Wyrok SA we Wrocławiu z 12 kwietnia 2011 r. w sprawie o zapłatę.

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy we Wrocławiu zasądził od strony pozwanej Państwa – Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej we W. na rzecz strony powodowej (...) S.A. we W. kwotę 38.512.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 8 czerwca 2006 r. do dnia zapłaty oraz koszty procesu w kwocie 187.455 zł, opierając to rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i wypływających z nich wnioskach.

Spółka (...) S.A. (zwana dalej (...)) z siedzibą we W. prowadziła działalność gospodarczą w zakresie produkcji i dystrybucji sprzętu komputerowego. Do 1997 r. spółka zajmowała się głównie handlem i dystrybucją, a w 1997 r. podjęła produkcję komputerów pod własną marką ( A.).

W latach 1996-2001 przychody (obroty) spółki systematycznie rosły, osiągając następujące wartości: za rok obrotowy 1996-97 – 371.394.883 zł, za rok obrotowy 1997-98 – 381.873.339 zł, za rok obrotowy 1998-99 – 391.200.929 zł, za rok obrotowy 1999-2000 – 430.547.487 zł, za rok obrotowy 2000-2001 – 442.963.982 zł.

W okresie tym zaznaczał się wzrastający udział w obrotach przychodu ze sprzedaży własnych produktów – od 1.387.074 zł w roku 1996-1997 do 120.371.089zł w roku 2000-2001. Działalność spółki była finansowana głównie kredytem obrotowym w wysokości do 60.000.000 zł, udzielonym przez (...) S.A., oraz kredytem kupieckim udzielanym przez głównych dostawców spółki ( firmy I., M.). Do połowy 2002 r. spółka (...) miała status zakładu pracy chronionej.

Działalność spółki (...) była zorganizowana w ramach struktury holdingowej, obejmującej obok spółki matki ( (...) S.A.) szereg podmiotów zależnych. W 1997 r. spółka (...) była podmiotem dominującym w stosunku do następujących spółek:- (...) (...) Sp. z o.o. (później (...) Sp. z o.o./ (...) Sp. z o.o.) w W.,- (...) Sp. z o.o. w K.,- (...) Sp. z o.o. w Ł.,- (...) Sp. z o.o. w S.,- (...) Sp. z o.o. w G.,- (...) Sp. z o.o. w K.,- (...) Sp. z o.o. w P.,- (...) Sp. z o.o. (później (...) Sp. z o.o./ (...) Sp. z o.o.) w Z.,-(...) Sp. z o.o. we W., (...)Sp. z o.o. w likwidacji we W., (...)Sp. z o.o. we W., (...) Sp. z o.o. we W., (...) Sp. z o.o.

W latach 1998-99 spółka (...) dokonała restrukturyzacji holdingu, likwidując większość lokalnych spółek dystrybucyjnych (ośrodki w K., Ł., S., G. i K., a w 2001 r. – także w P.). Zlikwidowano w tym czasie również (...)Sp. z o.o. we W., (...)Sp. z o.o. we W. oraz (...) Sp. z o.o. we W..

Strona powodowa – (...) S.A. z siedzibą we W. – prowadziła działalność inwestycyjną polegającą na nabywaniu lub obejmowaniu udziałów lub akcji przedsiębiorców, głównie z branży teleinformatycznej, oraz wprowadzaniu ich na giełdę.

W dniu 30 sierpnia 1999 r. Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie (...) S.A. podjęło uchwałę o podwyższeniu kapitału akcyjnego spółki z kwoty 100.000 zł do 19.600.000 zł. Podwyższenie kapitału zostało pokryte wkładem niepieniężnym obejmującym m.in. 418.836 akcji spółki (...) o łącznej wartości 10.000.000 zł. Postanowieniem z dnia 16 listopada 1999 r. Sąd Rejonowy dla W. – Sąd Rejestrowy wpisał do rejestru handlowego podwyższenie kapitału spółki (...) S.A.

W wyniku powyższej transakcji strona powodowa stała się największym akcjonariuszem spółki (...).

W latach 1998-99 spółka (...) realizowała zamówienia na sprzęt komputerowy składane przez (...)we W. (dalej zwaną „O.”), spółkę (...) S.A. oraz (...) (dalej zwane (...)), a także szkoły i instytucje naukowe. O., (...) S.A. oraz S. działały na podstawie zleceń udzielonych im wcześniej przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. Wymienione podmioty zastrzegały w złożonych zamówieniach, że dostawa komputerów ma być przeprowadzona z zastosowaniem procedury przewidzianej dla nabywców z sektora oświaty, tj. bez cła i podatku VAT.

Obowiązujące w tym okresie przepisów ustawy o podatku od towarów i usług oraz Kodeksu celnego zwalniały od podatku VAT oraz podatku akcyzowego i cła przywóz towarów z zagranicy, jeżeli przedmiotem przywozu były pomoce naukowe służące wyłącznie do celów dydaktycznych lub badawczych, przywożone dla przedszkoli, szkół, instytucji i placówek naukowych.

Spółka (...), realizując przyjęte zamówienia, sprzedawała i dostarczała wyprodukowany przez siebie sprzęt komputerowy firmie (...) z siedzibą w H. K. (Czechy) oraz firmie (...) GmbH z siedzibą w A. (Niemcy). Następnie spółka (...) kupowała od tych firm sprzedany im wcześniej sprzęt i przewoziła go z powrotem do Polski, do prowadzonego przez siebie składu celnego we W.. Kontrahenci krajowi odbierali zamówiony sprzęt ze składu celnego i po dokonaniu odprawy celnej wprowadzali go na polski obszar celny. Odbiorcy krajowi po zakupieniu sprzętu od spółki (...) występowali do Urzędu Celnego we W. z wnioskami o zwolnienie zakupionych towarów z cła i podatku VAT. We wszystkich wypadkach wnioski te zostały uwzględnione.

W dniu 18 czerwca 1999 r. Prokuratura Okręgowa we W. zwróciła się do Urzędu Kontroli Skarbowej we W. o przeprowadzenie kontroli prawidłowości otrzymywania przez spółkę (...) zwrotu podatku tytułem transakcji związanych z zagranicznym obrotem sprzętem komputerowym. W dniu 2 lipca 1999r. Dyrektor Urzędu Kontroli Sądowej we W. wydał inspektorowi kontroli skarbowej upoważnienie do przeprowadzenia kontroli w spółce (...). Objęto nią prawidłowość rozliczeń z budżetem państwa z tytułu podatku od towarów i usług za lata 1996-1999.

Przed wydaniem decyzji w sprawie (...)Inspektor Kontroli Skarbowej poinformował o toczącym się postępowaniu Naczelnika Wydziału Podatków Pośrednich W. Izby Skarbowej E. K., przedstawiając stan faktyczny sprawy i możliwe jej rozstrzygnięcia. Uzyskał też od niej informacje w sprawie interpretacji przepisów dotyczących wywozu komputerów za granicę i ich powrotnego sprowadzania, wydanej przez Izbę Skarbową na wniosek firmy (...).

W dniu 29 grudnia 1999 r. Inspektor Kontroli Skarbowej wydał osiem decyzji, obejmujących okres od lipca 1998 r. do lutego 1999 r., w których określił następujące kwoty zaległości podatkowej, odsetek za zwłokę i dodatkowego zobowiązania podatkowego spółki (...)

- za lipiec 1998 r. – nienależny zwrot (traktowany na równi z zaległością) w kwocie 18.813,00 zł, odsetki w kwocie 8.995,20 zł i dodatkowe zobowiązanie w kwocie 5.643,90 zł,

- za sierpień 1998 r. – nienależny zwrot (zaległość) w kwocie 275.731,00 zł, odsetki w kwocie 124.947,70 zł i dodatkowe zobowiązanie w kwocie 82.719,30 zł,

- za wrzesień 1998 r. – nienależny zwrot (zaległość) w kwocie 348.692,00 zł, odsetki w kwocie 139.094,70 zł i dodatkowe zobowiązanie w kwocie 104.607,60 zł,

- za październik 1998 r. – dodatkowe zobowiązanie w kwocie 14.602,20 zł,

- za listopad 1998 r. – nienależny zwrot (zaległość) w kwocie 1.296.127,00 zł, odsetki w kwocie 447.706,30 zł i 380.738,10 zł,

- za grudzień 1998 r. – zaległość w kwocie 4.079.923,00 zł, odsetki w kwocie 1.317.423,90 zł i dodatkowe zobowiązanie w kwocie 597.393,60 zł,

- za styczeń 1999 r. – nienależny zwrot (zaległość) w kwocie 64.935,00 zł, odsetki w kwocie 17.822,40 zł i dodatkowe zobowiązanie w kwocie 374.666,70 zł,

- za luty 1999 r. – nienależny zwrot (zaległość) w kwocie 592,00 zł, odsetki w kwocie 145,40 zł i dodatkowe zobowiązanie w kwocie 176.162,40 zł.

W uzasadnieniu decyzji Inspektor wskazał, że sekwencja działań realizowanych przez spółkę (...) zmierzała do obejścia przepisów podatkowych, a sprzedaż towaru, będącego przedmiotem obrotu powinna być opodatkowana jak sprzedaż krajowa, czyli według stawki 22 %. W ocenie Inspektora, dokonanie sprzedaży sprzętu komputerowego firmom zagranicznym, a następnie odkupienie ich i sprowadzenie do składu celnego w celu sprzedaży odbiorcom krajowym, nie było adekwatne do zamierzonego celu gospodarczego, a zmierzało jedynie do obejścia prawa dla uniknięcia opodatkowania podatkiem należnym od sprzedaży sprzętu komputerowego odbiorcom krajowym. Ponadto, w uzasadnieniu decyzji wskazano, że nastąpiło także obejście przepisu art. 21 ust. 2 ww. ustawy, przez (...) spółka (...) uzyskała nienależny zwrot bezpośredni podatku VAT.

W dniu 12 stycznia 2000 r. spółka (...) złożyła odwołanie od powyższych decyzji, wnosząc o ich uchylenie i umorzenie postępowania, a także o wstrzymanie ich wykonania. Postanowieniem z dnia 25 stycznia 2000 r. Inspektor Kontroli Skarbowej wstrzymał wykonanie decyzji z dnia 29 grudnia 1999 r. do czasu rozpatrzenia przez Izbę Skarbową we W. odwołań spółki (...), ze względu na ważny interes podatnika.

Pomimo wstrzymania wykonania przedmiotowych decyzji Urząd Skarbowy W. wydał w dniu 7 lutego 2000 r. postanowienia o zaliczeniu nadpłaty powstałej w wyniku zatrzymania zwrotu nadwyżki podatku naliczonego VAT za miesiące sierpień i listopad 1999 r. w łącznej kwocie 6.345.065 zł na poczet zaległości podatkowych wynikających z decyzji z dnia 29 grudnia 1999 r.

Postanowieniem z dnia 1 marca 2000 r. ((...)) Izba Skarbowa we W. uchyliła postanowienie Inspektora Kontroli Skarbowej z dnia 25 stycznia 2000 r. w sprawie wstrzymania wykonania decyzji z dnia 29 grudnia 1999r.

W dniu 7 marca 2000 r. spółka (...) złożyła ponowny wniosek o wstrzymanie tych decyzji. Postanowieniem z dnia 27 marca 2000 r. Inspektor Kontroli Skarbowej odmówił uwzględnienia wniosku spółki. W uzasadnieniu tego postanowienia Inspektor wskazał, iż na poczet zobowiązań określonych zaskarżonymi decyzjami zaliczono wstrzymany zwrot podatku w wysokości ok. 6,3 mln zł. W konsekwencji, do zapłaty na rzecz Urzędu Skarbowego pozostawało ok. 4 mln zł, co stanowiło 16,9 % kapitału własnego spółki. W ocenie Inspektora, poniesienie takiego wydatku nie powinno pozbawić spółki płynności finansowej.

