Wyrok SA we Wrocławiu z 13 lutego 2019 r. w sprawie o rasizm.

Sygnatura akt II AKa 13/19

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 lutego 2019 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący: SSA Jerzy Skorupka (spr.)

Sędziowie: SSA Bogusław Tocicki

SSO del. do SA Maciej Skórniak

Protokolant: Beata Sienica

przy udziale prokuratora Prokuratury Regionalnej we W. Zbigniewa Jaworskiego

po rozpoznaniu w dniu 13 lutego 2019 r.

sprawy A. G.

oskarżonego z art. 119 § 1 kk i art. 158 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk przy zastosowaniu art. 64 § 1 kk;

M. G.

oskarżonego z art. 119 § 1 kk i art. 158 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk;

E. S.

oskarżonego z art. 119 § 1 kk i art. 158 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk;

Z. M.

oskarżonego z art. 119 § 1 kk i art. 158 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk;

na skutek apelacji wniesionych przez oskarżonych

od wyroku Sądu Okręgowego w Opolu

z dnia 14 sierpnia 2018 r. sygn. akt III K 48/18

I.  zmienia zaskarżony wyrok w stosunku do oskarżonych: A. G., M. G., E. S., Z. M., a na podstawie art. 435 kpk także w stosunku do R. G., E. G. i P. K. w ten sposób, że :

1.  z opisu czynu przypisanego A. G. w punkcie 1 części rozstrzygającej, R. G. w punkcie 2 części rozstrzygającej, M. G.w punkcie 6 części rozstrzygającej, E. G. w punkcie 10 części rozstrzygającej, E. S. w punkcie 16 części rozstrzygającej, Z. M. w punkcie 17 części rozstrzygającej i P. K. w punkcie 18 części rozstrzygającej, eliminuje zwrot „jego przynależności narodowej oraz”, a także zwrot „należącej do grupy etnicznej Romów”, a z podstawy skazania przepisy art. 119 § 1 k.k. i art. 11 § 2 k.k., przyjmując za podstawę wymiaru kary przepis art. 158 § 1 k.k.;

2.  karę pozbawienia wolności wymierzoną:

- A. G. w punkcie 1 części rozstrzygającej obniża do jednego roku i 6 (sześciu) miesięcy;

- E. S. w punkcie 16 części rozstrzygającej obniża do jednego roku i 3 (trzech) miesięcy;

II.  w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy w stosunku do oskarżonych: A. G., M. G., E. S., Z. M., R. G., E. G. i P. K.;

III.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. D. Ś., adw. M. B., adw. R. S. i adw. A. B. po 600 zl tytułem kosztów nieopłaconej obrony z urzędu udzielonej przez nich w postępowaniu odwoławczym oraz po 138 zł tytułem podatku VAT, a adw. D. Ś. dodatkowo także 166 zł tytułem kosztów w dojazdu;

IV.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. M. B. 1380 zł tytułem kosztów nieopłaconej obrony z urzędu udzielonej przez niego w postępowaniu przygotowawczym oraz w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji a także 317,40 zł tytułem podatku VAT;

V.  zwalnia oskarżonych: A. G., M. G., Z. M. i E. S. od zapłaty na rzecz Skarbu Państwa przypadających na nich kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze, obciążając tymi kosztami Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Opolu wyrokiem z dnia 14 sierpnia 2018 r., III K 48/18:

1.  uznał oskarżonego A. G. za winnego popełnienia zarzucanego mu przestępstwa z art. 119 §1 k.k. i art. 158 §1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k przy zast. art. 64 § 1 k.k. opisanego w pkt I aktu oskarżenia i za to na podstawie art. 119 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. wymierzył oskarżonemu A. G. karę 2 (dwóch) lat pozbawienia wolności;

2.  uznał oskarżonego R. G. za winnego popełnienia zarzucanego mu przestępstwa z art. 119 §1 k.k. i art. 158 §1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k opisanego w pkt I aktu oskarżenia i za to na podstawie art. 119 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. wymierzył oskarżonemu R. G. karę 1 (jednego) roku pozbawienia wolności;

3.  na podst. art. 69 § 1 k.k. i art. 70 § 2 k.k. warunkowo zawiesił oskarżonemu R. G. wykonanie kary pozbawienia wolności na okres próby lat 3 (trzech).

