Wyrok SA we Wrocławiu z 12 grudnia 2017 r. w sprawie o emeryturę.

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 18 maja 2017 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału we W. z dnia 19 września 2016 r. w ten sposób, że przyznał wnioskodawczyni E. L. prawo do emerytury od dnia 1 września 2016 r.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych:

E. L., ur. (...), w dniu 08.09.2016 r. złożyła wniosek o przyznanie jej emerytury.

W okresie od 01.09.1974 r. do 31.12.1990 r. wnioskodawczyni była zatrudniona w (...) Spółdzielni Pracy na stanowisku dziewiarka maszynowa - ręczna. Zakład pracy wykonywał indywidualne zamówienia od klientów indywidualnych, wykonując swetry, sukienki, czapki, szaliki. Praca była wykonywana na maszyna dziewiarskich. Wnioskodawczyni zakładała włóczkę na wiatrak i po naszpulowaniu włóczki stawiała włóczkę na maszynę i zaczynała pracę na maszynie. Wnioskodawczyni pracowała w pomieszczeniu około 50 m kw, w którym było 6 maszyn dziewiarskich i szpularka, panowało duże zapylenie. Wnioskodawczyni od 14.09.1989 r. do 31.12.1990 r. przebywała na urlopie wychowawczym.

Decyzją z dnia 19.09.2016r Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił przyznania wnioskowanego świadczenia, z uwagi na fakt nieudowodnienia 15 - to letniego okresu pracy w warunkach szczególnych, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Biorąc pod uwagę powyższe ustalenia Sąd Okręgowy uznał odwołanie za uzasadnione. Wskazał, iż kwestią sporną w sprawie było ustalenie, czy okres pracy E. L. od 01.09.1974r. do 31.12.1990r. był okresem pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983 r.

Dokonując ustaleń stanu faktycznego, Sąd oparł się na zgromadzonych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych dokumentach, a przede wszystkim zeznaniach wnioskodawczyni, słuchanych w sprawie świadków. W ocenie Sądu Okręgowego powyższe dowody są wyczerpujące i zasługują w pełni na przymiot wiarygodności, co pozwoliło na właściwą ocenę wydanego przez pracodawcę świadectwa wykonywania prac i ustalenie charakteru pracy wnioskodawczyni jednakże do 13.09.1989 r., albowiem od 14.09.1989 r. wnioskodawczyni przebywała na urlopie wychowawczym. Niemniej jednak okres zaliczony przez Sąd od 01.09.1974 r. do 13.09.1989 r. daje wnioskodawczyni łącznie 15 lat i 13 dni pracy w warunkach szczególnych.

W przedmiotowej sprawie dla oceny i ustalenia prawa wnioskodawczyni do emerytury znaczenie miał art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227) w zw. z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Zgodnie z powołanymi przepisami prawo do emerytury przysługuje kobiecie urodzonej po dniu 31.12.1948 r. po osiągnięciu wieku 55 lat, jeżeli nie przystąpiła do otwartego funduszu emerytalnego, w dniu wejścia w życie przepisów ustawy emerytalnej tj. 01.01.1999 r. osiągnęła okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat, w tym okres zatrudnienia w warunkach szczególnych co najmniej 15 lat.

W związku z powyższym, w ocenie Sądu zeznania U. H. i J. N. i zachowane świadectwa pracy są wystarczającym dowodem potwierdzającym i dowodzącym, iż praca na stanowisku dziewiarka maszynowo - ręczna była pracą w szczególnych warunkach. Tym samym wnioskodawczyni udowodniła, co najmniej 15 letni okres pracy w szczególnych warunkach, zatem spełniła wszystkie warunki do przyznania świadczenia emerytalnego określone w art. 184 cytowanej na wstępie ustawy. Rodzaj wykonywanej przez wnioskodawczynię pracy został wymieniony w wykazie A w dziale nr VII poz. 4 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze /Dz. U Nr 8, poz. 43/ - prace przy produkcji i wykańczaniu wyrobów włókienniczych. W opinii Sądu, kryterium warunkujące nabycie przez powódkę prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach, polegające na udokumentowaniu wykonywania tego rodzaju pracy na stanowiskach wymienionych w wykazach stanowiących załącznik do w/w rozporządzenia Rady Ministrów zostało spełnione.