Odmowa wstrzymania wykonania decyzji skutkowała wyegzekwowaniem pozostałej części należności ustalonych decyzjami z dnia 29 grudnia 1999 r. Łącznie spółka (...) została pozbawiona środków pieniężnych w wysokości 10.476.466,76 zł, co odpowiadało blisko połowie księgowej wartości kapitału spółki, wynoszącej 24.204.941 zł.

Wyegzekwowana kwota stanowiła sumę środków niezbędnych do finansowania bieżącej działalności spółki (5,5 mln zł), powiększonych o dwumiesięczne koszty jej funkcjonowania (2 x 2,3 mln zł). Egzekucja powyższej kwoty nastąpiła w momencie rozpoczynającej się dekoniunktury na rynku komputerów i stagnacji gospodarczej. Oznaczało to pozbawienie spółki (...) najistotniejszego w okresie stagnacji czynnika konkurencji i znaczące osłabienie jej pozycji na rynku.

W dacie ściągnięcia od spółki (...) nienależnych kwot z tytułu podatku od towarów i usług ( marzec 2000 r) wartość posiadanego przez stronę powodową pakietu akcji (...) obliczona metodą księgową wynosiła 9.772.800,00 zł, a obliczona metodą dochodową – 26.305.766 zł.

W dniu 20 kwietnia 2000 r., po rozpoznaniu odwołań przez spółkę (...) od decyzji Inspektora Kontroli Skarbowej z dnia 29 grudnia 1999 r., Izba Skarbowa we W. wydała następujące decyzje:

- decyzję nr (...), którą uchyliła decyzję nr (...) w sprawie podatku VAT za lipiec 1998 r. i umorzyła postępowanie;

- decyzję nr (...), którą uchyliła decyzję nr (...) w sprawie podatku VAT za sierpień 1998 r . w części, określiła nadwyżkę podatku naliczonego nad należnym w kwocie 1.650.705,00 zł oraz ustaliła dodatkowe zobowiązanie podatkowe w kwocie 15.087,60 zł,

- decyzję nr (...) którą nie uwzględniła odwołania i utrzymała w mocy decyzję nr (...) w sprawie podatku VAT za styczeń 1999 roku,

- decyzję nr (...) którą uchyliła decyzję nr (...) w sprawie podatku VAT za luty 1999 r . w całości, określiła nadwyżkę podatku naliczonego nad należnym w kwocie 5.018.298 zł oraz ustaliła dodatkowe zobowiązanie podatkowe w kwocie 176.162 zł.

W dniu 12 maja 2000 r., w wyniku dokonania wymiaru uzupełniającego, Inspektor Kontroli Skarbowej we W. wydał decyzje:

- nr (...), którą zmienił decyzję nr (...) ws. podatku VAT za wrzesień 1998 r., m.in. ustalając dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości 172.360,80 zł,

- nr (...), którą zmienił decyzję nr (...) ws. podatku VAT za październik 1998 r . , m.in. ustalając dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości 20.124,60 zł.

W dniu 7 lipca 2000 r., również w wyniku dokonania wymiaru uzupełniającego, Inspektor Kontroli Skarbowej wydał decyzję nr (...), którą zmienił decyzję nr (...) ws. podatku VAT za grudzień 1998 r., określając zaległość podatkową w kwocie 5.992.286,00 zł i odsetki w kwocie 3.264.892,90 zł oraz ustalając dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości 1.171.102,50 zł.

W dniu 30 czerwca 2000 r. Izba Skarbowa, rozpoznając odwołanie od decyzji Inspektora Kontroli Skarbowej z dnia 12 maja 2000 r., wydała decyzje:

- nr (...), którą utrzymała w mocy decyzję nr (...) ws. podatku VAT za wrzesień 1998 r.,

- nr (...), którą utrzymała w mocy decyzję nr (...) ws. podatku VAT za październik 1998 r.,

- decyzję nr (...), którą uchyliła decyzję nr (...) ws. podatku VAT za listopad 1998 r. w części, określiła nadwyżkę podatku naliczonego nad należnym w kwocie 3.169.260,00 zł oraz ustaliła dodatkowe zobowiązanie podatkowe w kwocie 251.045,10 zł.

W uzasadnieniu powyższych decyzji Izba Skarbowa podtrzymała stanowisko Inspektora Kontroli Skarbowej, przyjmując, że spółka (...) unikała opodatkowania sprzedaży komputerów podatkiem od towarów i usług, a dokonywane przez nią czynności miały na celu obejście prawa. Z tych samych względów Izba Skarbowa nie uwzględniła odwołania spółki (...) od decyzji Inspektora Kontroli Skarbowej z dnia 7 lipca 2000 r. nr (...) ws. podatku za miesiąc grudzień 1998 r. i decyzją z dnia 31 sierpnia 2000 r. ((...)) utrzymała tę decyzję w mocy.

W marcu 2000 r. przedstawiono członkom zarządu spółki (...) P. C.i J. K. oraz głównej księgowej spółki (...) zarzuty uchylenia się od opodatkowania, przeprowadzonej przez spółkę sprzedaży krajowej, podatkiem VAT, tj. popełnienia czynu z art. 54 i art. 76 kodeksu karnego skarbowego. W tym samym czasie w mediach ukazały się doniesienia przedstawiające członków władz spółki (...) jako „przestępców w białych kołnierzykach”, którzy mieli okraść Skarb Państwa. Pojawiła się również nieprawdziwa informacja o rzekomym aresztowaniu członka zarządu P. C..

Bezpośrednio po ukazaniu się w mediach informacji o postępowaniach toczących się przeciwko spółce (...) i członkom jej organów, krajowi i zagraniczni kontrahenci spółki czasowo wstrzymali swoje dostawy. Spółce (...) udało się ostatecznie utrzymać ciągłość dostaw, jednakże zaufanie jej kontrahentów uległo zachwianiu, co skutkowało obniżeniem udzielanych spółce kredytów kupieckich. Wzrosły również koszty ubezpieczenia tych kredytów. Spółka (...) utraciła wielu drobnych odbiorców (dealerów), którzy podjęli współpracę z innymi podmiotami (m.in. z (...) S.A.).

Działania związane z toczącym się postępowaniem podatkowym i karno-skarbowym pochłaniały znaczną część czasu członków zarządu spółki. Na skutek zmniejszenia własnych kapitałów spółka (...) była zmuszona ograniczyć działalność dystrybucyjną – rozwiązano m.in. umowę dystrybucyjną z firmą (...). Ograniczenie to spółka próbowała kompensować, zwiększając produkcję własnych komputerów. Obniżenie dystrybucji skutkowało jednak zmniejszeniem ogólnej skali działalności firmy, co z kolei uniemożliwiało uzyskanie konkurencyjnych warunków zakupu półproduktów. Zarazem, pozbawienie spółki znacznej ilości gotówki skutkowało zwiększeniem udziału kredytów bankowych w finansowaniu jej działalności, co podnosiło koszty finansowe działania spółki. W listopadzie 2002 r. (...)wypowiedział spółce (...) umowę o kredyt obrotowy, obniżając finansowanie spółki o kwotę ok. 20.000.000 zł. Od 2001 r. przychody spółki systematycznie spadały, wynosząc odpowiednio:

- za rok obrotowy 2000-2001 – 442.963.982 zł,

- za rok obrotowy 2001-2002 – 361.542.198 zł,

- za rok obrotowy 2002-2003 – 302.296.602 zł.

Biegli rewidenci badający sprawozdanie finansowe spółki (...) za rok obrotowy 2002-2003 wskazali na znaczny spadek aktywów (o 16 %), świadczący o „kurczeniu się” firmy. Odnotowali też drastyczny spadek własnego źródła finansowania spółki i finansowanie jej majątku głównie kredytem kupieckim (niemal w 40 %). Biegli rewidenci wskazali także na trudną sytuację dochodową spółki, związaną z systematycznym spadkiem sprzedaży i wzrostem kosztów zużycia materiałów i usług. Jako jeden z warunków poprawy płynności spółki wskazano we wnioskach z opinii szybkie rozstrzygnięcie sporu podatkowego.

Spółka (...) podejmowała działania mające na celu przezwyciężenie trudności wywołanych wykonaniem decyzji podatkowych.

W pierwszej kolejności zarząd spółki uzyskał ekspertyzy prawne, z których wynikało, że wynik postępowania podatkowego lub sądowoadministracyjnego powinien być korzystny dla spółki, co dawało perspektywę odzyskania wyegzekwowanych środków i utrzymania istnienia przedsiębiorstwa. Pozwoliło to na częściowe odzyskanie zaufania kontrahentów.

Spółka dokonała redukcji zatrudnienia . Zmieniono model dystrybucji, tworząc w miejsce kilku magazynów jeden. Przesunięto też środek ciężkości produkcji na wyroby zapewniające uzyskanie najwyższej marży (serwery i notebooki A.). Poszukiwano nowych źródeł finansowania działalności wśród banków ( W., B., R.), jednakże udzielały one kredytów głównie na realizację konkretnych kontraktów. W latach 1999-2000 W., B.i B. udzieliły spółce (...) również kredytów obrotowych, jednak w kwotach znacznie niższych niż K.

Spółka starała się pozyskać inwestora strategicznego, jednakże przeszkodą były toczące się postępowania – podatkowe i karnoskarbowe. W 2002 r. firma (...) nabyła niewielki pakiet akcji J., co jednak nie wpłynęło znacząco na sytuację spółki. Toczące się postępowanie skarbowe uniemożliwiło debiut giełdowy spółki (...). Nie powiodły się również plany fuzji z jedną z dużych spółek z branży ((...) lub(...)).

W latach 2000-2003 spółka (...) dokonała następujących przesunięć majątkowych:

- dopłaty do kapitału spółki w W. ( J. (...) jv (...) Sp. z o.o./ (...) Sp. z o.o./ (...) Sp. z o.o.) w wysokości 6.400.000 zł w 2001 r.,

- udzielenie tej spółce pożyczki w kwocie 5.200.000,00 zł w 2002 r.,

- wniesienie do tej spółki aportem nieruchomości o wartości rynkowej 6.910.000 zł w 2003 r. (wartość księgowa 1.630.423,89 zł),

- dopłata do kapitału spółki w Z. ( (...) Sp. z o.o./ (...) Sp. z o.o./ (...)Sp. z o.o.) w wysokości 5.100.000 zł w 2002 r.,

- wniesienie aportem znaku towarowego (...) o wartości 1.400.000 zł do tej spółki w roku obrachunkowym 1999/2000,

- udzielenie tej spółce pożyczki w kwocie w kwocie 3.030.000 zł,

- sprzedaż prawa użytkowania wieczystego nieruchomości położonej we W. za kwotę 2.800.000 (przy wartości księgowej 185.564,00 zł) nowoutworzonej spółce (...)Sp. z o.o. (później (...)

- wniesienie do tej spółki aportem nieruchomości o wartości rynkowej 8.496.000 zł w 2003 r. (wartość księgowa nieruchomości 3.164.423,28 zł),

- udzielenie tej spółce pożyczki w kwocie 500.000 zł,

- udzielenie różnym spółkom zależnym gwarancji i poręczeń w wysokości od 300.000 do 8.000.000 zł.

Powyższe transakcje miały charakter działań porządkujących w obrębie grupy holdingowej. Wniesienie aportem nieruchomości umożliwiało uaktualnienie ich wartości do poziomu rynkowego, co poprawiło ogólny wynik finansowy spółki. Z uwagi na posiadanie przez J. 100 % udziałów w podmiotów zależnych dokapitalizowanie przez nią tych podmiotów było – z punktu widzenia sytuacji holdingu – neutralne finansowo.

Spółka (...) nie utworzyła rezerw na poczet ryzyka związanego z nałożeniem obowiązku zapłaty kwoty 10.476.466,76 zł. Brak tych rezerw nie stanowił jednak naruszenia zasad prawidłowego zarządzania oraz nie przyczynił się do pogorszenia sytuacji finansowej spółki.

W dniu od 22 maja 2000 r. spółka (...) wniosła do Naczelnego Sądu Administracyjnego Ośrodka Zamiejscowego we W. skargi na ostateczne decyzje Izby Skarbowej z dnia 20 kwietnia 2000 r.:

- nr (...)ws. podatku VAT za styczeń 1999 r.,

- nr (...) ws. podatku VAT za luty 1999 r.,

- nr (...) ws. podatku VAT za sierpień 1998 r.