4.  na podst. art. 72 § 1 pkt. 5 k.k. zobowiązał oskarżonego R. G. do powstrzymania się od naużywania alkoholu;

5.  na podst. art. 73 § 2 k.k. oddał oskarżonego R. G. pod dozór kuratora sądowego;

6.  uznał oskarżonego M. G. za winnego popełnienia zarzucanego mu przestępstwa z art. 119 §1 k.k. i art. 158 §1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k opisanego w pkt I aktu oskarżenia i za to na podstawie art. 119 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. wymierzył oskarżonemu M. G. karę 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności;

7.  na podst. art. 69 § 1 k.k. i art. 70 § 2 k.k. warunkowo zawiesił oskarżonemu M. G. wykonanie kary pozbawienia wolności na okres próby lat 3 (trzech).

8.  na podst. art. 72 § 1 pkt. 5 k.k. zobowiązał oskarżonego M. G. do powstrzymania się od naużywania alkoholu;

9.  na podst. art. 73 § 2 k.k. oddał oskarżonego M. G. pod dozór kuratora sądowego;

10.  uznał oskarżonego E. G. za winnego popełnienia zarzucanego mu przestępstwa z art. 119 §1 k.k. i art. 158 §1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k opisanego w pkt I aktu oskarżenia i za to na podstawie art. 119 § 1 kk w zw. z art. 11 § 3 k.k. wymierzył oskarżonemu E. G. karę 1 (jednego) roku pozbawienia wolności;

11.  uznał oskarżonego E. G. za winnego popełnienia zarzucanego mu przestępstwa z art. 278 § 1 k.k. opisanego w pkt II aktu oskarżenia i za to na podstawie art. 278 § 1 k.k. wymierzył oskarżonemu E. G. karę 3 (trzech) miesięcy pozbawienia wolności;

12.  na podst. art. 85 § 1 i 2 k.k. w zw. z art. 86 § 1 k.k. połączył kary pozbawienia wolności orzeczone wobec E. G. i wymierza E. G. karę łączną 1 (jednego) roku pozbawienia wolności;

13.  na podst. art. 69 § 1 k.k. i art. 70 § 1 k.k. warunkowo zawiesił oskarżonemu E. G. wykonanie kary łącznej pozbawienia wolności na okres próby lat 3 (trzech).

14.  na podst. art. 72 § 1 pkt. 5 k.k. zobowiązuał oskarżonego E. G. do powstrzymania się od naużywania alkoholu;

15.  na podst. art. 73 § 1 k.k. oddał oskarżonego E. G. pod dozór kuratora sądowego;

16.  uznał oskarżonego E. S. za winnego popełnienia zarzucanego mu przestępstwa z art. 119 §1 k.k. i art. 158 §1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k opisanego w pkt I aktu oskarżenia i za to na podstawie art. 119 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 wymierzył oskarżonemu E. S. karę 1 (jednego) roku i 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności;

17.  uznał oskarżonego Z. M. za winnego popełnienia zarzucanego mu przestępstwa z art. 119 §1 k.k. i art. 158 §1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k opisanego w pkt I aktu oskarżenia i za to na podstawie art. 119 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. wymierzył oskarżonemu Z. M. karę 1 (jednego) roku pozbawienia wolności;

18.  uznał oskarżonego P. K. za winnego popełnienia zarzucanego mu przestępstwa z art. 119 §1 k.k. i art. 158 §1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k opisanego w pkt I aktu oskarżenia i za to na podstawie art. art. 119 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. wymierzył oskarżonemu P. K. karę 1 (jednego) roku pozbawienia wolności;

19.  na podst. art. 69 § 1 k.k. i art. 70 § 1 k.k. warunkowo zawiesił oskarżonemu P. K. wykonanie kary pozbawienia wolności na okres próby lat 3 (trzech).

20.  na podst. art. 72 § 1 pkt. 5 k.k. zobowiązał oskarżonego P. K. do powstrzymania się od naużywania alkoholu;

21.  na podst. art. 73 § 1 k.k. oddał oskarżonego P. K. pod dozór kuratora sądowego;

