Wyrok SA w Białymstoku z 27 marca 2015 r. w sprawie o ochronę dóbr osobistych i zapłatę.

Sygn. akt I ACa 896/14

I ACz 1243/14

WYROK

Dnia 27 marca 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący

:

SSA Jarosław Marek Kamiński

Sędziowie

:

SSA Irena Ejsmont - Wiszowata (spr.)

SSA Elżbieta Bieńkowska

Protokolant

:

Sylwia Radek - Łuksza

po rozpoznaniu w dniu 13 marca 2015 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa K. D.

przeciwko Skarbowi Państwa - Nadleśnictwu N. w D.

o ochronę dóbr osobistych i zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Łomży

z dnia 6 czerwca 2014 r. sygn. akt I C 379/13

i zażalenia na postanowienie o kosztach zawartych w pkt II wyroku Sądu Okręgowego w Łomży z dnia 6 czerwca 2014 r. sygn. akt I C 379/13

1. prostuje w komparycji wyroku Sądu Okręgowego w Łomży z dnia 6 czerwca 2014 r. oznaczenie pozwanego w sposób następujący: „Skarbowi Państwa – Nadleśnictwu N. w D.”;

2. uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Łomży, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

UZASADNIENIE

Powód K. D., w powództwie o ochronę dóbr osobistych, wytoczonym przeciwko Skarbowi Państwa – Nadleśnictwu N. w D. wniósł o przesłanie informacji na adresy e-mailowe Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych w B., O., W. oraz do jednostek podległych tym jednostkom, nadleśnictw i leśnictw, o następującej treści: „Nadleśniczy Nadleśnictwa N. K. U. przeprasza K. D. za sporządzenie przeciwko niemu fałszywej dokumentacji dotyczącej obrotu drewnem.”, zobowiązanie pozwanego do naprawienia szkód wyrządzonych powodowi poprzez przywrócenie go na zajmowane stanowisko pracy w Nadleśnictwie N. przed dniem 9 listopada 2009r. , zasądzenie stosownego odszkodowania oraz zasądzenie na rzecz powoda kosztów procesu.

W pismach procesowych z dnia 22 i 23 października 2013r. (k. 70-77) zmodyfikował swoje roszczenia, o tyle, że domagał się przesłania na adresy wcześniej wskazane informacji o następującej treści: „Nadleśniczy Nadleśnictwa N. K. U. przeprasza K. D. za sporządzenie i przedkładanie do Prokuratury Rejonowej w Łomży, Sądu i Kierownictwa Lasów Państwowych niezgodnej ze stanem faktycznym dokumentacji dotyczącej obrotu drewnem w Leśnictwie M., a także za inicjowanie, koordynowanie i nadzorowanie działalności mającej na celu doprowadzenie do bezpodstawnego ukarania K. D. poprzez składanie zeznań niezgodnych z prawdą”; wniósł o zasądzenie odszkodowania w kwocie 147.000 zł oraz zadośćuczynienia w kwocie 350.000 zł ( łącznie 497.000 zł) oraz cofnął żądanie w przedmiocie przywrócenia do pracy na zajmowanym stanowisku leśniczego. W piśmie procesowym z dnia 18 lutego 2014 r. ostatecznie wniósł o zasądzenie zadośćuczynienia w kwocie 1.000.000 zł (k.136). W uzasadnieniu wskazywał, że pozwany naruszył jego dobra osobiste w postaci czci, dobrego imienia oraz stanu zdrowia poprzez tworzenie niezgodnej ze stanem faktycznym dokumentacji w postaci notatek służbowych, protokołów oględzin drewna z dnia 27 i 28 października 2009 r. oraz zeznań świadków: G. K., M. B., W. W. w sprawie o sygnaturze 1 Ds. 2497/10.