W dniu 25 lipca 2000 r. spółka (...) wniosła do Naczelnego Sądu Administracyjnego skargi na ostateczne decyzje Izby Skarbowej z dnia 30 czerwca 2000 r.:

- nr (...) ws. podatku VAT za wrzesień 1998 r.,

- nr (...) ws. podatku VAT za październik 1998 r.,

- nr (...) ws. podatku VAT za listopad 1998 r.

Wreszcie, w dniu 27 września 2000 r. spółka (...) wniosła skargę na ostateczną decyzję Izby Skarbowej z dnia 31 sierpnia 2000 r. nr (...) ws. podatku VAT za grudzień 1998 r.

Jednocześnie spółka złożyła wnioski o wstrzymanie wykonania powyższych decyzji. Postanowieniami z dnia 23 października i 20 listopada 2000 r. Naczelny Sąd Administracyjny przychylił się do wniosków spółki i wstrzymał wykonanie zaskarżonych decyzji. Nie spowodowało to jednak zwrotu należnych spółce kwot.

Pismem z dnia 27 lipca 2000 r. spółka (...), jako zakład pracy chronionej, zwróciła się do (...) w W. (dalej (...)) o zwrot środków wydatkowanych na rehabilitację osób niepełnosprawnych w kwocie 1.946.216 zł.

Z uwagi na toczące się postępowanie podatkowe (...) odmówił wypłaty żądanych środków, informując J., że zgodnie z procedurą do Uchwały (...)Zarządu (...) z dnia 24 sierpnia 2000 r. istnieje jedynie możliwość zabezpieczenia należnego J. zwrotu, do momentu wydania orzeczenia przez Naczelny Sąd Administracyjny.

Wyrokiem z dnia 6 maja 2003 r. Sąd Rejonowy dla W. uniewinnił P. C., J. K. i M. Ż. od zarzutu wyłudzenia zwrotu podatku VAT w związku ze sprzedażą sprzętu komputerowego. W uzasadnieniu wyroku Sąd stwierdził m.in., że działania oskarżonych stanowiły wprawdzie obejście prawa, jednakże nie mieli oni świadomości działania niezgodnego z prawem. W styczniu 2004 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu, rozpoznając apelację od powyższego wyroku, zmienił go w części motywacyjnej, przyjmując, iż działania oskarżonych w ogóle nie zawierały znamion czynu zabronionego.

W dniu 30 czerwca 2003 r., na skutek skarg spółki (...), Naczelny Sąd Administracyjny – Ośrodek Zamiejscowy we W. wydał wyroki uchylające decyzje Izby Skarbowej we W.:

- nr (...) ws. podatku VAT za sierpień 1998 r. ( I SA/Wr 1182/00),

- nr (...) ws. podatku VAT za styczeń 1999 r. ( I SA/Wr 1183/00),

- nr (...) ws. podatku VAT za luty 1999 r. ( I SA/Wr 1184/00),

- nr (...). podatku VAT za wrzesień 1998 r. ( I SA/Wr 1833/00),

- nr (...) ws. podatku VAT za październik 1998 r. ( I SA/Wr 1834/00),

- nr (...) podatku VAT za listopad 1998 r. ( I SA/Wr 1835/00),

- nr (...)ws. podatku VAT za grudzień 1998 r. ( I SA/Wr 2391/00).

Uzasadniając powyższe rozstrzygnięcia, Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że jeśli obowiązujący porządek prawny stwarza podatnikom możliwość wyboru kilku legalnych konstrukcji do osiągnięcia zamierzonego celu gospodarczego, z których każda będzie miała inny wymiar podatkowy, to wybór najkorzystniejszego podatkowo rozwiązania nie może być traktowany jako obejście prawa.

Zdaniem NSA, takie czynności jak wywóz komputerów za granicę, a następnie przywóz tych samych komputerów na terytorium Polski oraz ich sprzedaż szkołom i instytucjom na podstawie umów zawartych z Ministerstwem Edukacji Narodowej, nie zmierzały do nielegalnego uchylenia się od opodatkowania.

Organy kontroli skarbowej pominęły okoliczność, że spółka (...) skorzystała z procedur przewidzianych prawem celnych. NSA wskazał, że organy podatkowe działające w ramach swoich ustawowych kompetencji nie mogły wkraczać w kompetencje organów celnych i w sposób arbitralny pomijać zgodność z prawem czynności dokonanych w ramach procedur przewidzianych w Kodeksie celnym. Skoro nie została podważona legalność wywozu sprzętu komputerowego za granicę, oraz jego późniejsze umieszczenie w składzie celnym, to sprzedaż towaru znajdującego się w składzie celnym nie podlegała opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. W konsekwencji, zaskarżone decyzje w części dotyczącej opodatkowania sprzedaży stawką 22 % nie mogły być uznane za zgodne z prawem.

Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że organy podatkowe były uprawnione do zbadania treści czynności cywilnoprawnych zgodnie z zasadami wykładni prawa podatkowego i do podważania skuteczności tych czynności z publicznoprawnego punktu widzenia. NSA podzielił też stanowisko organów podatkowych, iż obrót towarowy pomiędzy J. a podmiotami zagranicznymi miał charakter pozorny, a nie rzeczywisty i gdyby nie korzyści podatkowe w postaci zwrotu różnicy podatku, sprzedaż sprzętu komputerowego podmiotom zagranicznym przyniosłaby straty. Jednocześnie NSA wskazał, że skoro zrealizowana sprzedaż w składzie celnym nie podlegała opodatkowaniu, a wywóz towarów za granicę nie może być uznany za sprzedaż eksportową – to kwestią wymagającą wyjaśnienia pozostało to, w jakim zakresie skarżącej stronie przysługiwało przewidziane w art. 19 ust. 1 ustawy (VAT) prawo do zmniejszenia podatku należnego o podatek naliczony. Jeżeli bowiem towary nie były przeznaczone do sprzedaży opodatkowanej podatkiem od towarów i usług, to J. nie przysługiwało prawo do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony.

Pomimo uchylenia przez NSA decyzji Izby Skarbowej zwrot wyegzekwowanej należności nie nastąpił. Izba Skarbowa we W. przystąpiła natomiast do ponownego rozpatrzenia odwołań spółki (...) od decyzji Inspektora Kontroli Skarbowej. W dniu 23 października 2003 r. Izba Skarbowa wydała decyzję nr (...), którą:

- uchyliła decyzje Inspektora Kontroli Skarbowej nr (...) z dnia 29 grudnia 1999 r. ws. podatku VAT za sierpień 1998 r., nr (...) z dnia 12 maja 2000 r. ws. podatku VAT za wrzesień 1998 r . oraz nr (...) z dnia 29 grudnia 1999 r. ws. podatku VAT za styczeń 1999 r.;

- na nowo określiła nadwyżkę podatku naliczonego nad należnym za ww. miesiące i kwoty podlegające zwrotowi oraz ustaliła dodatkowe zobowiązanie podatkowe (odpowiednio 8.740,20 zł, 169.412,70 zł i 356.383,80 zł).

Postanowieniem z dnia 23 października 2003 r. (nr (...)) Dyrektor Izby Skarbowej postanowił zwrócić Inspektorowi Kontroli Skarbowej sprawy z odwołań spółki (...) od decyzji:

- nr (...)z dnia 12 maja 2000 r. ws. podatku VAT za październik 1998 r.,

- nr (...) z dnia 29 grudnia 1999 r. ws. podatku VAT za listopad 1998 r.,

- nr (...)z dnia 29 grudnia 1999 r. ws. podatku VAT za luty 1999 r.,

w celu dokonania wymiaru uzupełniającego w zakresie tego podatku oraz dokonania w tej części zmiany dotychczasowej decyzji.

W dniu 24 listopada 2003 r. spółka (...) wniosła do Naczelnego Sądu Administracyjnego skargę na decyzję Izby Skarbowej z dnia 23 października 2003 r. nr (...)

Na skutek zwrotu sprawy przez Izbę Skarbową Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej we W. wydał w dniu 14 listopada 2003 r. decyzję nr (...), którą ponownie określił:

- nadwyżkę podatku naliczonego nad zależnym za miesiące październik i listopad 1998 r. oraz luty 1999 r. (w tym kwoty do zwrotu na rachunek podatnika),

- dodatkowe zobowiązanie podatkowe za ww. miesiące, wynoszące odpowiednio 20.627,10 zł, 318.542,10 zł i 164.340,60 zł.

Od powyższej decyzji spółka (...) odwołała się do Izby Skarbowej we W..

Brak zwrotu wyegzekwowanych środków bezpośrednio po ogłoszeniu w czerwcu 2003 r. wyroków Naczelnego Sądu Administracyjnego pociągnął za sobą dalszą utratę zaufania ze strony kontrahentów spółki (...) i załamanie jej sytuacji finansowej.

W lipcu 2003 r. (...)odmówił udzielenia spółce (...) dodatkowego kredytu obrotowego w wysokości 10.000.000 zł. Spółka była zmuszona zrezygnować z realizacji zamówienia na dostawę 20.000 komputerów z uwagi na brak kapitału i materiałów do produkcji. Z powodu braku środków finansowych spółka (...) zaprzestała regulowania bieżących należności wobec kontrahentów, w tym dostawców. Przychody spółki za okres od kwietnia do listopada 2003 r. wyniosły zaledwie 39.555.549 zł (wobec 302.296.602 zł za rok obrotowy 2002-2003).

W dniu 14 października 2003 r. spółka (...) złożyła do Sądu Rejonowego dla W. wniosek o ogłoszenie upadłości spółki z możliwością zawarcia układu. Zarządzeniem z dnia 27 października 2003 r. wniosek ten został zwrócony. W dniu 24 listopada 2003 r. spółka (...) złożyła wniosek ponownie. Wnioski o ogłoszenie upadłości spółki (...) złożyli również jej wierzyciele – (...) S.A. we W. oraz G. S. i J. S. WYDAWNICTWO (...) we W..

Po złożeniu przez spółkę (...) wniosku o ogłoszenie upadłości, (...) wypowiedział spółce umowę o kredyt obrotowy. Konsekwencją zaprzestania finansowania spółki przez bank był brak płatności i przerwanie współpracy z jednym z głównych dostawców – firmą (...), a także wypowiedzenie umowy o współpracę przez firmę (...).

W dniu 12 stycznia 2004 r., po rozpoznaniu odwołania spółki (...) od decyzji Inspektora Kontroli Skarbowej z dnia 7 lipca 2000 r. nr (...) ws. podatku VAT za grudzień 1998 r., Dyrektor Izby Skarbowej we W. decyzją nr (...)uchylił zaskarżoną decyzję w całości i umorzył postępowanie w sprawie.

W tym samym dniu Dyrektor Izby Skarbowej wydał decyzję nr (...), którą uchylił decyzje Inspektora Kontroli Skarbowej:

- nr (...)z dnia 29 grudnia 1999 r. ws. podatku VAT za październik 1998 r.,

- nr (...) z dnia 29 grudnia 1999 r. ws. podatku VAT za listopad 1998 r.,

- nr (...) z dnia 29 grudnia 1999 r. za luty 1999 r.,

- nr (...) z dnia 14 listopada 2003 r. ws. podatku VAT za powyższe miesiące,

oraz umorzył postępowanie w tych sprawach.

W dniu 19 marca 2004 r. Dyrektor Izby Skarbowej, uwzględniając skargę spółki (...), uchylił własną decyzję z dnia 23 października 2003 r. nr (...) oraz poprzedzające je decyzje organu podatkowego pierwszej instancji i umorzył postępowanie w tej sprawie.

