Wyrok SA we Wrocławiu z 7 lutego 2014 r. w sprawie o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną.

UZASADNIENIE

Powód – (...) sp. z o.o. z siedzibą w S. domagał się uznania zza bezskuteczną umowy sprzedaży określonej nieruchomości zawartej między pozwaną (...) sp. z o.o. z siedzibą we W. a (...) sp. z o.o. z siedzibą we W., do której powód ma niezaspokojoną wierzytelność z umowy sprzedaży tej samej nieruchomości.

Wnosząc o oddalenie powództwa, pozwany zakwestionował istnienie przesłanek z art. 527 kc. Podniósł, że w wyniku przedmiotowej transakcji stan majątkowy dłużnika powoda nie uległ pogorszeniu, a przeciwnie, uzyskał środki finansowe o znacznie wyższej wartości niż jego dług. Pozwany zaprzeczył też, by miał świadomość pokrzywdzenia powoda oraz, by łączyły go z dłużnikiem powoda stosunki uprawniające do zastosowania domniemania z art. 527 § 4 kc.

Sąd Okręgowy ustalił:

Umową notarialną z 13.07.2011 r. powód przeniósł na spółkę (...) prawo wieczystego użytkowania określonej działki i własność posadowionych na niej budynków za 1.481.350,50 zł. Przy zawarciu umowy nabywca zapłacił 110.000 zł, resztę miał zapłacić do 1.08.2011 r.

Co do reszty ceny (1.371.350,50 zł) nabywca poddał się dobrowolnej egzekucji.

W umówionym terminie nabywca nie spłacił długu, zaś egzekucja komornicza okazała się nieskuteczna.

W dniu 1.08.2011 r. nabywca nieruchomości ( (...)) sprzedał ją pozwanemu (...) za 4.920.000 zł.

W umowie notarialnej strony oświadczyły, ze 2.000.000 zł już zapłacono, zaś resztę – 2.920.000 zł pozwany zapłaci do 31.08.2011 r. z uzyskanego kredytu. Co do tej kwoty pozwany poddał się dobrowolnie egzekucji. Przy zwieraniu transakcji pozwanemu okazano wcześniejszą umowę powoda z (...).

Pismem z 13.12.2011 r. (...) poinformował pozwanego o cesji wierzytelności z łączącej ich umowy na rzecz ukraińskiej spółki (...) i polecił dokonanie płatności na rzecz tej spółki.

Pozwany zapłacił spółce (...) łącznie 942.000 zł.

(...) i pozwany mieli siedziby pod tym samym adresem. W kwietniu 18.04.2011 r. J. A. (1) sprzedał swoje udziały w pozwanej spółce (...), aktualnemu prezesowi tej spółki, za 9.900 zł (wartość bilansowa udziałów). W dniu 2.08.2011 r., nazajutrz po przedmiotowej transakcji, w/w spółki zawarły umowę najmu lokali użytkowych położonych na nieruchomości będącej przedmiotem obu umów sprzedaży.

W styczniu 2012 roku pozwany wpłacił 36.015 zł spółce (...), zaś wcześniej, w grudniu 2011 roku pozwany wpłacił różne kwoty (największa 160.000 zł) na rachunek bankowy J. A. (1), męża J. A. (2) – prezes zarządu (...).

W okresie maj 2011 roku – maj 2012 roku (...) wystawił spółce (...) (pozwanemu) szereg faktur.

W piśmie z 8.11.2012 r. pozwany zaoferował powodowi poręczenie płatności obciążającej (...) przez ustanowienie hipoteki.

Przy takich ustaleniach, wskazując na cel skargi pauliańskiej i przesłanki jej uwzględnienia, Sąd Okręgowy uznał skargę powoda za uzasadnioną.

Zdaniem Sądu Okręgowego niewątpliwym jest, że w dacie zaskarżenia dłużnik powoda był niewypłacalny i taki stan trwa nadal, skoro egzekucja nie przyniosła skutku. Sąd Okręgowy podniósł też, że sprzedaż nieruchomości istotnie obniżyła wypłacalność dłużnika, ponieważ w miejsce nieruchomości jako dostępnego źródła zaspokojenia nie uzyskał on uchwytnych środków finansowych – zostały przekazane ukraińskiej spółce. Niewątpliwe jest również, w ocenie Sądu Okręgowego, że dłużnik powoda działał w zamiarze jego pokrzywdzenia.

