Wyrok SA w Białymstoku z 22 października 2015 r. w sprawie o zapłatę.

Sygn. akt I ACa 523/15

WYROK

Dnia 22 października 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący

:

SSA Jarosław Marek Kamiński

Sędziowie

:

SA Elżbieta Kuczyńska

SO del. Dariusz Małkiński (spr.)

Protokolant

:

Sylwia Radek - Łuksza

po rozpoznaniu w dniu 22 października 2015 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa W. A.

przeciwko Spółce Akcyjnej (...) - spółce komandytowej w B.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku

z dnia 29 stycznia 2015 r. sygn. akt VII GC 364/14

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

(...)

UZASADNIENIE

Powód W. A. wystąpił przeciwko Spółce Akcyjnej (...) - spółce komandytowej w B., następcy prawnemu (...) w B. z żądaniem zapłaty kwoty 133.857,09 złotych wraz z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Wskazał, że łączyła go z pozwaną umowa sprzedaży i montażu stolarki okiennej, jednak kupująca nie uregulowała należności wynikającej z wystawionych następnie faktur VAT. Nadto twierdził, że na skutek wprowadzenia w błąd przez pozwaną co do posiadania przez nią wolnych od obciążeń wierzytelności względem Gminy B. strony zawarły umowę cesji, od której skutków prawnych uchylił się w dniu 25 marca 2013 roku.

Nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym w dniu 15 kwietnia 2013 roku Sąd Okręgowy w Białymstoku uwzględnił w całości żądanie pozwu.

Pozwana w ustawowym terminie wniosła sprzeciw od tego nakazu, domagając się odrzucenia pozwu z uwagi na poddanie przez strony sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego, ewentualnie jego oddalenia i zasądzenia od powoda kosztów postępowania według norm przepisanych. Twierdziła, że powód bezpodstawnie upatruje wygaśnięcia umowy przelewu wierzytelności i dokonała potrącenia „należności dochodzonej pozwem z należnością o zapłatę ceny sprzedaży”. Dodała, że od dnia 31 stycznia 2013 roku w składzie zarządu zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie w procesie.

Wyrokiem z dnia 29 stycznia 2015 roku Sąd Okręgowy w Białymstoku zasądził od pozwanej Spółki Akcyjnej (...) – spółki komandytowej w B. na rzecz powoda W. A. kwotę 133.757,09 zł z ustawowymi odsetkami w stosunku rocznym od kwot: 767,52 zł od dnia 08.11.2012 r. do dnia zapłaty, 84.226,66 zł od dnia 15.12.2012 r. do dnia zapłaty, 30.224,72 zł od dnia 22.12.2012 r. do dnia zapłaty, 18.538,19 zł od dnia 28.02.2013 r. do dnia zapłaty oraz rozstrzygnął o kosztach procesu, zasądzając od pozwanej na rzecz powoda kwotę 1.672 zł tytułem zwrotu opłaty sądowej oraz kwotę 3.617 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

U podstaw powyższego rozstrzygnięcia znalazły się następujące ustalenia faktyczne:

W. A. prowadzący działalność gospodarczą jako wytwórca wyrobów stolarskich sprzedał poprzednikowi prawnemu pozwanej stolarkę okienną wraz z usługą jej montażu. W związku ze zrealizowaniem umowy powód wystawił faktury VAT o nr: (...) z terminem płatności do dnia 07 listopada 2012 roku, (...) płatnej do dnia 14 grudnia 2012 roku, (...) z terminem zapłaty 21 grudnia 2012 roku i (...) wymagalnej z upływem 27 lutego 2013 roku na łączną kwotę 133.757,09 złotych.

Wobec bezskutecznego upływu terminu zapłaty powyższych faktur VAT w dniu 4 marca 2013 roku cedent (...) w B. złożyło oświadczenie o przelaniu na cesjonariusza W. A. części przyszłej wierzytelności w kwocie 140.306,95 złotych w stosunku do Gminy B. z tytułu wynagrodzenia za wykonanie umowy nr (...) z dnia 31 maja 2011 roku na rozbudowę i przebudowę budynku szpitala oraz zmianę sposobu użytkowania na budynek administracyjno – biurowy z likwidacja podziemnej instalacji deszczowej na nieruchomości o nr ewid. gr. (...) w B. ul. (...). Powód zobowiązał się zapłacić wynagrodzenie za nabycie powyższej wierzytelności w kwocie 140.306,95 złotych w dniu zapłaty przez dłużnika Gminę B. na rzecz poprzednika prawnego pozwanej części opisanej wyżej wierzytelności. W § 2 ust. 4 postanowiono, że zapłata wynagrodzenia następuje przez potrącenie wierzytelności jakie przysługują wzajemnie stronom tej umowy, to jest wierzytelności przysługującej powodowi wobec cedenta wynikającej z faktur VAT z umowy sprzedaży stolarki okiennej wraz z montażem opisanej wyżej wraz z notą odsetkową oraz wierzytelności jaką (...)w B. posiada wobec W. A. zgodnie z § 2 ust. 2 umowy. Jednocześnie w § 3 ust. 1 zastrzeżono, że umowa zostaje zawarta pod warunkiem rozwiązującym dokonania przez cedenta zapłaty na rzecz cesjonariusza należności w kwocie 140.306,95 złotych stwierdzonej fakturami załączonymi do pozwu.