W uzasadnieniu powyższych decyzji Dyrektor Izby Skarbowej wskazał, powołując się przy tym na wyrok NSA z dnia 24 listopada 2003 r. ( FSA 3/03) wydany w sprawie spółki (...) S.A., że istniejące w latach 1998-99 różnice w regulacjach prawa podatkowego powodowały zróżnicowanie obciążeń podatkowych towarów wyprodukowanych w kraju w stosunku do tego samego rodzaju towarów importowanych, jeżeli ich nabywcami były placówki oświaty. Zróżnicowanie to skłoniło spółkę (...) do podjęcia działań, które nie zyskały uznania organów podatkowych, jednakże legalność których nie może być – w świetle powołanego wyroku NSA – kwestionowana. Odmienne rozstrzygnięcie prowadziłoby bowiem do naruszenia zasady równego traktowania podmiotów działających na tym samym rynku.

Postanowieniem z dnia 21 stycznia 2004 r. Sąd Rejonowy dla W.ogłosił upadłość spółki (...)S.A . z możliwością zawarcia układu. Sąd odebrał upadłemu zarząd majątkiem spółki, ustanawiając zarządcę w osobie J. P..

Pismem z dnia 27 lutego 2004 r. (...) poinformował spółkę (...), że wobec uchylenia przez Dyrektora Izby Skarbowej we W. decyzji Inspektora Kontroli Skarbowej z tytułu nadwyżki podatku od towarów i usług za grudzień 1998 r. i umorzenia postępowania w tej sprawie nadpłata z tytułu podatku w kwocie 1.946.216 zł nie istnieje.

W marcu 2004 r. organy skarbowe zwróciły spółce (...) wyegzekwowane środki wraz z odsetkami, w łącznej kwocie ok. 21.000.000 zł. Środki te zostały w całości przejęte przez bank kredytujący działalność spółki ( (...) S.A.), w związku z ustanowionym przez J. zabezpieczeniem spłaty kredytu obrotowego.

W dniu 28 czerwca 2004 r. powód (...) S.A. z siedzibą we W. sprzedał wszystkie posiadane akcje spółki (...) (426.866 akcji) spółce (...) Sp. z o.o. w organizacji z siedzibą we W. za łączną cenę 45.000zł.

W dniu 29 lutego 2008 r. spółka (...) Sp. z o.o. odprzedała akcje J. spółce (...) Sp. z o.o. za kwotę 128.059,80 zł. Gdyby spółka (...) nie została obciążona obowiązkiem zapłaty kwoty 10.476.466,76 zł tytułem zobowiązania podatkowego wraz z odsetkami, i rozwijała się w latach 2000-2004 w tempie porównywalnym do innych przedsiębiorców ze swojej branży, wartość pakietu akcji powoda wzrosłaby do dnia 28 czerwca 2004 r. do kwoty 29.590.000 zł.

W okresie od 2000 do 2004 r. strona powodowa otrzymała z tytułu posiadanych akcji J. dywidendę w wysokości 641.000 zł.

Gdyby spółka (...) nie została obciążona obowiązkiem zapłaty kwoty 10.476.466,76 zł tytułem zobowiązania podatkowego wraz z odsetkami, i rozwijała się w latach 2000-2004 w tempie porównywalnym do innych przedsiębiorców ze swojej branży, strona powodowa otrzymałaby za lata 2000-2004 dywidendę w wysokości do 12.923.000 zł.

Pismem z dnia 31 maja 2006 r., doręczonym w tym samym dniu, strona powodowa wezwała Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej we W. do zapłaty kwoty 38.520.000 zł tytułem odszkodowania za bezprawne decyzje Inspektora Kontroli Skarbowej z dnia 29 grudnia 1999 r. wydane wobec spółki (...), wyznaczając termin do dnia 7 czerwca 2006 r.

Na tle powyższych ustaleń faktycznych Sąd I instancji doszedł do przekonania, że powództwo zasługuje na uwzględnienie, wskazując, że jego podstawę prawną stanowi art. 417 k.c. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 września 2004 r. i uwzględniającym treść wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia 2001 r. (SK 18/00, OTK 2001/8/256) oraz treść art. 77 ustęp 1 Konstytucji RP, co implikowało obowiązek wykazania przez stronę powodową przesłanek tej odpowiedzialności, a więc bezprawnego działania lub zaniechania funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu przez niego władzy publicznej, szkody poniesionej przez powoda i adekwatnego związku przyczynowego ( art. 361 k.c.) pomiędzy powyższymi zdarzeniami.

Sąd Okręgowy wskazał, że strona powodowa dochodziła naprawienia szkody polegającej na zmniejszeniu wartości posiadanych przez nią akcji spółki (...) (a ściślej – nieosiągnięciu przez te akcje wartości, jaką miałyby, gdyby nie doszło do upadłości spółki) oraz utracie pożytków z akcji (dywidendy) za lata 2000-2004.

Zdarzeniem, z którego zdaniem strony powodowej wynikła szkoda, było wydanie i wykonanie decyzji podatkowych powodujących zmniejszenie na okres 4 lat (od marca 2000 do marca 2004 r.) kapitałów własnych spółki (...) o kwotę 10.476.466,76 zł, i w konsekwencji ogłoszenie jej upadłości w 2004 roku.

Fakt wydania i wykonania przedmiotowych decyzji, jak również wysokość utraconych przez spółkę (...) środków pieniężnych( 10.476.466,76 zł) , były niesporne między stronami. Niesporny był również fakt ogłoszenia w 2004 r. upadłości spółki (...). Niekwestionowana była także właściwość Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej we W. do reprezentowania Skarbu Państwa w niniejszej sprawie ( art. 67 § 2 k.p.c.).

Spór dotyczył miedzy stronami koncentrował się natomiast wokół następujących kwestii:

- czy wyegzekwowanie bądź zatrzymanie powyższej kwoty 10.476.466,76 zł w wyniku wydanych decyzji administracyjnych było działaniem bezprawnym w rozumieniu przepisów regulujących odpowiedzialność deliktową Skarbu Państwa,

- czy pomiędzy wyegzekwowaniem bądź zatrzymaniem kwoty 10.476.466,76 zł a ogłoszeniem upadłości spółki (...) i w konsekwencji zmniejszeniem wartości jej akcji posiadanych przez stronę powodową istniał normalny (adekwatny) związek przyczynowy,

- jaka była wysokość ewentualnie poniesionej przez stronę powodową szkody,

- czy szkodę tę należało zakwalifikować jako tzw. szkodę pośrednią, a jeśli tak, to czy kwalifikacja taka skutkowała wyłączeniem odpowiedzialności odszkodowawczej strony pozwanej.

Ustosunkowując się do wskazanych wyżej kwestii Sąd I instancji wskazał , że stosownie do treści uchwały składu 7 Sędziów SN z dnia 26.04.2006r ( III CZP 125/05), przepis art. 417 § 1 k.c. w związku z art. 77 ust. 1 Konstytucji, mający zastosowanie do zdarzeń i stanów prawnych powstałych przed dniem 1 września 2004 r., stanowi podstawę prawną odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną wydaniem i wykonaniem nieostatecznej decyzji organu podatkowego pierwszej instancji, następnie uchylonej.

W uchwale tej Sąd Najwyższy wskazał, że w sferze odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za niezgodne z prawem działanie władzy publicznej, przesłanka bezprawności oznacza jedynie takie naruszenie prawa, które stanowiło warunek konieczny do powstania szkody i którego normalnym następstwem w danych okolicznościach jest powstanie szkody. Nie ma natomiast podstaw, aby ograniczyć odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa do takich wadliwości nieostatecznych decyzji organów podatkowych, które noszą znamiona „rażącego naruszenia prawa”. Zdaniem SN, do przyjęcia takiej konstrukcji brak jest upoważnienia ustawowego.

W oparciu o przywołane orzeczenia Sądu Najwyższego, Sąd Okręgowy we Wrocławiu, wskazał na trzy kwestie istotne dla odpowiedzialności Skarbu Państwa za wadliwe decyzje.

Po pierwsze, jeśli państwo postanawia wykonać orzeczenie nieprawomocne, przed ukończeniem jego kontroli instancyjnej, bierze na siebie ryzyko odpowiedzialności za mogącą wyniknąć stąd szkodę. Przemawia za tym kontekst systemowy związany m.in. z regulacją zawartą w art. 338 § 3 k.p.c. Według bowiem tego przepisu strona, która egzekwuje należności na podstawie nieprawomocnego wyroku, opatrzonego rygorem natychmiastowej wykonalności, musi się liczyć nie tylko z obowiązkiem zwrotu świadczenia, lecz także z obowiązkiem wyrównania powstałej wskutek tego szkody;

Po drugie, strona ma obowiązek dbać o własne interesy, a w ramach tego obowiązku mieści się wymaganie wykorzystania środków prawnych umożliwiających zmianę niekorzystnego dla niej nieprawomocnego orzeczenia sądowego, niezgodnego z prawem. Warunkiem wszczęcia procesu odszkodowawczego jest zatem uprzednie wykorzystanie przez stronę środków prawnych przewidzianych w przepisach postępowania w celu zmiany lub uchylenia orzeczenia lub decyzji niezgodnej z prawem;

Po trzecie wreszcie, bezprawność decyzji lub orzeczenia powinna być, co do zasady, wykazana orzeczeniem (decyzją) kwestionującym i zmieniającym z tego powodu to orzeczenie (decyzję), albo stwierdzającym samą niezgodność jego wydania z prawem.

Sąd orzekający w procesie o odszkodowanie nie powinien bowiem wkraczać w sferę kognicji organów powołanych do sprawowania kontroli instancyjnej bądź orzekania we właściwym trybie o zgodności z prawem decyzji lub orzeczeń danego rodzaju.

W niniejszej sprawie spełnione zostały, w ocenie Sądu Okręgowego, wszystkie przedstawione powyżej przesłanki odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną wydaniem i wykonaniem opisanych wyżej nieostatecznych decyzji organu podatkowego.

Egzekucja należności w kwocie ponad 10.000.000 zł nastąpiła w oparciu o nieostateczne, natychmiast wykonalne decyzje Inspektora Kontroli Skarbowej. Spółka (...) wyczerpała wszelkie prawem przewidziane sposoby wzruszenia tych decyzji. Na skutek wniesionych przez nią odwołań i skarg przedmiotowe decyzje podatkowe zostały uchylone, jako wydane z naruszeniem prawa.

W świetle wyroków Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 30 czerwca 2003 r. naruszenie to polegało na wkroczeniu przez organy podatkowe w kompetencje organów celnych oraz pominięciu przez nie faktu, że czynności spółki (...) zostały dokonane w ramach procedur przewidzianych w Kodeksie celnym.

Taka ocena decyzji Izby Skarbowej przez NSA skutkowała uchyleniem decyzji i przekazaniem sprawy organom podatkowym do ponownego rozpoznania, a następnie uchyleniem tych decyzji przez organ podatkowy i umorzeniem przez niego postępowania , na co niewątpliwy wpływ miał szerzej omówiony przez Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia, wyrok NSA z dnia 24 listopada 2003 r. ( sygnatura FSA 3/03, ONSA 2004/2/44, i OSP 2004/6/71), wydany w sprawie (...) S.A.

Przytoczony wyrok, wraz z wydanymi na jego podstawie decyzjami Izby Skarbowej uchylającymi decyzje organów podatkowych i umarzającymi postępowanie podatkowe, przesądza, w ocenie Sądu I instancji o tym, że nałożenie i wyegzekwowanie dodatkowego obowiązku podatkowego w stosunku do spółki (...) było działaniem bezprawnym w rozumieniu art. 417 k.c. i art. 77 ustęp 1 Konstytucji RP.

Nieuprawniona była przede wszystkim kwalifikacja czynności spółki (...) jako dokonanych w celu obejścia prawa podatkowego. Kwalifikacja taka nie miała podstaw proceduralnych, z uwagi na nieobowiązywanie w dacie wydania przedmiotowych decyzji art. 24 b § 1 Ordynacji podatkowej, ani też podstaw materialnoprawnych. Nie było bowiem przesłanek, aby traktować towary importowane przez spółkę (...) inaczej, niż towary zagranicznych dostawców, tylko dlatego, że zostały one wytworzone w kraju.