Jeśli idzie o świadomość pozwanej Spółki, Sąd Okręgowy odwołał się do domniemania z art. 327 § 4 kc, wskazując na szereg jej wcześniejszych powiązań z dłużnikiem oraz na zawarcie nazajutrz po dokonaniu skarżonej czynności wieloletnich umów najmu, także na uczestnictwo J. A. (1) w poprzedzających zakup nieruchomości przez dłużnika spotkaniach z powodem w Austrii, wreszcie na ofertę poręczenia płatności obciążającej dłużnika.

Sad Okręgowy wskazał także, że nawet gdyby odrzucić domniemanie z art. 527 § 4 kc, jest oczywiste, że przy zachowaniu należytej staranności pozwany mógłby poznać zamiar dłużnika. Jednak, zdaniem Sądu, w okolicznościach rozpoznawanej sprawy uprawniony jest wniosek, że ten zamiar był faktycznie pozwanemu znany i obie spółki współdziałały w czynnościach nakierowanych na pokrzywdzenie powoda.

Wyrokiem z 10.05.2013 r. Sąd Okręgowy uwzględnił skargę pauliańską powoda (nieco modyfikując oczekiwaną przez niego treść orzeczenia) oraz zasądził od pozwanego na rzecz powoda 75.921 zł kosztów postępowania.

Wcześniej, postanowieniem z 15.042013 r. Sąd Okręgowy oddalił wniosek pozwanego o zmianę postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia roszczenia przez ograniczenie zakazu zbycia nieruchomości do dwóch powstałych w wyniku podziału działek.

Pozwany zaskarżył to postanowienie zażaleniem, w którym zarzucił wadliwość ustaleń faktycznych i oceny jego wniosku na gruncie art. 742 kc i art. 730 1 § 3 kpc i zaoferował dowody dla wykazania dostateczności ograniczonego zabezpieczenia.

W apelacji od wyroku z 10.05.2013 r. pozwany zarzucił:

- błędne ustalenie, że w wyniku przeniesienia prawa użytkowania wieczystego nieruchomości (...) (dłużnik) wyzbył się jedynego składnika majątku, z którego powód mógł uzyskać zaspokojenia;

- błędne przyjęcie, że wskutek w/w czynności dłużnik stał się niewypłacalny w wyższym stopniu niż przed jej dokonaniem;

- naruszenie art. 527 kc przez zastosowanie go mimo braku określonych tam przesłanek;

- naruszenie art. 233 § 1 i art. 227 w zw. z art. 232 kpc przez dowolną ocenę dowodów, w tym pominiecie zeznań prezesa zarządu pozwanej Spółki (...), które były niezbędne dla ustalenia świadomości pokrzywdzenia wierzyciela oraz innych relewantnych okoliczności sprawy.

Pozwany wniósł o zmianę wyroku przez oddalenie powództwa i zasądzenie na jego rzecz koszów procesu.

W odpowiedzi na apelację powód domagał się jej oddalenia i przyznania mu kosztów postępowania apelacyjnego.

Następnie w piśmie procesowym z 23.12.2013 r. pozwany wniósł o uchylenie prawomocnego postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia wskazując na spełnienie świadczenia głównego z umowy z 13.08.2011 r. przez spółkę (...).

W odpowiedzi powód żądał oddalenia tego wniosku podnosząc, że wpłaconą sumę zaliczył przede wszystkim na odsetki i inne należności uboczne, co wykazuje oświadczeniami kierowanymi do dłużnika.

Rozpoznając apelację Sąd Apelacyjny zważył:

Podniesione w apelacji zarzuty nie są uzasadnione.

