Wyrok SA w Białymstoku z 31 października 2012 r. w sprawie o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną.

Sygn. akt I ACa 488/12

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 października 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący

:

SSA Elżbieta Borowska

Sędziowie

:

SA Małgorzata Dołęgowska (spr.)

SO del. Bogusław Suter

Protokolant

:

Iwona Aldona Zakrzewska

po rozpoznaniu w dniu 31 października 2012 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa W. K. (1)

przeciwko T. K. (1), T. K. (2), W. K. (2) i L. K.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Ostrołęce

z dnia 6 marca 2012 r. sygn. akt I C 733/11

oddala apelację.

UZASADNIENIE

W. K. (1) domagała się uznania za bezskuteczną wobec niej umowy z dnia 20 listopada 2009 r., na mocy której W. K. (2) i L. K. sprzedali T. K. (1) i T. K. (2) nieruchomość gruntową o powierzchni 2,783 ha, składającą się z działek o nr ewidencyjnym (...), położoną we wsi B. w gminie C.. Za podstawę prawną żądania powódka przyjęła art. 527 i nast. k.c. (k. 7, 159v).

Pozwani T. K. (3) i T. K. (2) wnieśli o oddalenie powództwa.

Wezwani do udziału w sprawie, po stronie pozwanej, W. K. (2) i L. K. (w następstwie uznania żądania pozwu za żądanie mające oparcie w art. 59 k.c.) nie zajęli stanowiska w sprawie.

Sąd Okręgowy w Ostrołęce, wyrokiem z 6 marca 2012 r. (zaocznym w stosunku do W. K. (2) i L. K.), oddalił powództwo.

Sąd I instancji ustalił, że na podstawie umowy z 29 grudnia 2004 r. W. K. (1) darowała W. J. i L. K. (swemu synowi i synowej) nieruchomość rolną o powierzchni 10,7730 ha oraz nieruchomość o powierzchni 6,72 ha, dla których w Sądzie Rejonowym w Ostrołęce prowadzone są odpowiednio: księga wieczysta KW nr (...) oraz zbiór dokumentów o numerze (...). W dacie dokonania darowizny w ewidencji gruntów nie figurowały jeszcze działki nr (...), które powstały dopiero w wyniku procesu scalania gruntów. Strony nie były w stanie jednoznacznie stwierdzić, z których działek powstały działki nr (...), ale bezspornym było, że zostały utworzone z działek będących przedmiotem darowizny.

W lipcu 2005 r. powódka odwołała darowiznę i wezwała obdarowanych do złożenia oświadczenia o powrotnym przeniesieniu na nią własności nieruchomości. Wobec niezadośćuczynienia temu wezwaniu sprawa o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli skierowana została na drogę postępowania sądowego. Wyrokiem z 1 sierpnia 2008 r. Sąd Rejonowy w Ostrołęce oddalił powództwo W. K. (1), zaś Sąd Okręgowy w Ostrołęce, wyrokiem z 26 marca 2009 r., oddalił jej apelację (sprawy o sygn. I C 209/06 i I Ca 27/09). Na skutek skargi kasacyjnej powódki, wyrokiem z 25 czerwca 2010 r., Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Okręgowego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania (sygn. I CSK 520/09). Z kolei Sąd Okręgowy uchylił wyrok Sądu I instancji i sprawę o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli w związku z odwołaniem darowizny z 29 grudnia 2004 r. przekazał do rozpoznania w ramach wszczętego uprzednio postępowania o dział spadku po mężu powódki – K. K. (1), który zmarł 23 grudnia 2005 r.

W trakcie toczących się postępowań sądowych, w dniu 20 listopada 2009 r., W. J. i L. K. sprzedali T. i T. K. (2) działki nr (...), zaś nabywcy, w dniu 17 stycznia 2011 r., darowali te działki swemu synowi K. K. (2).

W ocenie powódki zawarcie umowy z 20 listopada 2009 r. uniemożliwi jej skuteczne (wobec odwołania darowizny) żądanie powrotnego przeniesienia na nią własności działek o nr (...), w związku z czym domagała się uznania jej bezskuteczności.

W oparciu o poczynione ustalenia faktyczne Sąd I instancji uznał, że żądanie to nie jest zasadne i to bez względu na to, jaka regulacja prawna zostanie przyjęta za jego podstawę.

