak jest obecnie przeszkód prawnych do wykonania przez pozwanego zobowiązania do wniesienia pozostałej części aportu.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa i obciążenie powoda kosztami postępowania, w tym kosztami zastępstwa procesowego na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 31 maja 2012 roku Sąd Okręgowy w Poznaniu nakazał pozwanemu Skarbowi Państwa – Prezydentowi Miasta P., aby złożył oświadczenie woli następującej treści: „Skarb Państwa reprezentowany przez Prezydenta Miasta P. przenosi na (...) spółka z o.o. w likwidacji siedzibą w P. prawo własności nieruchomości położonej w P. przy ulicy (...), obręb Ł., składającej się z działek o numerach (...), dla której Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w P., Wydział V Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą Kw. nr (...)”. Nadto sąd obciążył pozwanego kosztami procesu.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia Sądu Okręgowego;

W dniu 20 października 1993 r. przed notariuszem E. Z. zawarta została umowa spółki, mocą której powołana została spółka z ograniczoną odpowiedzialnością - (...) z siedzibą w P.. W treści § 7 pkt 1 przedmiotowej umowy strony oświadczyły, że Skarb Państwa obejmuje w kapitale zakładowym spółki jeden udział o wartości 123.595.000.000 starych złotych i pokrywa go wkładem niepieniężnym obejmującym prawo własności nieruchomości wymienionych w Załączniku nr 2 do umowy. Z kolei w pkt 7 b) Załącznika nr 2 do umowy stanowiącego spis prawa użytkowania wieczystego i własności nieruchomości przysługujących Fabryce (...) w P., poprzednika prawnego powoda, wymieniono m.in. działki nr (...) położone w P. przy ul. (...) ze wskazaniem, że są one przedmiotem użytkowania wieczystego do dnia 5 grudnia 2089r.

Dnia 11 lipca 1995 r. przed notariuszem Z. M. strony zawarły umowę przeniesienia własności nieruchomości m.in. działek (...) położonych przy ul. (...). W § 3 pkt 3 tej umowy zawarte jest zgodne oświadczenie stron, że przedmiotową umową nie zostały objęte działki (...), gdyż w odniesieniu do nich nie zostało jeszcze zakończone postępowanie wieczystoksięgowe w związku z zakwestionowaniem przez byłych właścicieli prawidłowości wpisu w księdze wieczystej.

Przed wojną właścicielem przedmiotowej nieruchomości był J. P. (1), a jego prawa były ujawnione w zbiorczej księdze wieczystej KW Ł. tom 1 k. 3, tom 72 k. 2156, tom 88 k. 2791. Skarb Państwa z mocy prawa nabył na własność całą sporną nieruchomość na podstawie art. 3 ust. 1 i 5 oraz art. 6 ustawy z dnia 3 stycznia 1946r. o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej oraz par. 65 ust. 1 pkt D i par. 71 rozporządzenia Rady Ministrów z 30.01.1947r. w sprawie trybu postępowania przy przejmowaniu przedsiębiorstw na własność Państwa. Na podstawie tych przepisów, Minister Przemysłu i Handlu wydał w dniu 14 lutego 1948r. orzeczenie nr 26 o przejęciu przedsiębiorstw na własność Państwa (opublikowane w Monitorze Polskim z dnia 30 kwietnia 1948r., nr 44, poz.226). Pod pozycją 65 wykazu przedsiębiorstw wymienionych w załączniku wskazane zostało przedsiębiorstwo (...) ul. (...), w skład którego wchodziły zapisane wówczas w KW Ł. tom 88 k. 2791 działki nr (...) z arkusza mapy 10 obręb Ł. o łącznej powierzchni 1822 m 2. Przejście z mocy prawa przedmiotowej nieruchomości zostało potwierdzone protokołem zdawczo -odbiorczym z 28.12.1950 r. i orzeczeniem Ministra Komunikacji z 24.03.1961 r.

W dniu 22 stycznia 1993 r, pozwany złożył wniosek o wykreślenie w dziale II księgi wieczystej jako właściciela nieruchomości stanowiących działki (...) J. P. (1) i wpisanie jako właściciela Skarbu Państwa.