Nie sposób skutecznie polemizować z wnioskiem Sądu Okręgowego o pogorszeniu się wypłacalności dłużnika, skoro jest bezspornym, a także zostało udowodnione, że prowadzona egzekucja była nieskuteczna, komornik nie ujawnił stałych, uchwytnych źródeł dochodu dłużnika, na rachunkach bankowych nie było środków i/lub występował zbieg egzekucji (informacja i zawiadomienie od komornika – k. 32 i 33). Przebieg i rezultat czynności egzekucyjnych dowodzą ponad wszelką wątpliwość, że wyzbycie się praw do nieruchomości na rzecz pozwanego było tożsame z wyzbyciem się jedynego składnika majątkowego, realnie zapewniającego zaspokojenie powoda. Jest też oczywistym i słusznie przyjął Sąd Okręgowy, że uzyskany za nieruchomość ekwiwalent pieniężny nie stanowił realnego źródła zaspokojenia, skoro, po pierwsze okazało się dla komornika niedostępny, po drugie nastąpiła cesja na rzecz spółki (...), wreszcie po trzecie, zapisy aktu notarialnego z 1.08.2011 r. nie odzwierciedlały stanu rzeczywistego, ponieważ rzekomo wpłacone 200.000 zł okazały się wekslem.

Nie można również zgodzić się z zarzutem naruszenia art. 527 kc, a zwłaszcza eksponowanego w uzasadnieniu apelacji § 4 tego przepisu. Sąd Okręgowy w nadmiarze wskazał fakty uprawniające do przyjęcia domniemaniach z tego przepisu. Wykładając go z uwzględnieniem przesłanek i celu zaskarżenia czynności zdziałanej przez dłużnika z osobą trzecią nie można pojęcia stałych stosunków ograniczyć do długotrwałej, systematycznej współpracy handlowej. Idzie tu o stosunki pojęte szerzej, tj. takie relacje między oboma podmiotami (także osobiste między członkami władz obu spółek), z racji których doświadczenie życiowe nakazuje uznać za niemal pewne, że osoba trzecia miała świadomość ujemnych dla wierzyciela skutków czynności. Trafnie też Sąd okręgowy zauważył, że charakter relacji między pozwaną a dłużnikiem, nawet gdyby nie potraktować ich jako stałe stonki w rozumieniu art. 527 § 4 kc, uprawnia co najmniej do stwierdzenia, że przy minimum staranności pozwany mógł uzyskać wiedzę o pokrzywdzeniu powoda w wyniku skarżonej czynności.

Prawidłowość wniosków Sądu Okręgowego potwierdza zresztą ostateczny wynik postępowania karnego wobec J. A. (2), prawomocnie skazanej za przestępstwa z art. 286 § 1 kk w zw. z art. 294 § 1 kk, właśnie w związku z przedmiotową transakcją ( vide: wyrok na k. 757).

Istotne są także zeznania D. S. (1), które złożył w charakterze świadka w postępowaniu karnym. Opisuje on sytuację dłużnika sprzed zakupu nieruchomości od powoda, w tym uzyskane od dłużnika informacje o jego problemach płatniczych już w tym czasie, wskazuje tez na osobiste kontakty z J. i J. A.oraz na swój udział w rozmowach dłużnika z powodem w sprawie zakupu nieruchomości (zeznania św. D. S. na k. 671-672).

Oczywiście nieuzasadniony jest podniesiony w apelacji zarzut nieuprawnionego pominięcia dowodu z zeznań D. S. (1) jako strony w niniejszym postępowaniu.

D. S. (1) został wezwany do osobistego stawiennictwa na rozprawie 11.03.2013 r. w celu przesłuchania go jako strony i wezwanie prawidłowo mu doręczono, co potwierdza tzw. zwrotka na k. 348.

Wobec złożonego zaświadczenia lekarskiego Sąd Okręgowy rozprawę odroczył na 29.04.2013 r. i D. S. powtórnie wezwano do osobistego stawiennictwa pod rygorem pominięcia dowodu z jego zeznań (k. 390). Także tym razem wezwanie prawidłowo doręczono na adres pozwanej Spółki (k. 461), jednak wezwany nie przybył na rozprawę 15.04.2013 r., co uprawniało Sąd Okręgowy do pominięcia jego zeznań. W konsekwencji pozwana Spółka nie podjęła pełnej obrony w kierunku podważenia domniemania z art. 527 § 4 kc oraz przesłanek skutecznego zaskarżenia czynności zdziałanej przez nią z dłużnikiem.