22.  na podst. art. 63 § 1 k.k. zaliczył na poczet orzeczonych kar pozbawienia wolności okresy rzeczywistego pozbawienia wolności oskarżonemu A. G. od 25 sierpnia 2017 r. godz. 15:50 do 21 grudnia 2017 r. godz. 15:06, oskarżonemu R. G. od 25 sierpnia 2017 r. godz. 13:35 do 21 grudnia 2017 r. godz. 14:30, oskarżonemu M. G.od 25 sierpnia 2017 r. godz. 15:50 do 21 grudnia 2017 r. godz. 14:50, oskarżonemu E. G. od 20 listopada 2017 r. godz. 10:45 do 21 listopada 2017 r., oskarżonemu E. S. od 25 sierpnia 2017 r. godz. 13:35 do 21 grudnia 2017 r. godz. 14:25, oskarżonemu Z. M. od 25 sierpnia 2017 r. godz. 13:35 do 21 grudnia 2017r. godz. 15:00, oskarżonemu P. K. od 25 sierpnia 2017 r. godz. 16:15 do 21 grudnia 2017 r. godz. 15:06;

23.  zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adw. D. S. 738,00 (siedemset trzydzieści osiem) złotych tytułem poniesionych kosztów obrony z urzędu oskarżonego A. G. w postępowaniu sądowym;

24.  zasądził od Skarbu Państwa na rzecz r.pr. Ł. P. 1549,80 (tysiąc pięćset czterdzieści dziewięć i 80/100) złotych tytułem poniesionych kosztów obrony z urzędu oskarżonego R. G. w postępowaniu przygotowawczym i sądowym;

25.  zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adw. A. B. (...),80 (tysiąc pięćset czterdzieści dziewięć i 80/100) złotych tytułem poniesionych kosztów obrony z urzędu oskarżonego E. S. w postępowaniu przygotowawczym i sądowym;

26.  zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adw. R. S. (...),80 (tysiąc pięćset czterdzieści dziewięć i 80/100) złotych tytułem poniesionych kosztów obrony z urzędu oskarżonego Z. M. w postępowaniu przygotowawczym i sądowym;

27.  na podst. art. 624 § 1 k.p.k. zwolinł oskarżonych A. G., R. G., M. G., E. G., E. S., Z. M., P. K. od zapłaty na rzecz Skarbu Państwa kosztów sądowych w całości.

Wymieniony wyrok zaskarżył w całości obrońca z urzędu A. G. adw. D. Ś. zarzucając:

1.  obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 410 KPK w zw. z art. 7 KPK oraz art. 424 §2 KPK przez dowolną i jednostronną ocenę materiału dowodowego co do motywacji A. G. i obiektywnego odbioru jego zachowania przez obserwatorów zdarzenia i w konsekwencji błędne zastosowanie art. 119 §1 KK i niezastosowanie art. 20 KK,

2.  rażącą niewspółmierność wymierzonej kary poprzez pominięcie okoliczności przemawiających na korzyść oskarżonego, tj. przeproszenia pokrzywdzonego i całkowitej zmiany relacji z pokrzywdzonym, które przez K. O. określane są jako bardzo dobre.

W konkluzji skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez wyeliminowanie z opisu czynu art. 119 §1 KK i wymierzenie A. G. kary w niższej wysokości i łagodniejszego rodzaju.

Wymieniony wyrok zaskarżył w całości także obrońca z urzędu E. S. adw. A. B. zarzucając mający wpływ na treść orzeczenia błąd w ustaleniach faktycznych, polegający na ustaleniu, że oskarżony dopuścił się czynu z art. 119 §1 KK działając z pobudek rasistowskich, gdy całokształt zebranego materiału dowodowego nie pozwala na przypisanie oskarżonemu działania na tym tle, a także rażącą i niewspółmierną surowość kary w stosunku do stopnia zawinienia i społecznej szkodliwości czynu, wnosząc o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez wyeliminowanie z podstawy prawnej skazania art. 119 §1 KK i uznanie E. S. za winnego popełnienia czynu z art. 158 §1 KK i wymierzenie mu kary pozbawienia wolności w granicach odbytego aresztu tymczasowego.

Wyrok Sądu Okręgowego w Opolu III K 48/18 zaskarżyli także obrońcy oskarżonych: M. G.i Z. M., ale nie złożyli wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu zważył, co następuje.