Pracodawca powódki potwierdził w świadectwie pracy, że wnioskodawczyni wykonywała tego rodzaju pracę, tj. prace dziewiarki maszynowo - ręcznej. Powyższe zapisy w świadectwie pracy zostały potwierdzone przez słuchanych świadków, osób które pracowały razem z wnioskodawczynią przy produkcji i wykańczaniu wyrobów włókienniczych na maszynie dziewiarskiej. W ocenie Sądu Okręgowego, nie ma podstaw do kwestionowania powyższego świadectwa pracy, nawet jeśli nie było ono wydane z podaniem szczególnych warunków pracy wnioskodawcy, albowiem jak zostało to już ugruntowane, również w orzecznictwie sądowym, to nie nazwa zajmowanego stanowiska i podanie podstawy prawnej, lecz wykonywane na nim czynności decydują o zaliczeniu danego stanowiska do prac wykonywanych w warunkach szczególnych. Nie ulega wątpliwości, że czynności wykonywane przez wnioskodawczynię, winny zakwalifikować się jako prace przy produkcji i wykańczaniu produktów włókienniczych, które wyszczególnione są w wykazie A, Dział VII, poz. 4 Rozporządzenia Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43, ze zm.).

Wobec powyższego, Sąd w oparciu o treść art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł jak w sentencji wyroku, przyznając prawo do świadczenia zgodnie z wnioskiem – od 01.09.2016 r.

Apelacje od powyższego wyroku złożył organ rentowy zaskarżając wyrok w całości i zarzucając:

1)  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego przez błędne uznanie, że wnioskodawczyni w okresie zatrudnienia w (...) Spółdzielni Pracy w S. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywała pracę w warunkach szczególnych jako dziewiarka maszynowo-ręczna pomimo, iż z akt sprawy wynika w szczególności z umowy o naukę zawodu z 1.09.1974r., świadectwa pracy z 31.10.1990r., podania z 7.05.1974r. o przyjęcie na praktyczną naukę zawodu oraz z zeznań wnioskodawczyni i świadka, że E. L. w okresie od 1.09.1974r. do 31.08.1977r. była uczniem nauki zawodu,

2)  naruszenie prawa materialnego – art.184 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z §2ust.1 oraz §4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983r. ws prawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach przez przyznanie wnioskodawczyni E. L. prawa do emerytury od 1.09.2016r. po błędnym uznaniu, iż na dzień 1.01.1999r. udokumentowała ona ponad 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach.

Wskazując na powyższe zarzuty strona pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania w całości.

Sąd Apelacyjny ustalił, że:

E. L. pismem z dnia 7.05.1974 r. zwróciła się do Powiatowej Spółdzielni Usług (...) w S. o przyjęcie na praktykę nauki zawodu- w zawodzie dziewiarskim. W dniu 1.09.1974 r. została podpisana umowa o naukę zawodu, przy czym wnioskodawczyni była reprezentowana przez matkę J. B.. Zgodnie z umową nauka miała trwać od 1.09.1974 r. do 31.08.1977r. , a czas pracy ucznia wynosił: dla ucznia w wieku do 16 lat - 6 godzin dziennie, 36 tygodniowo, a dla ucznia w wieku powyżej 16 lat - 8 godzin dziennie, 6 godzin w soboty, łącznie 46 godzin tygodniowo. Do czasu pracy ucznia wliczany był czas faktycznego dokształcania bez względu na to, czy nauka odbywa się w godzinach pracy czy poza godzinami pracy, w wymiarze nie większym niż 18 godzin tygodniowo. W okresie nauki zawodu uczniowi przysługiwało wynagrodzenie miesięczne w wysokości: 150 zł w I roku nauki zawodu, 320 zł w II roku nauki zawodu i 600 zł w III roku nauki zawodu.

dowód: akta osobowe E. L.

Sąd Apelacyjny zważył:

apelacja organu rentowego zasługuje na uwzględnienie z uwagi na trafność podniesionych w niej zarzutów. Sąd Okręgowy dokonując ustaleń co do okresu pracy wnioskodawczyni w warunkach szczególnych nie wziął bowiem pod uwagę, że część z uwzględnionego okresu stanowiła praktyczna nauka zawodu.

W myśl art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2 i 3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 ust. 2 i 3. Zgodnie z art. 32 ust. 2 cyt. ustawy dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Należy też podkreślić, że praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach pozwalających na uznanie jej za jedną z prac wymienionych w wykazie, stanowiącym załącznik do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. Z przywileju przejścia na emeryturę w wieku niższym, przysługującego pracownikom zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, mogą bowiem skorzystać wyłącznie ci pracownicy, którzy byli rzeczywiście zatrudnieni stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szkodliwych warunkach pracy w rozumieniu art. 32 w/w ustawy w związku z § 2 ust. 1 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. Prawo do tego szczególnego świadczenia z istoty jest związane z szybszą utratą zdolności do zarobkowania z uwagi na szczególne warunki lub szczególny charakter pracy.