Pismem datowanym na dzień 22 marca 2013 roku dłużnik cedenta oświadczył, że wierzytelności objęte umową przelewu z dnia 4 marca 2013 roku są przedmiotem cesji i zajęć komorniczych, których łączna wysokość przekracza wartość wynagrodzenia końcowego określonego umową o roboty budowlane. W dniu 27 marca 2013 roku powód powołując się na art. 88 k.c. w zw. z art. 86 k.c. złożył oświadczenie o uchyleniu się do skutków prawnych oświadczenia woli złożonego w umowie cesji pod wpływem błędu wywołanego zapewnieniami kontrahenta, że przelewana wierzytelność jest wolna od obciążeń. Jednocześnie wezwał poprzednika prawnego pozwanej do zapłaty zaległości pod rygorem wystąpienia na drogę sądową.

Mając na uwadze powyższe ustalenia, Sąd uznał, że roszczenie powoda zasługiwało na uwzględnienie w całości w oparciu o art. 535 k.c.

Sąd odnosząc się w pierwszej kolejności do podniesionego przez pozwaną zarzutu nieważności postępowania stanął na stanowisku, że w niniejszej sprawie nie miał on miejsca. W tym kontekście zauważył, że choć w chwili wniesienia pozwu przez W. A. i wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym w zarządzie poprzednika prawnego pozwanej, który w kwietniu 2013 r. uległ przekształceniu w Spółkę Akcyjną (...) spółkę komandytową w B., istniały braki uniemożliwiające jej występowanie w procesie, to Sąd Okręgowy prawidłowo zawiesił postępowanie w sprawie, które podjął po ich uzupełnieniu. Zdaniem Sądu nie zachodziła także niedopuszczalność drogi sądowej w związku z poddaniem przez strony sporu pod kognicję sądu polubownego. Mimo bowiem, iż pozwana podniosła zarzut zapisu na sąd polubowny przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy nie można było uznać go za sporządzony w przepisanej ustawą formie. Sąd podkreślił, że pozwana nie mogła mocą własnej decyzji, bez zgody powoda ustanowić skutecznie zapisu na sąd polubowny. Brak było bowiem pisemnej umowy podstawowej zawierającej akceptację stron procesu odesłania do wskazanych przez pozwaną na stronie internetowej ogólnych warunków umów zawierających poddanie mogących powstać między nimi sporów na tle umowy sprzedaży i świadczenia usług pod kognicję sądu polubownego. Nadto zapis ten byłby i tak niewłaściwie sformułowany, bo nie identyfikował należycie sądu polubownego, który miałby zająć się sporem. W efekcie Sąd kategorycznie odmówił odrzucenia pozwu.

Sąd zakwestionował również skuteczność złożonego przez pozwaną za pośrednictwem swego prokurenta oświadczenia o potrąceniu. Zauważył, że jego adresatem był jedynie pełnomocnik procesowy powoda, podczas gdy do osiągnięcia skutku, o jakim mowa w art. 498 § 2 k.c. - wzajemnego umorzenia wierzytelności , konieczne jest złożenie oświadczenia o potrąceniu o charakterze materialnoprawnym, które to oświadczenie winno być złożone wobec dłużnika będącego jednocześnie wierzycielem z innej wierzytelności, tak aby mógł zapoznać się z jego treścią (art. 61 § 1 k.c.). Sąd zaznaczył, że choć oświadczenie o potrąceniu, jak inne oświadczenia woli, może być złożone jak i odebrane przez pełnomocnika, jednakże musi on być w tym zakresie stosownie umocowany. W realiach sprawy nie wynikało natomiast, aby pełnomocnik powoda legitymujący się jedynie pełnomocnictwem ogólnym był uprawniony tak do składania, jak i odbierania oświadczeń materialnoprawnych. Pozwana zaś nie złożyła oświadczenia o potrąceniu bezpośrednio powodowi. W rezultacie, wobec braku skutecznie złożonego oświadczenia o potrąceniu przez stronę pozwaną, zdaniem Sądu kwestie dotyczące istnienia po stronie pozwanej spornych wierzytelności, obejmujące zagadnienie cesji z dnia 4 marca 2013 roku i zasadność uchylenia się przez powoda od złożonego oświadczenia woli miały drugorzędne znaczenie. Tym niemniej Sąd ocenił, że do potrącenia nie mogło także dojść z tego względu, że na datę składania oświadczenia o potrąceniu, jak też wcześniej przy zawieraniu umowy cesji , pozwanemu nie przysługiwała wierzytelność, którą można byłoby skutecznie scedować na powoda i tym samym uwolnić się od obowiązku zapłaty za otrzymany od niego towar i świadczone usługi. Wyraźnie świadczy o tym bowiem pismo z dnia 22 marca 2013 roku, w którym dłużnik cedenta oświadczył, że wierzytelności objęte umową przelewu z dnia 4 marca 2013 roku są przedmiotem cesji i zajęć komorniczych, których łączna wysokość przekracza wartość wynagrodzenia końcowego określonego umową o roboty budowlane.