Skarb Państwa – Nadleśnictwo N. w D. wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego. Zaprzeczył wszelkim twierdzeniom powoda wskazując, że były one przedmiotem analizy organów ściągania, w tym prokuratury oraz sądów różnych instancji, przy czym wszystkie postępowania zainicjowane przez K. D. kończyły się umorzeniem postępowania bądź też odmową wszczęcia postępowania. Podnosił, że to powód w sposób notoryczny naruszał dobra osobiste nadleśniczego i pracowników Nadleśnictwa N. i tylko subiektywne poczucie krzywdy i chęć odwetu motywują powoda do inicjowania kolejnych procesów sądowych i składania do prokuratury kolejnych zawiadomień o popełnionych rzekomo przestępstwach.

Wyrokiem z dnia 6 czerwca 2014r. Sąd Okręgowy w Łomży oddalił powództwo oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 7577 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Powyższy wyrok został wydany w oparciu o następujące ustalenia i ocenę prawną:

K. D. został zatrudniony w Nadleśnictwie N. w dniu 14 listopada 1991 r., a od dnia 16 czerwca 1994 r. zajmował stanowisko leśniczego Leśnictwa M.. W dniu 9 listopada 2009 r. został ukarany karą nagany za naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych polegających na braku właściwego nadzoru nad gospodarką drewnem, nad pracami dotyczącymi pozyskania drewna, niewłaściwym odbiorem drewna niezgodnym z jego klasyfikacją oraz odwołany ze stanowiska leśniczego ze skutkiem rozwiązującym stosunek pracy na dzień 28 lutego 2010 r. Jednocześnie pracodawca zaproponował powodowi, za jego zgodą wykonywanie w okresie wypowiedzenia pracy na stanowisku podleśniczego Leśnictwa M.. Na mocy porozumienia stron skrócono okres wypowiedzenia do jednego dnia i od 10 listopada 2009 r. powód został zatrudniony w oparciu o umowę na czas nieokreślony na stanowisku podleśniczego Leśnictwa M.. Powód odwołał się do Sądu Rejonowego od rozwiązania stosunku pracy na stanowisku leśniczego i od kary nagany nałożonej w dniu 9 listopada 2009 r., jednakże jego roszczenia nie zostały uwzględnione. W dniu 29 kwietnia 2010 r. powód K. D. został ponownie ukarany karą nagany za niewłaściwe zachowania podczas wydawania drewna osobom, które nie posiadały upoważnienia do jego odbioru, podważenie zaufania i wiarygodności (...) Leśnej Nadleśnictwa N. wobec pracowników przewoźnika, zdezorganizowanie procesu wydawania drewna a także podważanie kompetencji leśniczego. W dniu 24 września 2010 r. pozwany wypowiedział powodowi umowę o pracę z zachowaniem 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia, wskazując jako przyczynę wypowiedzenia utratę zaufania do pracownika, polegające między innymi na: nienależytym wykonywaniu obowiązków służbowych, niemożności porozumienia się i współpracy z pracownikiem, brakiem aprobaty dla decyzji pracodawcy, kierowaniem nieuzasadnionych doniesień do organów ścigania oraz jednostki nadrzędnej nad nadleśnictwem w sprawach dotyczących funkcjonowania jednostki oraz naruszenie zasad współżycia społecznego. Zdaniem pozwanego działania prowadzone przez powoda wpływały negatywnie na atmosferę w pracy, na stosunki pracownicze, psuły wizerunek nadleśnictwa i jego kadry kierowniczej w oczach firm i osób współpracujących z Nadleśnictwem N., a także wobec jednostek nadrzędnych - (...) i (...).

Z inicjatywy powoda toczyło się szereg postępowań zarówno przed sądami pracy jak również w prokuraturze. Prokuratura Rejonowa w sprawach tych odmawiała wszczęcia śledztwa wobec braku znamion czynu zabronionego, zaś zażalenia powoda na te postanowienia sądy rejonowe pozostawiały bez rozpoznania.