Ustosunkowując się do argumentacji zawartej w apelacji należy wskazać, że dokumenty znajdujące się w aktach osobowych wnioskodawczyni z okresu zatrudnienia w (...) Spółdzielni Pracy w S. wskazują, że w okresie od 1.09.1974 r. do 31.08.1977 r. była zatrudniona, ale jako uczeń nauki zawodu - dziewiarstwo . Termin „praktyczna nauka zawodu” wcale nie oznacza jednak, że ubezpieczona wykonywała już zawód dziewiarza, a tylko tyle, że dopiero uczyła się tego zawodu. Praca w warunkach szczególnych warunkująca prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym to jednak wyłącznie praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy wymienionym w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (§ 2 ust. 1 rozporządzenia). Należy przy tym wskazać, że nie ma znaczenia, iż od konkretnego pracownika młodocianego pracodawca wymagał ze względu na treść umowy stanowiącej podstawę zatrudnienia pracy w wymiarze 6 godzin dziennie (jak miało to miejsce zgodnie z § 4 umowy o naukę zawodu z dnia 1 września 1974r. załączonej do akt osobowych, w przypadku ubezpieczonej do dnia ukończenia przez nią 16-go roku życia, t.j. do dnia 17 października 1975 r. i to w dodatku przy wliczeniu do czasu pracy dokształcania w wymiarze 18 godzin tygodniowo bez względu na to, czy nauka w szkole odbywała się w godzinach pracy, czy poza godzinami pracy), skoro dla pracownika wykonującego pracę przy produkcji i wykańczaniu wyrobów włókienniczych wymienioną w rozporządzeniu w dziale VII pod poz. 4 wykazu A pełny wymiar czasu pracy wynosił 8 godzin dziennie. Stosownie do warunku określonego w § 4 umowy o naukę zawodu łączącej ubezpieczoną z (...) Spółdzielnią Pracy trudno było przyjąć, że po ukończeniu przez nią 16 roku życia w okresie trwania umowy o naukę zawodu jej czas pracy przy produkcji wyrobów włókienniczych mógł być taki jak normalny czas pracy stosowany w zakładzie, skoro nadal do jej czasu pracy wliczany był czas dokształcania w wymiarze do 18 godzin tygodniowo, bez względu na to, czy nauka w szkole odbywała się w godzinach pracy, czy poza godzinami pracy.

W okresie od 01.09.1974 r. do dnia 31.08.1977 r. ubezpieczona była zatem pracownikiem młodocianym zatrudnionym na podstawie umowy o naukę zawodu- ze wszystkimi wynikającymi z tego konsekwencjami dla możliwości wymiaru wykonywania pracy i realizacji obowiązku nauki.

Należy wyjaśnić, że młodociany, odbywający naukę zawodu w ramach umowy zawartej z zakładem pracy na podstawie przepisów ustawy z dnia 02.07.1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz. U. nr 45 poz. 226 ze zm.) posiadał status pracownika w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym oraz ubezpieczeniu społecznym (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24.04.2009 r., II UK 334/08, OSNP 2010/23-24, poz. 294). Zgodnie z regulacją ustawy młodocianym była osoba, która ukończyła 14 lat, a nie przekroczyła 18 roku życia, zaś od 21.07.1961 r. - na mocy art. 45 ustawy z dnia 15.07.1961 r. o rozwoju oświaty i wychowania (Dz. U. nr 32, poz. 160) - podwyższono dolną granicę wieku do lat 15. Dla oceny przedmiotowej sprawy istotne są natomiast przepisy art. 12 i art. 13 wskazanej ustawy. Pierwszy stanowił, że młodociani zatrudnieni przez zakłady pracy obowiązani byli do dokształcania się do czasu ukończenia 18 lat życia. Jeżeli młodociany nie zakończył nauki zawodu przewidzianej w art. 4 ust. 1 do ukończenia 18 lat życia, obowiązek dokształcania się jego mógł być przedłużony nie więcej niż o 1 rok, o ile dokształcanie dotyczy obranego zawodu (art. 12 ust. 1). Młodociani przyjęci do pracy, do przyuczania do określonej pracy lub do odbycia wstępnego stażu pracy po przyuczeniu do określonej pracy byli obowiązani: 1) jeżeli nie ukończyli 8 klas szkoły podstawowej - do dokształcania się, w celu ukończenia pełnej szkoły podstawowej, 2) jeżeli ukończyli 8 klas szkoły podstawowej – do dokształcania się zawodowego lub ogólnokształcącego (art. 12 ust. 2). Z treści art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 02.07.1958 r. wynika, że młodociani zatrudnieni w celu nauki zawodu obowiązani byli do dokształcania się w zakresie obranego zawodu. Zgodnie z art. 13 ww. ustawy czas pracy młodocianych w wieku od lat 15 do 16 wynosił 6 godzin na dobę i 36 godzin tygodniowo. Z treści ust. 2 i ust. 3 tego przepisu wynika, że młodocianych w wieku powyżej lat 16 obowiązywał normalny czas pracy stosowany w zakładzie pracy, z tym, że do czasu pracy wliczało się czas dokształcania określonego w art. 12 ust. 2 i 3 bez względu na to, czy nauka odbywa się w godzinach pracy czy poza godzinami pracy, w wymiarze nie większym niż 18 godzin tygodniowo.