O kosztach procesu Sąd orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, określoną w art. 98 § 1 k.p.c.

W apelacji od powyższego wyroku pozwana, wnosząc o jego zmianę i oddalenie powództwa, sformułowała następujące zarzuty:

1)  braku uprzedniego rozstrzygnięcia postanowieniem wniosku o odrzucenie pozwu;

2)  naruszenia art. 245 k.p.c. poprzez czynienie ustaleń w oparciu o treść pisemnego oświadczenia osoby trzeciej o faktach objętych treścią tego oświadczenia,

3)  błędnego przyjęcia, że roszczenie powoda względem pozwanej istnieje, choć wygasło ono wskutek spełnienia innego świadczenia w miejsce wykonania zobowiązania.

Powód w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd odwoławczy w niniejszej sprawie podziela w całości ustalenia faktyczne Sądu I instancji i wyprowadzony na ich podstawie pogląd prawny , uznając je za integralny element własnej argumentacji.

Zarzut niewydania przez Sąd meriti postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu jest bezzasadny , ponieważ Sąd Okręgowy w Białymstoku procedując na rozprawie dnia 29 stycznia 2015 r. (protokół skrócony , k. 187v.) wydał postanowienie o oddaleniu wniosku pozwanej o odrzucenie pozwu i orzeczenie to należy uznać za słuszne , ponieważ źródłem domniemanego zapisu na sąd polubowny jest w analizowanej sprawie jednostronny zapis zawarty w pkt 6 ogólnych warunków umów sprzedaży towarów i usług przyjętych w pozwanej firmie ale w żaden sposób nieimplementowanych do umowy cesji zawartej przez powoda z poprzednikiem prawnym pozwanej dnia 4 marca 2013 r. Zgodzić się w tym miejscu wypada z od lat akceptowanym w judykaturze i piśmiennictwie poglądem , wedle którego zapis na sąd polubowny jest umową , a więc aktem bilateralnym wymagającym dla jego ważności i skuteczności oświadczeń woli obu stron poddających się takiemu zapisowi ( por. S.N. w wyroku z dnia 27 czerwca 1960 r. , IV CK 874/59 , OSNC 1962 , nr 3 , poz. 85 i w postanowieniu z dnia 1 marca 2000 r. , I CKN 1311/98 , LEX nr 138641 ).

Podzielić należy stanowisko powoda w przedmiocie skuteczności jego uchylenia się od skutków powyższej umowy jako zawartej pod wpływem błędu , oświadczonego w piśmie z dnia 25 marca 2013 r. (k. 28).

Błąd jest bowiem wadą oświadczenia woli polegającą na tym, że składający je działa pod wpływem niezgodnego z prawdą wyobrażenia o rzeczywistości lub jej elemencie albo pod wpływem braku takiego wyobrażenia. Kodeks cywilny, choć nie definiuje pojęcia błędu, określa przesłanki, od zaistnienia których zależy możliwość uchylenia się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu , który winien dotyczyć treści czynności prawnej i być istotny. Definicję błędu istotnego formułuje z kolei art. 84 § 2 k.c., powołując dla obiektywizacji oceny istotności błędu miernik rozsądnego działania. Przepis ten wskazuje, że błąd jest istotny, jeżeli zachodzi taka sytuacja, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści ( por. Adam Jedliński w Komentarzu do art. 84 k.c. pod red. A. Kidyby , Wydanie II , WKP,2012 ).