Wykładnia prawa podatkowego dokonana przez Inspektora Kontroli Skarbowej i podtrzymana przez Izbę Skarbową była sprzeczna z przedmiotowym charakterem zwolnienia podatkowego dotyczącego pomocy naukowych oraz stanowiła naruszenie zasady równouprawnienia w zakresie obciążeń podatkowych podmiotów działających na tym samym rynku.

Było to przy tym naruszenie, które stanowiło warunek konieczny do powstania szkody i którego normalnym następstwem w danych okolicznościach było powstanie szkody dochodzonej w niniejszym procesie .

Organy podatkowe powinny bowiem były liczyć się ze skutkami, jakie w sferze majątkowej spółki (...) i jej akcjonariuszy wywoła wykonanie przedmiotowych decyzji. Wobec powyższego zaistniały podstawy do obciążenia Skarbu Państwa odpowiedzialnością za szkodę powstałą w wyniku wydania i wykonania decyzji Inspektora Kontroli Skarbowej z grudnia 1999 r.

W ocenie Sądu I instancji w sprawie doszło również do naruszenia zasady dwuinstancyjności postępowania podatkowego ( art. 127 Ordynacji podatkowej) z uwagi na konsultowanie przez organ I instancji treści mających zapaść decyzji z organem II instancji.

Uchybienia te nie miały jednak w ocenie Sądu istotnego wpływu na ocenę postępowania organów skarbowych w niniejszej sprawie. Pierwszoplanową kwestią było popełnione przez te organy naruszenie zasad i przepisów prawa podatkowego, w tym zwłaszcza przekroczenie przez nie swoich kompetencji i naruszenie zasady równouprawnienia w zakresie obciążeń podatkowych.

Omawiając kolejne przesłanki odpowiedzialności strony pozwanej, Sąd I instancji podniósł w pierwszym rzędzie , że szkoda, której naprawienia domaga się strona powodowa, polega na zmniejszeniu wartości należących do niej akcji spółki (...) (a ściślej – nieosiągnięciu przez te akcje wartości, jaką miałyby, gdyby nie doszło do upadłości tej spółki) oraz obniżeniu dywidendy za lata 2000-2004.

Na potrzeby rozstrzygnięcia niniejszej sprawy należało ustalić, czy tak określona szkoda pozostawała w normalnym (adekwatnym) związku przyczynowym z wydaniem w grudniu 1999 r. decyzji będących podstawą ściągnięcia od spółki (...) w marcu 2000 r. kwoty 10.476.466,76 zł. Zgodnie bowiem z art. 361 § 1 k.c., zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.

W odniesieniu do tych zagadnień, Sąd Okręgowy w pierwszym rzędzie zważył, że akcje (...)nie były notowane na giełdzie papierów wartościowych.

W konsekwencji, wartość tych akcji, jako dokumentów inkorporujących prawa akcjonariuszy, odpowiadała odpowiedniemu ułamkowi wartości przedsiębiorstwa spółki, rozumianego zgodnie z art. 55 1 k.c. jako zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej (takie też rozumienie wartości akcji prezentowała strona pozwana, por. k. 3075). Wszelkie zatem zmiany sytuacji rynkowej spółki, wpływające na stan jej majątku i zdolność generowania dochodu, znajdowały z konieczności odzwierciedlenie w wartości akcji. Oczywista jest również zależność pomiędzy kondycją spółki, a wysokością wypłacanej przez nią dywidendy.

W celu ustalenia zakresu poniesionej szkody, jak również tego, czy oraz jaki wpływ na sytuację finansową spółki (...) miało wyegzekwowanie w 2000 roku z jej majątku, kwoty 10.000.000 zł, Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii instytutu naukowo-badawczego – (...)( art. 290 k.p.c.).

Na podstawie tej opinii , ocenionej przez Sąd jako rzetelna i mogąca stanowić podstawę rozstrzygnięcia, Sąd I instancji przyjął, że strona powodowa poniosła szkodę w kwocie 29.590.888 zł, stanowiącej hipotetyczną równowartość pakietu akcji (...)na dzień 28.06.2004r roku oraz w kwocie 12.923.000 zł stanowiącej równowartość hipotetycznej dywidendy za lata 2000-2004. Należne stronie powodowej odszkodowanie powinno ulec jednak pomniejszeniu o wartość uzyskanej dywidendy w kwocie 641.000 zł oraz o wartość pakietu akcji powoda w 2004 roku wynosząca po ogłoszeniu upadłości J. nie więcej niż 128.059,80 zł. Z uwagi jednak na zakres zgłoszonego w pozwie i zakaz orzekania ponad jego granice, Sąd I instancji ustalił odszkodowania na poziome żądanej w pozwie kwoty 38.512.000 zł.

Podzielił także Sąd w pełni stanowisko biegłych, że między wykonaniem decyzji podatkowych skutkującym pozbawieniem spółki (...) kwoty 10,5 mln, a wyżej określoną szkodą poniesioną przez stronę powodową w wyniku upadłości spółki (...), istnieje normalny związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 par. 1 kc .

Podzielił Sąd I instancji pogląd biegłych, że nałożenie obowiązku zapłaty wskazanej wyżej kwoty pozostawało w związku przyczynowym z ogłoszeniem upadłości spółki. W końcowych wnioskach opinii biegli określili ten związek jako „silny”, podkreślając, że wyegzekwowana kwota stanowiła bardzo istotną część zasobów gotówkowych spółki, a jej uzupełnienie w kolejnych latach finansowaniem dłużnym, przy ograniczonym zaufaniu do spółki (...), było trudne i kosztowne. W ocenie Sądu , poczynionej w ślad za opinią biegłych, nałożenie wspomnianego obowiązku odebrało spółce możliwość normalnego rozwoju i stanowiło „co najmniej jedną z głównych przyczyn” ogłoszenia jej upadłości w styczniu 2004 r.

Uznał Sąd Okręgowy także, nie tracąc z pola widzenia przeciwstawnych poglądów piśmiennictwa i judykatury ( szczegółowo zrelacjonowanych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku), że powód ma legitymację czynną do dochodzenia naprawienia wskazanej przez nią szkody, mimo, że będące jej źródłem decyzje podatkowe były bezpośrednio skierowane przeciwko spółce (...).

W obszernym uzasadnieniu, Sąd Okręgowy, analizując tę budzącą wątpliwości orzecznicze i doktrynalne kwestię, ostatecznie zajął stanowisko, że dochodzenie tak zwanych szkód pośrednich nie jest wyłączone na gruncie polskiego prawa cywilnego.

Zasady takiej nie można, zdaniem Sądu Okręgowego, wywieść z obowiązujących przepisów prawa, w tym zwłaszcza z art. 415 i art. 446 § 2 i 3 k.c. Stałaby ona też w jawnej sprzeczności z treścią art. 64 ust. 2 Konstytucji RP, który stanowi, że własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. Roszczenie o naprawienie szkody jest prawem majątkowym, które powinno podlegać jednakowej ochronie bez względu na „pośredni” bądź „bezpośredni” charakter szkody.

Żadne też przepisy, w tym regulacje Kodeksu spółek handlowych, nie wyłączają uprawnienia akcjonariusza do żądania naprawienia szkody, jaką poniósł na skutek bezprawnych (w szerokim rozumieniu tego pojęcia) działań wymierzonych przeciwko spółce. Obowiązują w tym zakresie ogólne zasady prawa cywilnego. Z reguł tych wynika zaś, że uprawnienia powyższe mogą być zrealizowane, gdy poszkodowany podmiot wykaże trzy podstawowe przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej (szkodę, bezprawność i związek przyczynowy; z uwagi na charakter odpowiedzialności Skarbu Państwa odpada przesłanka winy).

W ocenie Sądu, strona powodowa przesłanki te udowodniła w stopniu należytym. W szczególności zaś wykazała istnienie adekwatnego związku przyczynowego, w rozumieniu art. 361 par. 1 k.c., pomiędzy bezprawnym działaniem strony pozwanej a poniesioną przez siebie szkodą, polegającą na zmniejszeniu wartości akcji i utracie możliwej do osiągnięcia dywidendy.

Z powyższą motywacją Sąd I instancji uwzględnił powództwo w całości, zasądzając kwotę 38.512.000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia wymagalności następującej w związku z wezwaniem pozwanego Skarbu Państwa do zapłaty.

We wniesionej od powyższego wyroku apelacji, strona pozwana zaskarżając wyrok w całości zarzuciła naruszenie prawa materialnego przez niezastosowanie art. 260 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa w zw. z art. 421 kc i konsekwencji zastosowanie art. 417 kc do sytuacji nieobjętej hipotezą przepisu tj. ocenę roszczenia na ogólnych zasadach odszkodowawczych mimo istnienia przepisów szczególnych w sposób wyłączny regulujących odpowiedzialność Skarbu Państwa, dalej naruszenie art. 417 kc oraz art. 361 kc przez jego niewłaściwą interpretację i w konsekwencji zastosowanie do zdarzeń nieobjętych hipotezą przepisu przez przyjęcie, .iż w zakresie szkody podlegającej kompensacji znajdują się szkody pośrednie i szkody ewentualne, dalej naruszenie art. 301 i następne ustawy z dnia 15. września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych przez przyjęcie, iż konstrukcja akcjonariusza spółki akcyjnej oznacza udział w każdoczasowym majątku spółki oraz art. 309 i następne tej ustawy poprzez pominięcie przy orzekaniu rozdziału majątków spółki i akcjonariuszy.

Strona pozwana zarzuciła ponadto naruszenie art. 140 kc przez jego niezastosowanie polegające na przyznaniu ochrony takiemu wykonywaniu praw, które znajduje się poza zakresem społeczno-gospodarczego przeznaczenia praw akcjonariusza określonego normami ksh, naruszenie art. 40 kc w związku z art. 45 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych przez jego niezastosowanie, polegające na wliczeniu w zakres szkody podlegającej kompensacji sum zatrzymanych przez (...), mimo posiadania przez ten podmiot odrębnej od Skarbu Państwa legitymacji procesowej.

W apelacji znalazł się także zarzut naruszenia art. 321 § 1 kpc przez wydanie wyroku zawierającego orzeczenie zasądzające ponad żądanie strony powodowej, zgłoszone w pozwie, dalej naruszenia art. 361 § 1 kc przez niewłaściwe zastosowanie, polegające na przyjęciu, iż rzekomy uszczerbek powoda stanowi normalne następstwo decyzji podatkowych wydanych przez stronę pozwaną oraz art. 362 kc przez jego niezastosowanie, dalej zarzut naruszenia art. 233 § 1 kpc przez błędną ocenę materiału dowodowego oraz sprzeczność poczynionych ustaleń ze zgromadzonym materiałem dowodowym i błędy w ustaleniach faktycznych polegające w szczególności na przyjęciu, iż sposób działania pozwanego oznacza taki stopień niezgodności z prawem, który uzasadnia przyjęcie bezprawności rodzącej odpowiedzialność odszkodowawczą, pominięcie przy ocenie stanu faktycznego okoliczności wynikających ze zgromadzonych dokumentów, a nie będących przedmiotem badania przez biegłych, w szczególności przyjęcie wartości akcji z pominięciem korekty w bilansach spółki (...) S.A. ,wynikających z tzw. korekty błędów podstawowych tj. obniżenia wartości aktywów ze względu na nieprawidłowe księgowanie w okresach poprzedzających działania pozwanego, przyjęcie za wartość akcji powoda w chwili ich zbywania ceny transakcyjnej akcji, mimo posiadania przez spółkę majątku wielokrotnie ją przekraczającego i dokonywanie zbycia wedle ceny transakcyjnej z podmiotem zależnym w 96% od zbywcy, nie odzwierciedlającej rzeczywistej wartości walorów, pominięcie wszystkich okoliczności niezależnych od pozwanego, wskazywanych przez biegłych, jako mających wpływ na sytuację majątkową spółki (...) S.A. a w szczególności na jej płynność finansową.

Formułując powyższe zarzuty strona apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa w całości i obciążenie strony powodowej kosztami procesu za obie instancje.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja strony pozwanej zasługuje na uwzględnienie jedynie w części , a mianowicie co do wysokości ostatecznie należnego stronie powodowej odszkodowania. W pozostałym zakresie jest pozbawiona uzasadnionych podstaw.