Należy też zauważyć, że obowiązujący w okresie późniejszym art. 202 § 2 k.p. stanowił, że czas pracy młodocianego w wieku powyżej 16 lat nie może przekraczać 8 godzin na dobę, jednakże – zgodnie z § 3 - do czasu pracy młodocianego również wliczało się czas nauki bez względu na to, czy odbywał się ona w godzinach pracy.

Przytoczone przepisy wskazują jednoznacznie, że młodociani wykonujący pracę w ramach nauki zawodu, czy też przygotowania zawodowego poza wykonywaniem czynności praktycznych, związanych z przyuczeniem się do określonego zawodu, zobligowani byli do dokształcania teoretycznego, którego czas był wliczany do czasu pracy młodocianego.

Celem wykonywania pracy przez młodocianych nie posiadających kwalifikacji zawodowych było przygotowanie zawodowe i stosunek pracy nie był realizowany w celu zarobkowym, chociaż pracownikom tym wypłacane było wynagrodzenie według stawek i zasad precyzyjnie określonych w przepisach prawa pracy.

Powyższe rozważania wykluczają założenie, że młodociany zatrudniony w celu nauki zawodu wykonywał pracę w warunkach szczególnych stale, nieprzerwanie i w pełnym wymiarze czasu pracy (§ 2 rozporządzenia z 07.02.1983 r.).

Należy podkreślić, że warunek wykonywania pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy jest spełniony tylko wówczas, gdy pracownik w ramach obowiązującego go pełnego wymiaru czasu pracy na określonym stanowisku, stale tj. ciągle wykonuje pracę w szczególnych warunkach i nie wykonuje w tym czasie żadnych innych czynności niezwiązanych z zajmowanym stanowiskiem.

Natomiast szkolenie pracownika nie wiąże się z narażeniem na działanie czynników szkodliwych, które co do zasady występują przy pracy na stanowiskach określonych w wykazie prac wykonywanych w warunkach szczególnych. Okresu przygotowania zawodowego nie można zatem zaliczyć do stażu pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej na zasadach określonych w § 2 ust. 1 rozporządzenia z 07.02.1983 r. (por. wyrok Sądu Najwyższego z 24.04.2009 r., II UK 334/08, OSNP 2010/23-24, poz. 294).

Czas pracy na stanowisku pracy, ze względu na ochronę pracownika młodocianego, nie mógł przekroczyć ustawowo określonych granic. Do czasu pracy młodocianych wliczało się czas dokształcania bez względu na to, czy nauka odbywa się w godzinach pracy, czy poza godzinami pracy, jednakże w wymiarze nie większym niż 18 godzin tygodniowo. Gdyby więc nawet uznać, że przewidziana w obowiązujących przepisach - ze względu na charakter zatrudnienia lub związane z nim warunki - norma czasu pracy w rozmiarze odbiegającym od powszechnie obowiązującego, stanowiła pełny wymiar czasu pracy, to nie można pominąć koniunktywnego wymagania wykonywania pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przewidzianym dla stanowiska, na którym takie warunki występowały (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24.04.2009 r., II UK 334/08, OSNP 2010 nr 23-24, poz. 294; z dnia 20.01.2011 r., II UK 169/10 oraz z dnia 23.01.2012 r., II UK 96/11).

Praca na podstawie umowy o naukę zawodu wykonywana była zawsze w rozmiarze mniejszym, niż obowiązujący na danym stanowisku, mimo że młodocianych w wieku powyżej lat 16 obowiązywał normalny czas pracy stosowany w zakładzie pracy.

Reasumując, okres pracy ubezpieczonej jako młodocianego w celu przygotowania zawodowego nie mógł zostać uwzględniony do okresu pracy w warunkach szczególnych, gdyż ubezpieczony nie świadczył w tym czasie stale i w pełnym wymiarze pracy w warunkach szczególnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.01.2011 r., II UK 169/10).

Z powyższych względów należało uznać, że ubezpieczona nie spełnia warunków przewidzianych w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a tym samym nie nabyła prawa do emerytury w wieku obniżonych, bowiem pozostały po odliczeniu powyższego okresu- okres pracy w warunkach szczególnych nie daje w sumie 15 lat.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na mocy art. 386 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

SSA Robert Kuczyński SSA Monika Kiwiorska-Pająk SSO del. Artur Tomanek

R.S.