W ustalonym, jak wyżej stanie faktycznym Sąd Okręgowy wniesione powództwo uznał za niezasadne w całości. Wskazał, że w świetle przesłanek ochrony dóbr osobistych przewidzianych w art. 24 k.c. w zw. z art. 448 k.c. oraz zasady rozkładu ciężaru dowodu wynikającej z art. 6 k.c. – obowiązkiem strony powodowej było wykazanie, że to pracownicy Nadleśnictwa N., poprzez sporządzenie dokumentacji służbowej, w postaci notatek i protokołów, a także zeznania świadków w postępowaniach toczących się przed sądami pracy i w postępowaniach przygotowawczych w sposób zawiniony (umyślnie lub nieumyślnie) naruszyli wskazywane przez powoda dobra osobiste. K. D. nie sprostał powyższemu obowiązkowi, gdyż nie udowodnił, aby pozwany działał w sposób naruszający jego dobra osobiste. W ocenie Sądu pozew w niniejszej sprawie został oparty wyłącznie na subiektywnych odczuciach powoda odnośnie preparowania niekorzystnej dla niego dokumentacji czy fałszywym zeznaniom pracowników pozwanego. Podkreślił, że postępowanie pracowników Nadleśnictwa N. było działaniem w granicach prawa i utrwalonej praktyki, natomiast powód nie wykazał, że zachowanie to doprowadziło do utraty przez niego dobrego imienia. Z uwagi na brak podstaw do uwzględnienia powództwa o ochronę dóbr osobistych bezzasadne było również żądanie zapłaty przez stronę powodową zadośćuczynienia w wysokości 1.000.000 zł.

O kosztach procesu orzekł na podstawie art. 98 §1 i 3 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 7 i §11 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U.2013.461 j.t.). W ocenie Sądu K. D. nie wykazał żadnych szczególnych okoliczności ani związanych z przebiegiem procesu, ani pozostających poza nim, uzasadniających zastosowanie art. 102 k.p.c.

Powód zaskarżył ten wyrok nieformalną apelacją w części dotyczącej zasadności przeproszenia go przez pozwanego, zarzucając naruszenie art. 23 i 24 k.c. poprzez błędne przyjęcie, że nie wykazał on naruszenia dobra osobistego w postaci dobrego imienia, wizerunku i godności a także „ niewłaściwą oraz zbyt pobieżną ocenę materiału dowodowego sprawy”. W oparciu o to domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku i uwzględnienia powództwa.

K. D. wniósł również zażalenie na postanowienie zawarte w pkt. II wyroku Sądu Okręgowego z dnia 6 czerwca 2014r. w części dotyczącej zasądzenia od powoda na rzecz pozwanego kwoty 7.577 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, zarzucając naruszenie art. 102 k.p.c. poprzez niezastosowanie i obciążenie powoda kosztami procesu zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, pomimo jego trudnej sytuacji materialnej. Wskazując na powyższe wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i odstąpienie od obciążania go kosztami procesu.

Pozwany w odpowiedzi na apelację i zażalenie powoda wniósł o ich oddalenie oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Na wstępie należy wskazać, że w sprawach o roszczenia związane z działalnością państwowych jednostek organizacyjnych powołanych na podstawie ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 z późn. zm.) stroną jest Skarb Państwa, reprezentowany przez właściwą jednostkę organizacyjną wchodzącą w skład Lasów Państwowych tj. Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych, regionalne dyrekcje Lasów Państwowych i nadleśnictwa (art. 32 ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach - Dz. U. Nr 101, poz. 444). Jednostki te są tzw. stationes fisci. W niniejszej sprawie roszczenie związane było z działalnością Nadleśnictwa N. w D., co wynikało ewidentnie z treści pozwu. Z tych też względów strona pozwana powinna być oznaczona jako Skarb Państwa - Nadleśnictwo N. w D. a nie Nadleśnictwo N.. Nieprawidłowość w jej oznaczeniu, jaka zaistniała w wyroku Sądu Okręgowego, została zatem sprostowana w trybie art. 350 § 3 k.p.c.

W sprawie nie zachodzi konieczność merytorycznego badania prawidłowości rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji bowiem prowadzone przed tym Sądem postepowanie toczyło się w warunkach nieważności ( art. 379 pkt 2 k.p.c.). Wprawdzie uchybienie w tym zakresie nie stało się przedmiotem zarzutu apelacji, niemniej jednak Sąd Apelacyjny wziął pod uwagę z urzędu nieważność postępowania przed Sądem I instancji z uwagi na brak właściwego umocowania pełnomocnika pozwanego.