Odnosząc się w pierwszym rzędzie do zarzutów procesowych, albowiem ocena prawidłowości zastosowania przepisów prawa materialnego wymaga najpierw ustalenia prawidłowości stanu faktycznego, wskazać należy, że Sąd Odwoławczy nie dopatrzył się jakichkolwiek zarzucanych przez stronę pozwaną w apelacji, uchybień proceduralnych przy gromadzeniu i ocenie zebranych w sprawie dowodów oraz przy ustalaniu przez Sąd I instancji faktów istotnych da rozstrzygnięcia sprawy.

Wprost przeciwnie, Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne poczynione w niniejszej sprawie przez Sąd I instancji oraz przeprowadzoną przez ten Sąd ocenę dowodów, zwłaszcza, kluczowego dla rozstrzygnięcia zawisłego sporu, dowodu z opinii zespołu biegłych ekonomistów z (...), z uwzględnieniem wszakże kwestii omówionych szczegółowo niżej, które zadecydowały ostatecznie o obniżeniu przez Sąd Apelacyjny zasądzonej przez Sąd I instancji na rzecz powoda kwoty odszkodowania.

W odniesieniu natomiast do sformułowanych w apelacji zarzutów materialnoprawnych zaakcentować należy, że Sąd Apelacyjny aprobuje w pełni obszerne i należycie umotywowane rozważania prawne Sądu Okręgowego, bez potrzeby ich w tym miejscu przytaczania i powtarzania, prowadzące do uznania powództwa (...) S.A. za usprawiedliwione co do zasady, w tym zwłaszcza co do możliwości dochodzenia przez akcjonariusza spółki akcyjnej naprawienia poniesionej przez niego szkody w postaci utraty wartości akcji w wyniku wyrządzenia szkody spółce akcyjnej wydaniem i wykonaniem nieostatecznej decyzji podatkowej organu I instancji , następnie uchylonej w toku instancji.

Przede wszystkim podziela Sąd Apelacyjny stanowisko Sądu I instancji co do podstawy prawej dochodzonego roszczenia.

Stanowi ją art. 417 par. 1 kc w brzmieniu sprzed 1.09.2004 r w związku z art. 77 ustęp 1 Konstytucji RP ( por. uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2006, III CZP 125/05 OSNC 2006/ 12/194).

Niezasadny jest w związku z tym zarzut apelacji dotyczący naruszenia przez Sąd I instancji przepisu art. 260 § 1 Ordynacji podatkowej.

Zgodnie z tym przepisem, stronie, która poniosła szkodę na skutek wydania decyzji, która następnie została uchylona w wyniku wznowienia postępowania lub stwierdzono nieważność tej decyzji, służy odszkodowanie za poniesioną rzeczywistą szkodę, chyba że przesłanki, które uzasadniają uchylenie decyzji lub stwierdzenie jej nieważności, powstały z winy strony.

Tymczasem, jak to już wyżej podniesiono, strona powodowa dochodziła w niniejszym procesie, naprawienia szkody spowodowanej wydaniem i wykonaniem nieostatecznych decyzji podatkowych organu I instancji następnie uchylonych w toku instancji, a nie kompensaty szkody będącej następstwem wydania ostatecznej decyzji podatkowej, która następnie została uchylona w wyniku wznowienia postępowania lub stwierdzono jej nieważność. art. 260 par. 1 Ordynacji podatkowej w brzmieniu sprzed 1.09.2004 roku niewątpliwie więc nie mógł mieć i nie miał w rozpatrywanej sprawie zastosowania.

Równie nietrafny jest zarzut naruszenia art. 417 kc ( w brzmieniu sprzed 1.09.2004 r ) w związku z art. 361 kc przez przyjęcie, że w zakresie szkody podlegającej kompensacie mieszczą się szkody pośrednie i ewentualne.

Zawarty w uzasadnieniu apelacji wywód dotyczący tego zarzutu, prowadzi do wniosku, że strona powodowa konsekwentnie kwestionuje zaakceptowanie przez Sąd Okręgowy dopuszczalności dochodzenia przez stronę powodową naprawienia szkody wywołanej wydaniem i wykonaniem decyzji podatkowych skierowanych bezpośrednio przeciwko spółce (...), a nie w stosunku do strony powodowej.

Pozwany Skarb Państwa konsekwentnie prezentował w toku postępowania przed Sądem I instancji stanowisko, zgodnie z którym stronie powodowej nie służy co do zasady, na gruncie przepisów o odpowiedzialności deliktowej Skarbu Państwa, prawo do dochodzenia jakichkolwiek roszczeń odszkodowawczych w stosunku do Skarbu Państwa, wynikających z opisanych wyżej decyzji podatkowych, których jedynym adresatem była odrębna od powoda osoba prawna- spółka akcyjna (...), ujmując dochodzoną pozwem szkodę jako szkodę ,,pośrednią”, której kompensaty , zdaniem strony pozwanej, obowiązujące prawo nie przewiduje.

Strona pozwana wywodziła, że wyłącznie spółka akcyjna (...) jako podmiot bezpośrednio poszkodowany wyżej opisanymi decyzjami, jest uprawniona do dochodzenia naprawienia szkody wyrządzonej tymi decyzjami w jej majątku, czego zresztą dotychczas spółka ta nie uczyniła, poprzestając na akceptacji zwrotu przez Skarb Państwa na jej rzecz kwoty 21 milionów złotych w marcu 2004 roku po zakończeniu zaistniałego sporu podatkowego na korzyść spółki (...).

Nie tracąc z pola widzenia przeciwstawnych koncepcji doktrynalnych oraz rozbieżności w orzecznictwie ( zreferowanych szerzej w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia i związku z tym nie przytaczanych aktualnie w tym miejscu przez Sąd Odwoławczy ), Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejszą apelację, ostatecznie podziela stanowisko zajęte przez Sąd I instancji co do możliwości dochodzenia przez stronę powodową naprawienia szkody wyrządzonej decyzjami podatkowymi wydanymi wobec spółki (...) w majątku strony powodowej ( por. A. Chłopecki,, Szkoda poniesiona przez spółkę akcyjną a szkoda poniesiona przez akcjonariusza w świetle przepisów kodeksu spółek handlowych i kodeksu cywilnego” Przegląd Prawa Handlowego 2007/5 ).

Wbrew stanowisku apelującego Skarbu Państwa, są podstawy do przyjęcia istnienia po stronie akcjonariusza spółki akcyjnej możliwości dochodzenia naprawienia szkody polegającej na utracie wartości ( a ściślej nie osiągnięcia ich możliwego do uzyskania pułapu) posiadanych przez akcjonariusza akcji, jeżeli w wyniku wykonania nieostatecznej decyzji podatkowej, następnie uchylonej w toku instancji, adresowanej do spółki akcyjnej, dochodzi do takiego pogorszenia kondycji finansowej spółki akcyjnej, że skutkuje ono ogłoszeniem upadłości spółki, co przekłada się na utratę wartości pakietu akcji posiadanych przez akcjonariusza.

Za przekonujący uznać należy argument strony powodowej, że podstawę normatywną takiego roszczenia można wywieść z ogólnych przepisów kodeksu cywilnego o czynach niedozwolonych ( art. 415 , art. 417 kc ),a przede wszystkim z art. 77 ustęp 1 Konstytucji RP, zgodnie z którym każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej ( por. także B. Banaszak ,,Zakres podmiotów uprawnionych do dochodzenia wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działania organu władzy publicznej – art. 77 ustęp 1 Konstytucji RP” Monitor Prawniczy 2011/1, s. 5-11).

Stanowisko to podbudowuje ponadto reprezentowany w piśmiennictwie pogląd krytyczny wobec koncepcji bezprawności względnej (odmawiającej legitymacji czynnej osobom poszkodowanym pośrednio), zgodnie z którym to poglądem, osobą poszkodowaną w rozumieniu przepisów o odpowiedzialności ex delicto może być również osoba, której uszczerbek jest jedynie następstwem czy też refleksem szkody poniesionej bezpośrednio przez inny podmiot, a więc osoba przeciwko której nie było skierowane bezpośrednio działanie sprawcy, pod warunkiem, że uszczerbek ten jest objęty zakresem normalności następstw według przyjętej koncepcji adekwatnego związku przyczynowego (por. M. Safjan ,,Problematyka tak zwanej bezprawności względnej oraz związku przyczynowego na tle odpowiedzialności za niezgodne z prawem akty normatywne” w:,,Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa prof. M. Pazdana” pod red. L. Ogiegły, W. Popiołka, M. Szpunara, Zakamycze 2005 , str. 1328, J. Widło , glosa do uchwały SN z dnia 27.04.2001 r , III CZP 5/01, OSP 2003/6, poz. 74).

Podsumowując ten wątek rozważań stwierdzić należy, że stronie pozwanej przysługuje co do zasady prawo dochodzenia odszkodowania za szkodę wyrządzoną akcjonariuszowi wydaniem i wykonaniem nieostatecznych decyzji podatkowych skierowanych przeciwko spółce (...) pod warunkiem wszakże wykazania pozostałych przesłanek tej odpowiedzialności, w tym zwłaszcza adekwatnego związku przyczynowego, o czym będzie mowa niżej .

Wbrew kolejnemu sformułowanemu w apelacji zarzutowi, Sąd I instancji nie naruszył art. 301 oraz art. 309 kodeksu spółek handlowych.

Pomijając już nieprecyzyjne sformułowanie tego zarzutu, wskazać należy, że art. 301 ksh reguluje sposób założenia spółki akcyjnej oraz kwestie dotyczące statutu tej spółki oraz zasad odpowiedzialności akcjonariuszy za zobowiązania spółki akcyjnej, zaś art. 309 ksh określa zasady objęcia akcji, tak więc te przepisy nie miały zastosowania w niniejszej sprawie, dotyczącej przecież odpowiedzialności deliktowej Skarbu Państwa za szkodę wynikającą z wykonania decyzji podatkowych.

W uzasadnieniu apelacji strona pozwana wskazuje na relację istniejącą między akcjonariuszem i spółką akcyjną, która w jej ocenie wyłącza możliwość dochodzenia przez akcjonariusza roszczeń odszkodowawczych w przypadku utraty czy zmniejszenia się wartości akcji, wywołanych działaniami fiskusa wobec spółki akcyjnej.

Argumentacja ta nie jest przekonująca.

Termin ,,akcja” jest rozumiany niejednolicie. Zwykle przez pojęcie ,,akcja” rozumie się po pierwsze część kapitału zakładowego, a ściślej ułamek kapitału wynikający z podziału wysokości kapitału przez ilość wyemitowanych akcji, po drugie prawo podmiotowe akcjonariusza , przy czym z tym znaczeniem wiąże się pojęcie uczestnictwa akcjonariusza w spółce akcyjnej oraz legitymacje materialną, po trzecie akcja jest papierem wartościowym czyli dokumentem wystawianym przez spółkę ucieleśniającym prawo podmiotowe akcjonariusza i legitymacje formalną ( por. W. Popiołek, ,,Akcja- prawo podmiotowe” Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010 r, s. 1). .

Akcjonariuszowi przysługują z tytułu posiadania akcji prawa majątkowe ( np. prawo do dywidendy, prawo poboru akcji, prawo do uczestnictwa w sumie likwidacyjnej ) oraz uprawnienia korporacyjne o charakterze niemajątkowym ( prawo do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, prawo głosu, prawo do informacji, prawo do zaskarżania uchwał czy prawo do wytoczenia powództwa odszkodowawczego na rzecz spółki). Kodeks spółek handlowych reguluje relacje między akcjonariuszem i spółka akcyjną

Kodeks spółek handlowych nie reguluje natomiast stosunków między akcjonariuszem i podmiotem trzecim ( w niniejszej sprawie Skarbem Państwa ), wyrządzającym szkodę akcjonariuszowi.

Podstawę roszczeń odszkodowawczych akcjonariusza wobec tego podmiotu trzeciego stanowią normy kodeksu cywilnego dotyczące czynów niedozwolonych ( por. art. 490 ksh, który stanowi, że przepisy art. 479 -489 nie naruszają praw akcjonariuszy oraz innych osób do dochodzenia naprawienia szkody na zasadach ogólnych).

