Postanowienie SA w Białymstku z 28 kwietnia 2015 r. w sprawie o stwierdzenie nieważności uchwały.

Sygn. akt I ACz 452/15

POSTANOWIENIE

Dnia 28 kwietnia 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku Wydział I Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący

:

SSA Krzysztof Chojnowski

Sędziowie

:

SA Elżbieta Bieńkowska

SO del. Dariusz Małkiński (spr.)

po rozpoznaniu w dniu 28 kwietnia 2015 r.

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa M. H.

przeciwko (...)

o stwierdzenie nieważności uchwały

na skutek zażalenia powódki

na postanowienie Sądu Okręgowego w Białymstoku

z dnia 25 lutego 2015 r., sygn. akt I C 145/15

p o s t a n a w i a :

oddalić zażalenie.

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Białymstoku I Wydział Cywilny w postanowieniu z dnia 25.02.2015 r. wydanym w sprawie o sygn. akt: I. C. 145/15 odrzucił pozew M. H. przeciwko (...)o stwierdzenie nieważności uchwały (...) w B. z dnia 20.03.2004 r. w przedmiocie wyboru T. M. (...). Uzasadniając swoje stanowisko Sąd wskazał, że sprawy cywilne ze swej natury oparte są na stosunkach cywilnoprawnych bądź przekazano je do jurysdykcji sądów cywilnych na podstawie przepisu ustawy. Ocena sprawy na tle art. 1 k.p.c. zależy od przedmiotu procesu i przytoczonego przez powoda stanu faktycznego. Sprawa ma charakter sprawy cywilnej, jeżeli treść łączących strony stosunków prawnych, obejmująca ich wzajemne prawa i obowiązki albo tworząca dany stan prawny zakłada potrzebę ochrony uczestniczących w nich podmiotów. Przeciwnicy procesowi muszą należeć do kategorii podmiotów równorzędnych i żaden z nich w analizowanym stanie faktycznym i prawnym nie uzyskuje pozycji działającego z mocy swej władzy zwierzchniej , ponieważ taka relacja nie jest stosunkiem cywilnoprawnym. Zgodnie z art. 25 ust. 3 Konstytucji RP stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego. W związku z powyższym sąd powszechny nie ma prawa ingerencji w wewnętrzne sprawy każdego kościoła lub związku wyznaniowego, a taką sprawą jest wybór M..

Zażalenie na to postanowienie wniosła powódka, która zaskarżyła je w całości i zarzuciła orzeczeniu:

1)  naruszenie prawa procesowego

a)  art. 1 i art.2 §1 k.p.c., poprzez:

jego błędną wykładnię i przyjęcie, że sprawa o stwierdzenie nieważności uchwały pozwanego nie jest sprawa cywilną w rozumieniu powyższego przepisu, ze względu na brak równorzędności stron procesu, podczas gdy prawidłowa wykładnia tego przepisu prowadzi do wniosku przeciwnego;

jego błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, że w sprawie niniejszej sąd powszechny nie jest organem właściwym do jej rozpoznania, podczas gdy prawidłowa wykładnia tego przepisu prowadzi do wniosku, że skoro brak jest jakiegokolwiek innego podmiotu mogącego rozstrzygnąć sprawę przedmiotową, to do jej rozstrzygnięcia właściwym jest sąd powszechny;

b)  art. 199 §1 ust. 1 k.p.c., poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, podczas gdy nie zachodzi wymieniony w tym przepisie przypadek niedopuszczalności drogi sądowej w sytuacji, gdy sprawa przedmiotowa jest sprawą cywilną, a nadto Sąd Okręgowy nie wskazał, jaki inny organ, skoro nie sąd powszechny, właściwym jest do rozpoznania sprawy przedmiotowej;

2)  naruszenie prawa materialnego:

a)  art. 25 ust. 3 Konstytucji RP, poprzez jego błędna wykładnię i przyjęcie, że z treści tego przepisu wynika zakaz rozstrzygania przez sąd powszechny RP sprawy o stwierdzenie nieważności uchwały (...), podczas gdy prawidłowa wykładnia tego przepisu prowadzi do wniosku przeciwnego, tj., że jeżeli sprawa nie dotyczy, tak jak przedmiotowa, kwestii ściśle związanych z kultem religijnym, organy Państwa, w tym przypadku sądy powszechne, są władne stać na straży praworządności także wówczas, gdy związek religijny narusza przepisy prawa bezwzględnie obowiązującego; b/ art. 9 ust. 1, art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989r. o granicach wolności sumienia i wyznania (tekst jednolity Dz. U. z 2005r. Nr 231, poz. 1965 ze zm.), poprzez ich niezastosowanie i w konsekwencji błędne przyjęcie, że Państwo Polskie nie ma prawa ingerowania w działalność związków wyznaniowych, nawet wówczas, gdy żądanie ochrony skierowane do państwa przez obywatela nie obejmuje wolności sumienia i wyznania, czy też podejmowania przez związek wyznaniowy funkcji religijnych.