W dniu 16 lipca 1993 r. Sąd Rejonowy w Poznaniu orzekł o zamknięciu ksiąg wieczystych KW Ł. tom 1 karta 3, tom 72 karta 2156 i tom 88 karta 2791 i urządzeniu nowej księgi wieczystej KW nr (...) wpisując w dziale I-O P. - Ł. ul. (...) 4a działki nr (...), a w dziale II - Skarb Państwa.

Postanowieniem z dnia 15 września 1995 r. Sąd Wojewódzki w Poznaniu uchylił zaskarżony wpis, a to na skutek rewizji uczestników postępowania (następców prawnych wpisanego właściciela nieruchomości).

Rozpoznając sprawę ponownie postanowieniem z dnia 7 maja 1999 r. Sąd Rejonowy w Poznaniu odmówił dokonania wpisu prawa własności na rzecz Skarbu Państwa.

W dniu 3 kwietnia 2001 r. do Sądu Rejonowego w Poznaniu złożony został wniosek Skarbu Państwa o wpis prawa własności w księdze wieczystej KW nr (...) na rzecz Skarbu Państwa.

W dniu 26 kwietnia 2004 r. Sąd Rejonowy w Poznaniu dokonał wpisu w dziale II KW nr (...) własności Skarbu Państwa do udziału 12/15.

Postanowieniem z dnia 28 września 2005 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu oddalił apelację od wpisu jako niezasadną.

Skarb Państwa jest ujawniony w księdze wieczystej (...) jako właściciel udziału wynoszącego 12/15 części nieruchomości będącej przedmiotem niniejszego postępowania od dnia 28 września 2005 r.

W odniesieniu do prawa własności udziału wynoszącego 3/15 części nieruchomości od dnia 15 grudnia 2003 r. toczyło się przed Sądem Rejonowym w Poznaniu postępowanie z powództwa Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta P. przeciwko następcom prawnym J. P. (1), w ten sposób, że w miejsce udziałów pozwanych miał zostać wpisany Skarb Państwa. Wyrokiem z dnia 27 marca 2007 r. Sąd Rejonowy uzgodnił treść księgi wieczystej nr (...) w ten sposób, że w dziale II w miejsce udziałów N. P., R. P. i K. B. każdy w 1/15 części, polecił wpisać Skarb Państwa. Sąd Okręgowy w Poznaniu, rozpoznając apelację pozwanych od powyższego orzeczenia, wyrokiem z dnia 3 lipca 2009 r. z urzędu sprostował oczywiste omyłki i niedokładności w komparycji zaskarżonego wyroku oraz zmienił go w ten tylko sposób, że oddalił powództwo wobec J. P. (2). Skarga kasacyjna od powyższego rozstrzygnięcia została odrzucona postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 26 sierpnia 2010r.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Okręgowy stwierdził, że analiza całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego pozwala na uznanie, że żądanie powoda zasługuje na uwzględnienie.

W szczególności sąd pierwszej instancji uznał za bezzasadny zarzut przedawnienia, bowiem roszczenie powoda mogło stać się wymagalne w stosunku do udziału 12/15 od dnia 28 września 2005 r., a w stosunku do udziału 3/15 od 3 lipca 2009 r. Skoro termin przedawnienia roszczenia, zgodnie z art. l18 k.c. wynosi w niniejszej sprawie 10 lat to roszczenie nie jest przedawnione.

Zdaniem Sądu Okręgowego gdyby nawet nie podzielić prezentowanego poglądu odnośnie wymagalności roszczenia, to podniesienie zarzutu przedawnienia jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Przez długi okres, jaki minął od dnia zawarcia umowy spółki, nie pojawił się spór między stronami, a wręcz przeciwnie widziały one problem w postaci toczącego się postępowania wieczystoksięgowego.

O kosztach sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Powyższy wyrok zaskarżył apelacja pozwany zarzucając:

- naruszenie art. 118 k.c. w zw. z art. 160 pkt. 2 i 167 § 1 pkt. 2 k.h.,

- naruszenie art. 5 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie,

- art. 233 § 1 k.p.c.,

- art. 93 k.p.c.