Zgodnie z art. 67 § 2 zd. drugie k.p.c. za Skarb Państwa czynności procesowe, w zakresie określonym odrębną ustawą, podejmuje Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa. Tą ustawą jest ustawa z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 169, poz. 1417 z późn. zm.). Począwszy od zmiany tej ustawy, wprowadzonej ustawą z dnia 19 marca 2009 r. (Dz. U. Nr 79, poz. 660), a więc z dniem 12 czerwca 2009 r., zgodnie z art. 8 ust. 1 pkt 1 tejże ustawy zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przez Prokuratorię Generalną jest obowiązkowe w sprawach rozpoznawanych w pierwszej instancji przez sąd okręgowy. Ustawa ta rozróżnia obligatoryjne zastępstwo procesowe przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa oraz zastępstwo fakultatywne. Do pierwszej grupy regulacji zalicza się art. 8 ust. 1 pkt 1 u.p.g.s.p., zgodnie z którym Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa wykonuje zastępstwo procesowe Skarbu Państwa w sprawach, które należą w pierwszej instancji do właściwości sądów okręgowych.Na podstawie art. 8 b ust. 1 u.p.g.s.p. Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa może przekazać sprawę lub grupę spraw do prowadzenia przez podmiot reprezentujący Skarb Państwa.

Ze względu na przedmiot sprawy (ochrona dóbr osobistych) - niewątpliwie należała ona do właściwości sądu okręgowego (art. 17 pkt 1 k.p.c.). Z tego powodu pozwany powinien być zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji. W aktach sprawy brak dowodu, by Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa przekazała tę sprawę Skarbowi Państwa - Nadleśnictwu N. w D.. Jedynie w takim wypadku jednostka ta mogłaby samodzielnie dokonywać czynności procesowych w postępowaniu cywilnym za Skarb Państwa.

W konsekwencji, z ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd drugiej instancji wynika, że pozwany reprezentowany był w postępowaniu w sposób niezgodny z prawem.

W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego problem skutków naruszenia obowiązku wykonywania zastępstwa procesowego przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa jest interpretowany rozbieżnie. W wyroku z dnia 2 lutego 2011 r., II CSK 268/10 stwierdzono, że uchybienie to nie stanowi przyczyny nieważności postępowania. Wyrażono w nim ocenę, że Skarb Państwa mógłby potwierdzić czynności, których dokonał podmiot dokonujący za niego czynności w postępowaniu. Stanowisko to nie zostało podzielone przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 stycznia 2013 r. w sprawie IV CSK 403/12, niepubl. W motywach tego orzeczenia wskazano, że "Nie ulega wątpliwości, że art. 67 § 2 zd. drugie k.p.c. został ukształtowany jako wyjątek od ogólnej reguły wyrażonej w zdaniu pierwszym tego przepisu..... Z tego powodu w wypadkach określonych przez ustawodawcę - między innymi w art. 8 ust. 1 pkt 1 u.p.g.s.p. - zastępstwo procesowe Skarbu Państwa może być wykonywane wyłącznie przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa, nie zaś przez organy państwowych jednostek organizacyjnych". Argumenty, które zostały przytoczone w motywach tegoż orzeczenia Sądu Najwyższego są przekonujące i zostały podzielone przez Sąd Apelacyjny rozpoznający niniejszą sprawę. Konsekwencją tegoż stanowiska jest ocena prawna, że występujący dotychczas w sprawie pełnomocnik Skarbu Państwa nie mógł być zatem pełnomocnikiem w tym postępowaniu. Postępowanie przed Sądem Okręgowym dotknięte zatem było nieważnością - art. 379 pkt 2 k.p.c.

Wobec istnienia nieważności postępowania przed Sądem pierwszej instancji bezprzedmiotowa była ocena zarzutów sformułowanych w apelacji oraz zażaleniu powoda.

W tym stanie rzeczy, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok w całości i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Łomży, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego (art. 108 § 2 k.p.c.).