Wskazując na powyższe powódka wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia, poprzez jego uchylenie oraz zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powódki kosztów postępowania zażaleniowego obejmującego opłatę sądową od zażalenia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie powódki nie zasługuje na uwzględnienie.

Pojęcie sprawy cywilnej determinujące dopuszczalność drogi sądowej zostało określone w art. 1 k.p.c. przy użyciu kryteriów: materialnego i formalnego ; pierwsze z nich odwołuje się do powiązania z przepisami prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy , drugie zaś wskazuje na wiążący charakter szczególnych przepisów ustawowych przekazujących do rozpoznania sądowi cywilnemu sprawy nominalnie nie zaliczające się do cywilnych. Koncepcja roszczenia procesowego , która uzyskała ostatecznie przewagę w judykaturze i doktrynie akcentuje potrzebę liberalnej oceny tych kwestii i poszerzenia granic dopuszczalności drogi sądowej , przy założeniu , że jest ona możliwa szczególnie wtedy , gdy powód opiera swoje roszczenie na zdarzeniach prawnych mogących stanowić źródło stosunków cywilnoprawnych. Prawo do drogi sądowej nie jest przy tym warunkowane faktycznym istnieniem roszczenia , które podlega badaniu w postępowaniu rozpoznawczym , ani treścią zaoferowanych dowodów ( por. S.N. w uzasadnieniu postanowienia z dnia 11 września 2014 r. III CZ 46/14 , Lex nr 1511587 , postanowieniu z dnia 22 kwietnia 1998 r. I CKN 1000/97 ,OSNC 1999, Nr 1, poz. 6 , postanowieniu z dnia 10 marca 1999 r. II CKN 340/98 , OSNC 1999, Nr 9 , poz. 161 , postanowieniu z dnia 22 sierpnia 2000 r. IV CKN 1188/00 , OSNC 2001 , Nr 1 , poz. 20 oraz postanowieniach : z dnia 6 maja 2003 r. V CK 435/02 , nie publ.i z dnia 4 grudnia 2009 r. III CSK 75/09 i T.K. w wyroku z dnia 10 lipca 2000 r. , SK 12/99, OTK Zb. Urz. 2000, Nr 5 , poz. 143 ).

Przynależność do związku wyznaniowego służy urzeczywistnianiu prawa ( dobra) osobistego pod postacią wolności wyznania , którą należy uznać za pochodną wolności sensu largo ( art. 23 k.c. w zw. z art. 31 ust. 1 Konstytucji RP i art. 9 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności , dalej w skrócie „ Konwencja¨). Relacje członka wspólnoty wyznaniowej z otoczeniem są zróżnicowane i niejednorodne; jego wolność wyznawania i praktykowania przekonań religijnych konfrontowana jest z działaniami osób fizycznych ( przynależących lub nie do tej samej wspólnoty wyznaniowej ), osób prawnych , organów państwa , czy wreszcie podmiotów należących do struktur organizacyjnych macierzystej wspólnoty wyznaniowej. Pozycję wyznawcy ( wiernego) we wskazanych relacjach cechuje pewna niejednolitość , chociaż nie sposób zaprzeczyć , że każda z nich może stać się źródłem stosunku cywilnoprawnego , co jeszcze nie przesądza o równorzędności wyżej wymienionych podmiotów we wszystkich stosunkach prawnych , w których one pozostają.

Wątpliwości nie budzi równorzędność wspólnoty wyznaniowej i jej członka w relacjach wynikających z nawiązania przez te podmioty nazwanego stosunku o charakterze cywilnym lub pochodnym , w ramach np. umowy o pracę , umownych rozliczeń majątkowych , zarządzania i korzystania z nieruchomości wspólnej itp. Sfera zależności powstających między nimi w związku z praktykowaniem doktryny religijnej nie należy jednak do powyższej kategorii ( por. E.T.P.C. w wyroku z dnia 23 września 2010 r. , nr skargi 1620/03 , wydanym w sprawie (...) przeciwko (...) oraz wyroku z dnia 3 lutego 2011 r. , nr skargi 18136/02, wydanym w sprawie S. przeciwko (...) , również S.N. w uzasadnieniu postanowienia z dnia 20 czerwca 2012 r. I CSK 558/11 , Lex nr 1232225).