Wskazując na powyższe zarzuty pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz obciążenie powoda kosztami procesu.

Nadto pozwany wniósł o zawieszenie postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt. 3 k.p.c.

Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje;

Apelacja okazała się bezzasadna.

Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił stan faktyczny i dlatego Sąd Apelacyjny przyjmuje ustalenia sądu pierwszej instancji za własne.

Nadto Sąd Apelacyjny na podstawie art. 382 in fine ustalił, że decyzją z dnia 14 maja 2012 r. Minister Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej stwierdził nieważność orzeczenia Ministra Komunikacji z dnia 24 marca 1961 r. Nr KOR 3-54/16/57 zatwierdzającej protokół w części dotyczącej przejęcia na własność Państwa nieruchomości oznaczonej jako P. – Ł. tom 88, wykaz liczba (...) ( aktualnie przedmiotowe działki nr (...) ).

Bezzasadny okazał się zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Pozwany postawił ten zarzut jedynie w świetle faktów, które dotyczą uznania przez sąd zarzutu przedawnienia jako nadużycie przez pozwanego prawa podmiotowego. Kwestia ta – o czym poniżej – nie miała w sprawie jednak żadnego znaczenia.

Zatem tylko dodatkowo zauważyć trzeba, ze pozwany zarzuca sądowi, że nie przeprowadził dowodu z przesłuchania stron, a sam takiego wniosku w ogóle nie złożył.

Zarzut art. 93 k.p.c. jest w ogóle niezrozumiały. Zgodnie z tym przepisem mocodawca stawający jednocześnie z pełnomocnikiem może niezwłocznie prostować lub odwołać oświadczenia pełnomocnika. Zarzut ten chyba został wskazany omyłko, gdyż w uzasadnieniu apelacji w ogóle nie został rozwinięty uzasadniony.

Zgodnie z art. 64 k.c. prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie. Przepis ten nie stanowi samoistnej podstawy roszczenia o złożenie oświadczenia woli, lecz stanowi jedynie konstrukcję prawną do przymusowej realizacji obowiązku złożenia oświadczenia woli, który może wynikać z czynności prawnej lub z mocy prawa.

W sprawie podstawą do uwzględnienia powództwa, a więc źródłem obowiązku pozwanego do złożenia oświadczenia woli – przeniesienia prawa własności przedmiotowych dziełek nr 30, 31 i 32 wynika z opisanej wyżej umowy spółki z dnia 20 października 1993 roku.

Trafnie sąd pierwszej instancji uznał, że zarzut przedawnienia roszczenia jest bezzasadny.

Zgodnie z art. 117 § 1 k.c. z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Z uwagi na brak odrębnych unormowań uznać trzeba, że roszczenia o przeniesieniu własności umowy w wykonaniu umowy, jako roszczenia majątkowe, ulegają przedawnieniu i termin ten – w świetle art. 118 k.c. – wynosi dziesięć lat.

Zgodnie z art. 120 § 1 k.c. zdanie pierwsze bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Początek wymagalności nie da się ująć w jedną regułę, obowiązującą dla wszystkich stosunków prawnych, zależy on bowiem od charakteru zobowiązania oraz od jego właściwości. Ogólnie można powiedzieć, ze wymagalność roszczenia to taki stan, w którym wierzyciel uzyskuje możność zaspokojenia, a dłużnik zostaje obarczony obowiązkiem spełnienia świadczenia. Jednak termin przedawnienia nie może biec, jeżeli uprawniony nie ma możliwości realizowania roszczenia.

Umowa spółki została zawarta w dniu 20 października 1993 r. W tej dacie Skarb Państwa był wpisany do księgi wieczystej, obejmującej sporne działki, jako właściciel, ale – jak wynika z prawidłowych ustaleń sądu pierwszej instancji - na podstawie nieprawomocnego wpisu z dnia 16 lipca 1993 r., który został zresztą uchylony w dniu 15 września 1995 r.