Sąd zważył, że roszczenie o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie powrotnego przeniesienia własności nieruchomości w wyniku odwołania umowy darowizny, wprawdzie podlega ochronie na mocy art. 59 k.c., jednak na gruncie niniejszej sprawy możliwość udzielenia tej ochrony powódce wyłącza okoliczność zbyt późnego wystąpienia przez nią na drogę sądową. Powództwo o uznanie za bezskuteczną umowy z 20 listopada 2009 r. zostało wytoczone 26 lipca 2011 r., w sytuacji, gdy art. 59 k.c. wymaga działania w okresie roku od zawarcia umowy.

Na gruncie art. 527 k.c. powództwo zostało natomiast oddalone po stwierdzeniu, że powódka nie posiada żadnego tytułu wykonawczego zasądzającego na jej rzecz od W. J. i L. K. jakiekolwiek świadczenia.

Apelację od tego wyroku wniosła powódka, zarzucając niezasadne oddalenie jej wniosków dowodowych oraz zaniechanie zawieszenia postępowania do czasu zakończenia postępowania w przedmiocie działu spadku. Skarżąca odniosła się również do kwestii skuteczności odwołania darowizny oraz świadomości skutków tego odwołania po stronie kontrahentów umowy z 20 listopada 2009 r.

We wnioskach apelacji powódka wskazała na konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz zawieszenia tego postępowania do czasu zakończenia postępowania działowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie była zasadna.

Żądanie uznania czynności prawnej za bezskuteczną znajduje oparcie w konstrukcji bezskuteczności względnej czynności (art. 59 k.c.) albo w skardze pauliańskiej, unormowanej w art. 527 i nast. k.c. Użycie alternatywy rozłącznej („albo”) nie jest tutaj przypadkowe, bowiem pomimo podobieństwa skutków w postaci uznania określonej czynności prawnej (np. umowy) za bezskuteczną w stosunku do powoda, pomiędzy wymienionymi instytucjami ochrony prawnej wierzyciela zachodzą daleko idące odrębności.

Hipoteza art. 527 k.c. obejmuje sytuacje, w których dłużnik dokonuje czynności prawnej z inną osobą, z pokrzywdzeniem wierzyciela, tj. takiej czynności wskutek której staje się niewypłacalny lub wypłacalny w mniejszym stopniu niż przed dokonaniem czynności i w rezultacie nie jest w stanie zaspokoić wierzytelności. Należy przy tym podkreślić, że chodzi tutaj wyłącznie o wierzytelności pieniężne, co wynika expressis verbis z art. 527 § 1 w zw. z art. 527 § 2 k.c., który wskazuje, że skarga pauliańska służy tylko w razie niewypłacalności dłużnika (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z 15 lutego 2007 r., II CSK 452/2006, OSNC-ZD 2008/1/20 oraz wyrok z 27 lutego 2009 r., II CNP 108/08, Lex nr 599748). Powódka nie posiada względem W. J. i L. K. takiej wierzytelności, której zabezpieczeniem mogłaby być nieruchomość stanowiąca przedmiot umowy sprzedaży z 20 listopada 2009 r. W tym stanie rzeczy, wskazane w uzasadnieniu pozwu, przepisy art. 527 i nast. k.c. nie mogły mieć w niniejszej sprawie zastosowania.

Konstrukcja żądania, wbrew uzasadnieniu prawnemu zawartemu w pozwie, odpowiada regulacji art. 59 k.c. Artykuł 59 k.c. ma zastosowanie w sytuacji, kiedy na skutek wykonania określonej umowy niemożliwe jest zaspokojenie roszczenia osoby trzeciej niebędącej jej stroną. Według pozwu taką osoba trzecią jest powódka, która w rezultacie zbycia przedmiotu darowizny przez obdarowanych nie może skutecznie żądać od nich powrotnego przeniesienia prawa jego własności, w związku z uprzednim odwołaniem darowizny. Zgodnie z wolą ustawodawcy, udzielenie ochrony prawnej wierzycielowi warunkowane jest jednak jego szybką interwencją, tj. wytoczeniem powództwa w terminie roku od dnia zawarcia umowy (art. 59 zd. 2 k.c.) Termin ten ma charakter terminu zawitego prawa materialnego i nie podlega przywróceniu. Nie zachowanie tego terminu przez powódkę skutkuje zatem obligatoryjnym oddaleniem powództwa.

W tym stanie rzeczy zgłoszone w apelacji zarzuty pozostawały dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy bezprzedmiotowe.

Z uwagi na powyższe, na podstawie art. 385 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.