Kolejny zarzut apelacji, a mianowicie zarzut naruszenia art. 40 kc w związku z art. 45 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych przez jego niezastosowanie, polegające na wliczeniu w zakres szkody podlegającej kompensacji sum zatrzymanych przez (...), mimo posiadania przez ten podmiot odrębnej od Skarbu Państwa legitymacji procesowej jest, w świetle uzasadnienia zaskarżonego wyroku, pozbawiony podstaw, albowiem Sąd I instancji nie zaliczył w skład zasądzonego na rzecz strony powodowej odszkodowania kwoty zatrzymanej przez (...), stąd kwestia ta nie miała znaczenia dla ustalenia przez Sąd I instancji wysokości należnego stronie powodowej odszkodowania.

Strona pozwana zarzuciła ponadto w apelacji naruszenie art. 140 kc przez jego niezastosowanie, polegające na przyznaniu ochrony takiemu wykonywaniu praw, które znajduje się poza zakresem społeczno-gospodarczego przeznaczenia praw akcjonariusza określonego normami ksh.

art. 140 kc przewiduje, że w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.

Trudno uznać, ze Sąd I instancji miał obowiązek zastosowania tej regulacji, dotyczącej granic prawa własności i zakresu uprawnień właściciela, skoro przedmiotem niniejszego postępowania była, jak to już wyżej wielokrotnie wskazano, kwestia odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa w reżimie deliktowym.

Brak jest podstaw do przyjęcia, że Sąd I instancji naruszył art. 361 par. 1 kc przez bezzasadne przyjęcie istnienia adekwatnego związku przyczynowego między wydaniem i wykonaniem wzmiankowanych decyzji podatkowych,a szkodą poniesioną przez stronę powodową w wyniku ogłoszenia upadłości spółki (...), do której doszło na skutek między innymi wykonania w 2000 roku bezprawnych nieostatecznych decyzji podatkowych, następnie uchylonych .

Normalny związek przyczynowy - w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. - między określonym zdarzeniem a szkodą zachodzi wówczas, gdy w danym układzie stosunków i warunków oraz w zwyczajnym biegu rzeczy, bez zaistnienia szczególnych okoliczności, szkoda jest normalnym następstwem tego rodzaju zdarzeń.

Stosownie do art. 361 § 1 k.c. adekwatne są "normalne" następstwa działania lub zaniechania, z których szkoda wynikła.

Normalnymi następstwami zdarzenia, z którego wynikła szkoda, są następstwa, jakie tego rodzaju zdarzenie jest w ogóle w stanie wywołać i w zwyczajnym biegu rzeczy, a nie tylko na skutek szczególnego zbiegu okoliczności, z reguły je wywołuje.

Natomiast anormalne jest następstwo, gdy doszło do niego z powodu zdarzenia niezwykłego, nienormalnego, niemieszczącego się w granicach doświadczenia życiowego na skutek nadzwyczajnego zbiegu okoliczności, którego przeciętnie nie bierze się w rachubę.

Nie wyłącza normalności w rozumieniu tego przepisu okoliczność, że mimo identycznych warunków zdarzenia, określone następstwo nie zawsze występuje, ani też jego statystyczna rzadkość. Sformułowanie "normalne następstwo" nie musi oznaczać skutku koniecznego.

W granicach normalnego, zwykłego przebiegu zdarzeń, odpowiedzialność za szkodę może powodować nie tylko przyczyna bezpośrednio ją wywołująca, lecz także dalsza, pośrednia, chyba że jej następstwa pozostają w tak luźnym związku przyczynowym, iż ich uwzględnienie wykraczałoby poza normalną prawidłowość zjawisk, ocenianą według kryteriów doświadczenia życiowego i aktualnego stanu wiedzy.

W rozpatrywanej sprawie, ustalenie wysokości poniesionej przez stronę powodową szkody oraz rozstrzygnięcie spornej kwestii, czy pomiędzy wskazanym przez powoda zdarzeniem sprawczym, a tą szkodą, istnieje adekwatny związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 § 1 k.c, wymagało wiedzy specjalnej, reprezentowanej niewątpliwie przez powołany przez Sąd Okręgowy zespół biegłych ekonomistów z (...).

Przeprowadzoną przez Sąd I instancji ocenę dowodu z opinii biegłych uznać należy za prawidłową i nie przekraczającą granic swobodnej oceny dowodów, statuowanej art. 233 par. 1 kpc. Dotyczące tej kwestii zarzuty apelacji są, zdaniem Sądu Apelacyjnego , pozbawione uzasadnionych podstaw.

Aprobując złożoną przez zespół biegłych opinię, podzielając jej ustalenia i opierając na jej podstawie ustalenia i wnioski dotyczące zakresu szkody i związku przyczynowego, Sąd Okręgowy nie sprzeniewierzył się zasadom swobodnej oceny dowodów oraz szczególnym kryteriom oceny dowodu z opinii biegłego, a więc kryteriom zgodności tej opinii z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, wiedzy powszechnej, poziomu wiedzy teoretycznej i doświadczenia praktycznego biegłych, podstaw teoretycznych opinii, sposobu motywowania oraz stopnia stanowczości wyrażonych w opinii konkluzji ( por. postanowienie SN z dnia 7.11.2000r,I CKN 1170/98, OSNC 2001/4/64, wyrok SN z dnia 15.06.1970r, I CR 224/70, Lex nr 6750).

Jak to wskazano w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia, Sąd I instancji zlecając sporządzenie opinii biegłym, miał na względzie okoliczność, że pracownicy uniwersytetów ekonomicznych we W. i w P. rekomendowali zespół prof. D. Z. z (...)jako najbardziej doświadczony i kompetentny w kwestiach będących przedmiotem opiniowania.

Sąd Apelacyjny podziela ocenę Sądu I instancji co do wysokiego poziomu merytorycznego tej opinii, skoro istotnie została ona sporządzona rzetelnie, w oparciu o specjalistyczną wiedzę oraz dokładną analizę akt sprawy i materiałów zgromadzonych przez biegłych.

Biegli wykorzystali przy sporządzaniu opinii znajdującą się w aktach sprawy dokumentację finansowo- księgową oraz sprawozdania spółki (...), uwzględniając jej treść, dane finansowe konkurentów spółki (...) (polskich producentów i dystrybutorów sprzętu komputerowego), informacje rynkowe, raporty i dane statystyczne z lat 1996-2007, a także konsultacje z ekspertami z branży informatycznej, zaś przyjmując konieczne przybliżenia i dokonując szacunków, biegli kierowali się najwyższą ostrożnością.

Poddali również krytycznej analizie sporządzoną wcześniej na zlecenie powoda ekspertyzę prywatną oraz wskazali na wątpliwości dotyczące ostatecznej ceny zbycia akcji przez (...) S.A..

Świadczy to o dążeniu biegłych do zachowania jak największego obiektywizmu i uwzględnieniu wszelkich okoliczności, mogących mieć wpływ na przedmiot opinii. Strona pozwana, dla której opinia była niekorzystna, określiła ją jako rzetelną (por. pismo z dnia 9 lipca 2009 r., k. 3490) oraz cofnęła złożony początkowo wniosek o uzupełnienie opinii ( k. 3525).

Wbrew zarzutowi apelacji, zarówno Sąd Okręgowy, jak i biegli, nie pominęli w swoich ustaleniach i konkluzjach okoliczności niezależnych zarówno od spółki (...) , jak i rzecz jasna, od pozwanego Skarbu Państwa, w postaci spadku koniunktury w branży przedsiębiorstw (...), kryzysu na rynkach azjatyckich i rynku rosyjskim .

Biegli uwzględnili w swojej opinii, że na sytuację spółki (...) w latach 2000-2003 wpłynęło nie tylko wyegzekwowanie kwoty 10,5 mln zł, ale również czynniki makroekonomiczne (załamanie się koniunktury w sektorze informatycznym, wzmożona konkurencja, zmiany kursów walut i stóp procentowych, sytuacja na rynku pracy itp.) i mikroekonomiczne (zdolności menedżerskie kadry zarządzającej, wizerunek spółki).

Skutki wykonania decyzji podatkowych ocenili więc nie w oderwaniu, ale właśnie z uwzględnieniem konkretnych okoliczności, w jakich znalazła się spółka (...).

Podziela Sąd Apelacyjny, w ślad za Sądem I instancji, wniosek, że pozbawienie w 2000 roku spółki (...) kwoty 10,5 mln złotych w wyniku wykonania opisanych wyżej decyzji podatkowych, odebrało spółce (...) możliwość normalnego rozwoju i stanowiło co najmniej jedną z głównych przyczyn upadłości spółki w 2004 roku , skoro kwota ta stanowiła bardzo istotną część zasobów gotówkowych spółki, a jej uzupełnienie w kolejnych latach finansowaniem dłużnym, przy ograniczonym zaufaniu do spółki (...), było trudne i kosztowne.

Logiczne i przekonujące jest spostrzeżenie biegłych, że spółka (...), pomimo obrotów przekraczających w latach 1999-2001 kwotę 400 mln zł rocznie, funkcjonowała w oparciu o posiadanie stosunkowo niewielkiego zasobu gotówki. Taki model finansowania działalności spółki nie był anomalią ani przejawem słabości kapitałowej J., ale normalnym zjawiskiem w tej branży.

Pozbawienie spółki (...) kwoty dwukrotnie przekraczającej sumę niezbędną do finansowania bieżącej działalności (5,5 mln zł) spowodowało poważne perturbacje w jej funkcjonowaniu, przekładające się na ogłoszenie w 2004 roku upadłości, mimo podejmowanych przez spółkę w latach 2000-2003 aktywnych prób przezwyciężenia trudności.

Rzeczywiste koszty finansowe wykonania decyzji podatkowych były przy tym znacznie wyższe niż 10,5 mln zł, obejmowały one bowiem również koszt uzupełnienia brakujących środków kredytami bankowymi, sięgający w latach 2000-2004 kwoty około 15 mln złotych. Spółka (...) doznała także niewątpliwie uszczerbku w swoim wizerunku i wiarygodności biznesowej, choćby z uwagi na trwające latami postępowania karne przeciwko członkom jej zarządu, którzy ostatecznie zostali uniewinnieni od stawianych im zarzutów karnych

Dodatkowo, moment wyegzekwowania należności podatkowej nałożył się na początek bessy na rynku przedsiębiorstw (...) i stagnacji gospodarczej w Polsce, co ma znaczenie o tyle, że okresy słabszej koniunktury, czy tym bardziej kryzysów, prowadzą do zaostrzenia konkurencji i eliminowania z rynku podmiotów słabszych kapitałowo. U progu spowolnienia gospodarczego spółka (...) została zatem pozbawiona najistotniejszego czynnika konkurencji. Zarazem, dobra koniunktura powróciła wkrótce po ogłoszeniu upadłości, co pozwala sądzić, że nawet dysponowanie stosunkowo niewielkim dodatkowym zasobem środków pozwoliłoby spółce przetrwać kryzys ( por. k. 3380).

Podziela Sąd Apelacyjny pogląd Sądu I instancji, że te wszystkie opisane szczegółowo przez biegłych okoliczności, dają asumpt do przyjęcia, że czynnikiem, który przesądził o ogłoszeniu upadłości spółki (...), było nałożenie i wyegzekwowanie w 2000 roku obowiązku zapłaty przez spółkę kwoty 10.476.466,76 zł.

Brak jest, w ocenie Sądu Odwoławczego, podstaw do wnioskowania, że spółka ta, przy posiadaniu odpowiednich zasobów kapitałowych i sprawnym zarządzaniu (o którym świadczą aktywne próby przezwyciężenia trudności do 2003 roku), nie byłaby w stanie przetrwać kryzysu, który przetrwała większość jej konkurentów.