Skarżąca podnosi w jednym ze swoich zarzutów, że jej roszczenie nie dotyczy wolności sumienia i wyznania oraz wykonywanych przez pozwanego funkcji religijnych , ale nie precyzuje przy tym innych źródeł swojego powiązania z pozwanym ,poza przynależnością do związku wyznaniowego , co pozwala ocenić jej roszczenie jako związane ze swobodą praktyk religijnych , doznającą ograniczenia poprzez wadliwy wybór jej zwierzchnika religijnego. Obsadzenie stanowiska M. mieści się też niewątpliwie w kategorii czynności związanych z funkcjonowaniem i organizacją wspólnoty wyznaniowej.

Zgodzić się należy z poglądem , że „ tradycyjnie i powszechnie wspólnoty religijne funkcjonują w formach zorganizowanych struktur , i , jeżeli chodzi o organizację takiej wspólnoty , art. 9 Konwencji musi być interpretowany w świetle jej art. 11 , który chroni wolność stowarzyszania się przed nieuzasadnioną ingerencją ze strony Państwa . W rzeczy samej, autonomia tychże wspólnot niezbędna dla pluralizmu w demokratycznym społeczeństwie, stanowi samą istotę ochrony przyznawanej przez art. 9 Konwencji. Należy dalej wskazać, iż poza bardzo wyjątkowymi przypadkami prawo do wolności wyznania w formie gwarantowanej w Konwencji wyklucza istnienie jakiejkolwiek swobody decyzyjnej po stronie Państwa , jeżeli chodzi o kwestię zgodności z prawem przekonań religijnych lub sposobów ich wyrażania¨ ( tak E.T.P.C. w wyroku z dnia 23 września 2010 r. , skarga nr 425/03 ,wydanym w sprawie O. przeciwko(...)).

Samodzielne istnienie związków wyznaniowych dotyczy bezpośrednio nie tylko ich organizacji , ale równie skutecznego wykonywania prawa do wolności wyznania przez wszystkich ich aktywnych członków; odmienny pogląd oznaczałby , że wszystkie inne aspekty wolności wyznania jednostki stałyby się zagrożone. W przypadku różnicy zdań dotyczącej spraw doktrynalnych i organizacyjnych pomiędzy związkiem wyznaniowym a jednym z jego członków, indywidualna wolność wyznania jest wykonywana jedynie w ramach prawa do opuszczenia tego związku ( tak E.T.P.C. Wielka Izba w wyroku z dnia 9 lipca 2013 r., skarga nr 2330/09 , wydanym w sprawie (...) przeciwko (...)).

Wyjątkowość dopuszczalnej ingerencji Państwa w funkcjonowanie struktur organizacyjnych związku wyznaniowego , również w kontekście oceny ważności uchwał podejmowanych przez organy tego związku, nie pozwala na stosowanie w tej materii reguł rozszerzającej i analogicznej wykładni obowiązującego prawa ( exceptiones non sunt extentendae ).

Autonomia przysługująca związkom wyznaniowym jest przejawem realizacji wolności religijnej w wymiarze wspólnotowym i oznacza władzę do stanowienia prawa i kierowania się nim w stosunkach wewnętrznych. Separacja porządku państwowego i wspólnotowego w tym zakresie oznacza brak mocy obowiązującej przepisów wyznaniowych w porządku laickim właściwym dla prawa państwowego oraz ograniczoną moc sprawczą przepisów państwowych w porządku wyznaniowym ( por. J. Krukowski „ Polskie prawo wyznaniowe” Wydawnictwo Prawnicze PWN , Warszawa 2000 , s. 64-65).

Przepisy ustawy z dnia 21 kwietnia 1936 r., której treść winna być aktualizowana w zgodzie z przepisami ustawy z dnia 17 maja 1989 r. O gwarancji sumienia i wyznania ( Dz. U. 2005.231.1965)- por. art. 14 w zw. z art. 39 ust. 1 drugiego z wymienionych aktów prawnych , w określony sposób kształtują relacje między wymienionymi porządkami prawnymi i nie zawierają norm upoważniających organy Państwa , w tym sądy powszechne , do kontroli prawidłowości wyboru (...).

Mając na uwadze przedstawione motywy, uznać należy , że powódce nie przysługuje droga sądowa w analizowanej sprawie , zaś zgłaszany w tej materii w zażaleniu zarzut naruszenia art. 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. jest niezasadny.

Podobnie należy ocenić zarzut naruszenia art. 25 ust. 3 Konstytucji RP i art.9 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Uzupełniając motywy zaprezentowane we wcześniejszych partiach tego uzasadnienia należy podkreślić , że wymóg niesprzeczności treści powyższych przepisów i przyjętych norm prawa europejskiego , w tym Konwencji, uniemożliwia również ich odmienną wykładnię.

Z podanych wyżej przyczyn Sąd Apelacyjny postanowił jak w sentencji na zasadzie art.385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.