Skarb Państwa mógł dysponować przedmiotowymi działkami jako właściciel w stosunku do udziału 12/15 dopiero od dnia 28 września 2005 r. ( data uprawomocnienia się wpisu ), a w stosunku do udziału 3/15 dopiero od 3 lipca 2009 r. ( data uprawomocnienia się wyroku o uzgodnienie księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym ).

To oznacza, że przed tymi datami pozwany nie mógł przenieść prawa własności na rzecz powoda, skoro nie figurował w księdze wieczystej jako właściciel na podstawie prawomocnego wpisu ( wpisów ). Z tej też przyczyny nie sposób przyjąć, że roszczenie powoda stało się przed tymi datami wymagalne, skoro powód nie mógł skutecznie przymusowo dochodzić swego roszczenia. Również wzywanie pozwanego do dobrowolnego spełniania świadczenia było bezcelowe, gdyż – jak już podano – pozwany realnie nie mógł uczynić zadość obowiązkowi.

Zresztą strony doskonale zdawały sobie z tego sprawę, skoro w akcie notarialnym z dnia 11 lipca 1995 r. zgodnie oświadczyły, że tą umową nie zostały objęte działki (...), gdyż w odniesieniu do nich nie zostało jeszcze zakończone postępowanie wieczystoksięgowe w związku z zakwestionowaniem przez byłych właścicieli prawidłowości wpisu w księdze wieczystej.

W związku z powyższym nie można również przyjąć, że ze wskazanych w apelacji przepisów art. 160 pkt. 2 i 167 § 1 pkt. 2 Kodeksu handlowego wynika, że roszczenie powoda stała się wymagalne z dniem zawarcia umowy spółki, skoro – jak wskazano – nie mogło być skutecznie dochodzone.

Reasumując: skoro powództwo zostało wytoczone w dniu 15 listopada 2010 r., to stwierdzić należy, że nastąpiło to przed upływem terminu przedawnienia.

Ponieważ zarzut przedawnienia okazał się niezasadny, bezprzedmiotowa stała się analiza nadużycia prawa podmiotowego przez pozwanego poprzez złożenie tego zarzutu. Tak więc art. 5 k.c. w sprawie w ogóle nie znalazł zastosowania.

Niezasadny był wniosek pozwanego o zawieszenie postępowania.

Zgodnie z art. 177 § 1 pkt. 3 k.p.c. sąd może zawiesić postępowanie z urzędu, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od uprzedniej decyzji organu władzy publicznej.

Prejudycjalne znaczenie decyzji administracyjnej w sprawie cywilnej zachodzi wówczas, gdy jej treść stanowi konieczny element rozstrzygnięcia formalnego i merytorycznego. Taka sytuacja w sprawie jednak w sprawie nie zachodzi.

Roszczenie powoda o stwierdzenie obowiązku złożenia przez pozwanego oświadczenia woli przeniesienia własności nieruchomości – jak wskazano – znajduje pełne uzasadnienie w treści umowy spółki z dnia 20 października 1993 r. Zważyć zaś należy, iż w księdze wieczystej to pozwany figuruje jako właściciel nieruchomości. Zgodnie zaś z art. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece prawo własności ujawnione w księdze wieczystej korzysta z domniemania zgodności z rzeczywistym stanem prawnym.

Stwierdzić należy, iż nawet ewentualnie ostateczne zakwestionowanie na drodze administracyjnej spornej decyzji nie mogłoby uzasadniać zawieszenia postępowania, bowiem określi ona jedynie w sposób deklaratywny stan prawny nieruchomości z mocą wsteczną.

Nadto dodać należy, że jak wynika z uzasadnienia apelacji sam pozwany nie tylko nie neguje w postępowaniu administarcyjnym swojego prawa własności do przedmiotowych działek, lecz zwalcza wszystkie akty, w których się to jego prawo własności podważa.

Z powyższych względów apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. oraz § 2 ust. 1, § 6 punkt 7, § 13 ust. 1 punkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

- E. Fijałkowska - K. Józefowicz - M. Górecki