W tych okolicznościach Sąd Apelacyjny w pełni podzielił i przyjął za własne poczynione przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne, uzupełniając je o fakt prawomocnego skazania J. A. (2) oraz o wpłaty dokonane przez spółkę (...) (o czym dalej), co nastąpiło już po wyrokowaniu przez Sąd Okręgowy, podziela także ich prawną ocenę.

Jeśli idzie o dokonane w toku postępowania odwoławczego, niesporne wpłaty ze strony spółki (...), Sąd Apelacyjny zgadza się z powodem, że skoro wpłat dokonała osoba trzecia, działająca w imieniu dłużnika, powód mógł je zaliczyć w pierwszej kolejności na należności uboczne, tj. mające swoje źródło wprost w umowie notarialnej powoda z dłużnikiem i w ustawie roszczenie o odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia głównego.

Nie mieszczą się w pojęciu należności ubocznych, o których mowa w art. 451 § 1 kc in fine, odsetki od odsetek dochodzone w innej sprawie sądowej ani koszty postępowania w tej sprawie oraz w sprawie niniejszej, zwłaszcza gdy spłacająca dług w imieniu dłużnika powoda spółka (...) wyraźnie odnosiła wpłaty do aktu notarialnego z 13.07.2011 r. i zaznaczała, że dokonuje ich w związku z cesją z 9.09.2011 r. (polecenia przelewu na k. 709-711). Dlatego Sąd Apelacyjny za skuteczne uznał zaliczenie przez powoda wpłat ukraińskiej spółki na poczet odsetek ustawowych od 1.371.350,50 zł za okres 1.08.2011 r. – 4.11.2013 r. (826 dni), których wartość wyniosła 403.440,05 zł. Jeśli wpłatę 1.000.000 zł, która nastąpiła 4.11.2013 r. powód mógł zaliczyć na odsetki w kwocie 403.440,05 zł, w dniu 5.11.2013 r. dłużnik pozostawał w opóźnieniu co do 775.278,97 zł należności głównej. Gdy następnie (...) wpłaciła 371.350,50 zł w dniu 3.12.2013 r., tę wpłatę powód mógł zaliczyć na odsetki od dłużnej należności głównej za okres 6.11.2013 r. – 3.12.2013 r. (7.731,55 zł). Tym samym kwotę 363.618,95 zł musiał zaliczyć na pozostałą należność główną. W wyniku wpłat cesjonariusza i prawidłowego ich zaliczenia wedle reguł z art. 451 § 1 kc dłużnik nadal zalega z zapłatą należności głównej w wysokości 411.660,02 zł.

Pomniejszenie długu z tytułu wykonawczego, w związku z którym uwzględniono skargę pauliańską, należało zdaniem Sądu Apelacyjnego uwzględnić i zweryfikować w tym zakresie skarżony wyrok, ponieważ wymaga tego funkcja i cel skargi (ma umożliwić egzekucję i konieczne jest określenie wysokości wierzytelności do wyegzekwowania z majątku osoby trzeciej). Powyższa korekta, choć nie podważa ubezskutecznienia skarżonej umowy, musiała skutkować częściową zmianą wyroku, której dokonano na podstawie art. 386 § 1 kpc.

Powód jest jednak nadal wygrywającym sprawę, zwłaszcza że częściowego jego zaspokojenia dokonała (...) w imieniu dłużnika, i to już po wyrokowaniu przez Sąd Okręgowy. Stąd obciążono pozwanego obowiązkiem zwrotu całości kosztów poniesionych przez powoda w obu instancjach.

Niezasadne okazało się także zażalenie pozwanego.

Poza trafną argumentacją Sądu I instancji trzeba wskazać, że zabrakło przekonującego dowodu na to, że realna wartość licytacyjna dwóch z wydzielonych działek wystarczyłaby na całkowite zaspokojenie reszty wierzytelności objętej tytułem wykonawczym. Wyceny na potrzeby kredytowe nie są tu miarodajne, zaś w postępowaniu zabezpieczającym nie ma miejsca na szerokie postępowanie dowodowe, tj. opinię biegłego, mającą wykazać rynkową wartość nieruchomości.

Dlatego oddalając zażalenie na podstawie art. 385 kpc w zw. z art. 397 § 2 kpc, zasądzono od pozwanego na rzecz powoda żądane koszty postępowania zażaleniowego (art. 98 kpc).

bp