Z opinii biegłych wynika zresztą , ze mimo kryzysu w branży przedsiębiorstw IT, w całym rozważanym okresie sprzedaż komputerów w Polsce wzrastała, natomiast przejściowe obniżenie dynamiki tego wzrostu doprowadziło niewątpliwie do przebudowy rynku i zdobycia wiodącej pozycji przez nowe podmioty.

Trudno jednak wskazać przyczyny, dla których spółka (...) nie mogłaby utrzymać znaczącej pozycji na rynku, jaką zajmowała do 2000 roku do momentu zaistnienia sporu podatkowego, chociażby kosztem zmiany profilu produkcji (por. k. 2565) i ograniczenia działalności w mniej dochodowych sektorach.

Podziela także Sąd Odwoławczy wywody Sądu I instancji, że wystąpienie dodatkowych, niezależnych od stron czynników, które przyczyniły się do powstania lub zwiększenia szkody, nie zwalnia sprawcy szkody z odpowiedzialności odszkodowawczej, zaś przedstawione wyżej okoliczności świadczą o tym, że upadłość spółki (...) stanowiła (normalny) skutek wyegzekwowania od niej kwoty 10,5 mln zł. Można bowiem przyjąć, że normalnym następstwem pozbawienia przedsiębiorcy połowy kapitałów w sytuacji rozpoczynającej się recesji jest ogłoszenie jego upadłości. Normalnym zaś następstwem upadłości spółki akcyjnej jest zmniejszenie (w praktyce do zera) wartości jej akcji .

Okoliczność, że do powstania skutku przyczyniły się (bądź mogły przyczynić) także inne zdarzenia (niezależne od strony pozwanej) nie wpływa w żaden sposób na istnienie ani zakres odpowiedzialności odszkodowawczej strony pozwanej.

Warunki rynkowe istniejące w 2000 r. stanowiły obiektywny element rzeczywistości, w której działały strony, i do której powinny były dostosowywać swoje działania. Egzekwując należność podatkową przed zakończeniem postępowania przed organami skarbowymi, mimo możliwości dokonania ewentualnego zabezpieczenia tej należności i pomimo przedstawienia przez spółkę (...) ekspertyz potwierdzających legalność jej działania, a także stawiając członkom organów spółki bezpodstawne zarzuty karne, organy państwa wzięły na siebie ryzyko wyrządzenia szkody, które zmaterializowało się w postaci ogłoszenia upadłości spółki (...), a obecnie skutkuje odpowiedzialnością odszkodowawczą Skarbu Państwa w stosunku do akcjonariusza tej spółki.

W świetle powyższej logicznej i przekonującej argumentacji Sądu I instancji, teza strony pozwanej o naruszeniu art. 361 kc przez przyjęcie przez Sąd istnienia normalnego związku przyczynowego między wykonaniem decyzji podatkowych a upadłością spółki (...) , a w jej rezultacie utratą wartości pakietu posiadanych przez powoda akcji , jest pozbawiona uzasadnionych podstaw.

Odnośnie do trzeciej przesłanki odpowiedzialności strony pozwanej to jest zakresu i rodzaju szkody poniesionej przez stronę powodową wskazać należy , że zgodnie z art. 361 § 2 k.c., w granicach określonych przez normalny związek przyczynowy oraz w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

Przez stratę ( damnum emergens ) rozumie się przy tym pogorszenie sytuacji majątkowej poszkodowanego polegające na zmniejszeniu aktywów lub zwiększeniu pasywów, natomiast przez utracone korzyści ( lucrum cessans ) – hipotetyczne zwiększenie aktywów lub zmniejszenie pasywów, które miałoby miejsce, gdyby nie nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę

Ustalenie w niniejszej sprawie rozmiarów szkody w obu jej postaciach w celu weryfikacji twierdzeń i żądań strony powodowej wymagało wiadomości specjalnych, toteż Sąd Okręgowy słusznie również na tę okoliczność dopuścił dowód z opinii (...)

Akceptując założenia przyjęte przez biegłych, w tym metodę i sposób wyliczenia szkody, Sąd I instancji trafnie, zdaniem Sądu Apelacyjnego uznał, że szkoda poniesiona przez stronę powodową przejawia się w wartości, którą posiadałby w czerwcu 2004 roku pakiet akcji spółki (...), przysługujący stronie powodowej , gdyby nie ogłoszono upadłości tej spółki w 2004 roku, lecz rozwijałaby się ona w dotychczasowym tempie.

Biegli wyliczyli tę wartość na kwotę 29.590.888 zł i zasługuje ona, zdaniem Sądu Apelacyjnego na akceptację wobec przekonujących wywodów biegłych, wyjaśniających sposób jej wyliczenia, których nie ma potrzeby tu powtarzania i przytaczania.

Od tej kwoty należało jednak odjąć, zgodnie zresztą z postulatami strony powodowej wartość otrzymanej dywidendy w kwocie 641.000 zł oraz cenę uzyskaną ze sprzedaży akcji przez stronę powodową w kwocie 45.000 zł, co daje w ocenie Sądu Apelacyjnego należną stronie powodowej kwotę odszkodowania wynoszącą ostatecznie 28.904.888 zł .

Brak jest podstaw do podzielenia, sformułowanego w apelacji, zarzutu strony pozwanej co do niemiarodajności ceny 45.000 zł uzyskanej przez stronę powodową w czerwcu 2004 roku ze sprzedaży akcji, skoro zarówno opinia biegłych, jak i zasady doświadczenia życiowego wskazują na to, że wartość akcji w sytuacji ogłoszenia upadłości spółki (...) była praktycznie równa zeru, skoro stosownie do przepisów prawa upadłościowego ogłoszenie upadłości spółki obejmującej likwidację majątku oznacza, że znany majątek nie wystarcza na zaspokojenie wierzycieli, a zgodnie z przepisami kodeksu spółek handlowych, akcjonariusze uczestniczą w podziale kwoty likwidacyjnej w ostatniej kolejności.

Akceptując opinię biegłych i zawarte w niej wyliczenia , nie podzielił jedynie Sąd Apelacyjny oceny Sądu Okręgowego co do przysługiwania stronie powoda roszczenia o zapłatę odszkodowania w równowartości nie uzyskanej przez powoda, a możliwej według powoda do osiągnięcia , w okresie lat 2000- 2004, dywidendy.

W pozwie strona powodowa żądała zasądzenia na swoją rzecz odszkodowania w łącznej kwocie 38.512.000 zł, precyzując, że składają się na nią dwie należności, mianowicie 9.728.000z tytułu utraty wartości akcji ( damnum emergens) i 28.784.000 zł z tytułu nie uzyskania przez stronę powodową przewidywanego przez nią i możliwego, według niej, do osiągnięcia, przyrostu wartości posiadanych akcji (...) S.A. ( lucrum cessans), pomniejszonej o dywidendy faktycznie wypłacone powodowi oraz wpływy ze sprzedaży akcji w 2004 roku. .

W świetle tak sformułowanego żądania pozwu, brak jest podstaw do przyjęcia, w ocenie Sądu Apelacyjnego, iż strona powodowa objęła pozwem żądanie procesowe zasądzenia na jej rzecz nie uzyskanej w latach 2000- 2004 dywidendy jako formy utraconych korzyści ( lucrum cessans), tak więc przyznanie jej przez Sąd Okręgowy części tej dywidendy, wprawdzie ,,mieszczącej się” rachunkowo w zgłoszonym w pozwie żądaniu, ale żądaniem tym de facto nie objętym, stanowiło naruszenie art. 321 par. 1 kpc i ten zarzut apelacji uznać należy za uzasadniony.

Strona powodowa nie sformułowała żądania zasądzenia na jej rzecz równowartości możliwej, według powoda, do osiągnięcia, a nie uzyskanej w okresie lat 2000- 2004, dywidendy w pismach procesowych składanych w toku sprawy, jak również nie rozszerzyła żądania pozwu w tym zakresie po doręczeniu jej opinii biegłych, w szczególności w piśmie procesowym z dnia 8.07.2009 r ( k. 3448-3458/ tom 18 akt ), w którym ustosunkowała się do tejże opinii biegłych.

W ślad za akceptacją przez stronę powodową , wyliczonych przez biegłych kwot, nie poszły więc stosowne żądania procesowe, w tym żądanie zapłaty odszkodowania stanowiącego równowartość nie uzyskanej dywidendy w wysokości wskazanej w opinii biegłych.

Już z tej przyczyny brak było, w ocenie Sądu Apelacyjnego, podstaw do przyznania stronie powodowej odszkodowania w tym zakresie .

Nawet gdyby przyjąć , w ślad za stanowiskiem Sądu Okręgowego , że żądaniem pozwu była jednak objęta utracona korzyść z tytułu możliwej do osiągnięcia dywidendy, to zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie dał, w ocenie Sądu Apelacyjnego, podstaw do jej zasądzenia we wskazanej przez biegłych kwocie.

Ta bowiem część opinii biegłych ( strona 62-64 opinii, 3412- 3414/ tom 17 akt sprawy) jest nieprzekonująca oraz w wysokim stopniu oparta na spekulacjach biegłych , na co sami biegli zwracają uwagę.

Polityka dywidendowa oddaje preferencje właścicieli spółki dotyczące podziału zysku netto na dwie części o różnym przeznaczeniu, zaś optymalna polityka dywidendowa pozwala na zachowanie równowagi miedzy bieżącymi wypłatami dywidend z zysku, a wzrostem wartości akcji, pozostającym w związku z zatrzymaniem zysku w spółce i przeznaczenia go na dalszy rozwój spółki akcyjnej.

Biegli wskazali na znajdującą odzwierciedlenie w materiale dowodowym sprawy okoliczność, iż brak jest dostatecznych danych historycznych, wskazujących na przyjęte zasady ustalania wypłaty dywidend w spółce (...), w szczególności strona powodowa nie przedstawiła sprecyzowanych zasad polityki dywidendowej w formie dających się zweryfikować dowodów. Powoduje to, że nie sposób ocenić wskazanej przez biegłych kwoty jako faktycznie utraconych korzyści z tytułu nie uzyskanej a możliwej od osiągnięcia we wspomnianym okresie, dywidendy.

Reasumując, Sąd Apelacyjny przyjął, w ślad za oceną dokonaną przez Sąd I instancji, że strona powodowa wykazała zaistnienie wszystkich przesłanek odpowiedzialności deliktowej Skarbu Państwa, a więc zdarzenia sprawczego polegającego na wydaniu i wykonaniu w stosunku do (...) S.A. bezprawnych decyzji podatkowych, następnie uchylonych w toku instancji, szkody w majątku powoda w postaci utraty wartości akcji (...)S.A posiadanych przez powoda oraz nie osiągnięcia przez nie możliwego do uzyskaniu w normalnym toku rzeczy pułapu wartości oraz adekwatnego związku przyczynowego w rozumieniu art. 361 par. 1 kc między wskazanym wyżej zdarzeniem sprawczym, a szkodą poniesioną przez stronę powodową.

W konsekwencji , uwzględniając wyżej zamieszczone wywody, odnoszące się do zakresu wykazanej przez stronę powodową szkody oraz wielkości żądanego z tego tytułu odszkodowania, Sąd Apelacyjny zmienił na podstawie art. 386 par. 1 kpc , zaskarżony wyrok przez obniżenie przyznanego stronie powodowej odszkodowania do kwoty 28.904.888 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 8.06.2006 r do dnia zapłaty oraz na podstawie art. 100 zdanie 1 kpc rozdzielił stosunkowo koszty procesu za I instancję , uwzględniając, ze strona powodowa utrzymała się ostatecznie z 75% zgłoszonego w pozwie roszczenia, a uległa co do 25%.

Strona powodowa poniosła przy tym w I instancji koszty procesu w kwocie 187.455 zł , a strona pozwana 7.200 zł. Do rozliczenia pozostały także wydatki na opinię biegłych w wysokości 209.000 zł. W efekcie orzeczono jak w punkcie I wyroku.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny oddalił dalej idącą apelację strony pozwanej i na zasadzie art. 100 zdanie 1 kpc w związku z art. 108 kpc obciążył stronę pozwaną kosztami postępowania apelacyjnego w kwocie 2700 zł na rzecz strony powodowej.

mk