Nie budzi wątpliwości przyczyna zawarcia umowy cesji z dnia 4 marca 2013 r. , którą była chęć zaspokojenia bezspornej wierzytelności powoda z kwoty należnej dłużnikowi od Gminy B. ; w tych warunkach fundamentalne znaczenie miało nie tylko istnienie wierzytelności , ale również realność jej windykacji przez powoda. Z tej przyczyny w § 4 umowy uzyskał on gwarancję odstąpienia od umowy na wypadek nieuiszczenia na jego rzecz nabytej wierzytelności przez Gminę B.. Strony potwierdziły również , że obie wierzytelności nadawały się do potrącenia. Okoliczności powyższe wskazują , że do zawarcia umowy nie doszłoby , gdyby wiadomym było , iż powód nie może liczyć na umówione zaspokojenie jego wierzytelności. W konsekwencji rozważania Sądu Okręgowego dotyczące nieskuteczności zgłoszonego zarzutu potrącenia ( k. 200v.-201) uzupełniają jedynie powyższe wywody i wzmacniają stanowisko pozwu.

Zgodzić się również należy z akcentowaną w odpowiedzi na apelację tezą , że to pozwaną obciążał ciężar udowodnienia , że oświadczenie zawarte w piśmie adresowanym do powoda dnia 22 marca 2013 r. przez jednostkę budżetową Gminy B. , wedle którego wartość innych cesji i zajęć komorniczych figurujących na wierzytelności zbytej powodowi przez pozwaną znacznie ją przekracza ( k. 27 ) , skutkujące faktyczną odmową spełnienia świadczenia na rzecz powoda , jest niezgodne z prawdą , tym bardziej że dokumentacja obrazująca charakter i zakres wad prawnych zbytej wierzytelności znajduje się w rękach pozwanej oraz Gminy B. , a nie powoda. Apelująca nie zaoferowała jednak żadnych dowodów na poparcie swojego stanowiska ( por. art. 6 § 2 k.p.c.).

Odnosząc się do trzeciego z zarzutów apelacji pozwanej sugerującego wygaśnięcie wierzytelności powoda w momencie zawarcia umowy cesji z dnia 4 marca 2013 r. podkreślić należy w ślad za ugruntowanymi poglądami orzecznictwa , że jeżeli dłużnik przelewa na wierzyciela swoją wierzytelność wobec osoby trzeciej "dla rozliczenia się" z wierzycielem, to zazwyczaj taka umowa przelewu jest dokonywana przez dłużnika w celu zapłaty (cessio solutionis causa). Zobowiązanie dłużnika wówczas wygasa dopiero w chwili spełnienia świadczenia przez dłużnika przelanej wierzytelności. Dopóki zatem dłużnik przelanej wierzytelności nie spełni świadczenia na rzecz cesjonariusza, dopóty cesjonariuszowi przysługuje zarówno wierzytelność nabyta, jak i wynikająca z zobowiązania, w celu którego zapłaty przelew nastąpił ( tak S.N. w wyroku z dnia 17 października 2008 r. , I CSK 100/08 , LEX nr 479331 oraz w wyroku z dnia 17 listopada 2006 r., V CSK 253/06, OSNC 2007, nr 9, poz. 141).

Przelew przez dłużnika na wierzyciela "dla rozliczenia się" wierzytelności przysługującej dłużnikowi względem osoby trzeciej może stanowić świadczenie w miejsce wykonania w rozumieniu art. 453 k.c. (cessio in solutum) i powodować wygaśnięcie zobowiązania dłużnika już w chwili dokonania przelewu tylko w razie wyrażenia przez strony umowy przelewu niewątpliwej woli umorzenia zobowiązania w drodze jego zastępczego wykonania , a sytuacja taka w niniejszej sprawie nie miała miejsca. Podobnie bowiem jak zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie stanowi w razie wątpliwości odnowienia (art. 506 § 2 k.c.), tak również przelew przez dłużnika na wierzyciela "dla rozliczenia się" wierzytelności przysługującej dłużnikowi względem osoby trzeciej nie stanowi w razie wątpliwości - z analogicznych przyczyn do leżących u podstaw rozwiązania przewidzianego w art. 506 § 2 k.c. - świadczenia w miejsce wykonania ( por. S.N. w uzasadnieniu pierwszego z przywołanych wyżej orzeczeń ).

Mając na uwadze powyższe , nie sposób przyjąć tezy o umorzeniu się obu wierzytelności już w dacie zawarcia umowy cesji , ponieważ mogło do tego dojść tylko w sytuacji spełnienia na rzecz powoda nabytej przez niego wierzytelności przez jej dłużnika , czyli Gminę B. , co nie miało miejsca ( również ze względu na uchylenie się powoda od skutków prawnych umowy z dnia 4 marca 2013 r. ).

Kierując się powyższymi przesłankami , Sąd Apelacyjny orzekł jak w pkt I swojego wyroku na zasadzie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego rozstrzygnięto w zgodzie z art. 98 , 99 i 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 6 i § 12 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu ( t.j. Dz. U. z 2013 r. , poz. 490 ).

(...)