Obie apelacje są zasadne w części, w której kwestionują przypisanie oskarżonym przestępstwo z art. 119 §1 KK. W pozostałym zakresie apelacje te uznano za niezasadne. W pierwszej z tych apelacji zasadnie wskazuje się, że sąd a quo dowolnie ocenił wyjaśnienia A. G., w następstwie czego wadliwie ustalił motyw i pobudki, z powodu których oskarżony dopuścił się pobicia W. O.. Trafnie wskazuje się bowiem, że „A. G. kierował się motywacją polegającą na urażonej dumie męskiej, z powodu porzucenia go przez K. M. (obecnie K. O.), w czasie odbywania kary pozbawienia wolności i związania się z pokrzywdzonym W. O.”. W drugim środku odwoławczym trafnie stwierdza się, że wbrew ustaleniom sądu pierwszej instancji motywem działania oskarżonego E. S. nie była zemsta na tle narodowościowym, ale solidaryzowanie się z A. G., który chciał pobić W. O. za to, że związała się z nim K. M., gdy ten przebywał w zakładzie karnym.

Zważyć należy, że na rozprawie głównej E. S. wyjaśnił, że podstawą negatywnego podejścia środowiska romskiego, w tym rodziny K. O. do jej związku z pokrzywdzonym W. O. nie była jego narodowość, a jedynie fakt rozpoczęcia tego związku podczas pobytu A. G. w zakładzie karnym. A. G. wyjaśnił zaś, że powodem zdarzenia było związanie się jego żony K. M. z pokrzywdzonym W. O., gdy przebywał w zakładzie karnym. Choć A. G. zmieniał swoje wyjaśnienia, ostatecznie podał, że „powodem konfliktu było odejście żony i związanie się jej z Polakiem wbrew tradycji romskiej”. Zbieżne wyjaśnienia, co do motywu pobicia W. O. złożyli pozostali oskarżeni, tj. R. G., M. G., E. G., Z. M. i P. K..

Sąd a quo ustalił, że zebrane w sprawie dowody wskazują na „wciąż żywą i surowo przestrzeganą w rodzinie A. G. tradycję romską zakazującą związków mieszanych i nakazującą ich potępienie”. Zebrane dowody wskazują „na rasistowski motyw działania A. G. i pozostałych oskarżonych”. Według sądu pierwszej instancji, „oskarżonych łączył wspólny motyw działania, jakim była zemsta za pogwałcenie zasad tradycji romskiej”. Dokonując takiego ustalenia, wymieniony sąd stracił z pola widzenia, że „tradycję romską” pogwałciła K. M., a nie W. O.. Pokrzywdzony nie jest członkiem społeczności romskiej i nie obowiązują go przyjęte tam zasady współżycia, w przeciwieństwie do K. M.. Gdyby ustalenie sądu a quo, że „oskarżonych łączył wspólny motyw działania, jakim była zemsta za pogwałcenie zasad tradycji romskiej” uznać za prawidłowe, to obiektem ich zemsty powinna być K. M., gdyż to ona pogwałciła wymienione zasady, a nie W. O.. Tymczasem oskarżeni dokonali zamachu na W. O., który „tradycji romskiej” nie naruszył. Wymieniony pokrzywdzony związał się zaś z żoną A. G., gdy ten przebywał w zakładzie karnym.

Sądowi pierwszej instancji umknęło też, że z wyjaśnień oskarżonych oraz zeznań świadków należących do grupy etnicznej Romów wynika, że nie są akceptowane związki małżeńskie zawierane rzez Romów z osobą nienależącą do ich wspólnoty. Z negatywną oceną wspólnoty spotkałby się zatem związek K. M.z Czechem, Niemcem, Francuzem, itd., podobnie, jak jej związek z Polakiem. Nie chodziło więc w istocie o to, że K. M. związała się z Polakiem, ale, że związała się z osobą, która nie była Romem. Motywem pobicia W. O. nie było zatem to, że jest Polakiem. W tym względzie, ustalenie sądu a quo jest wadliwe. Wadliwość tego ustalenia wynika z nieprawidłowej oceny wyjaśnień oskarżonych i zeznań świadków. W apelacji oskarżonego A. G. i E. S., a także w pozostałych apelacjach trafnie zaś wskazuje się, że motywem działania oskarżonych był odwet za to, że pokrzywdzony związał się z żoną A. G., gdy ten odbywał karę pozbawienia wolności.

Przestępstwo z art. 119 §1 KK wymaga zachowania sprawcy motywowanego pobudkami dyskryminacyjnymi ofiarę z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu bezwyznaniowości (zob. wyroki SA we Wrocławiu: z 13.06.2017 r., II AKa 131/15 oraz z 5.07.2018 r., II AKa 200/18). Powodem stosowania przez sprawcę przemocy ma cyc zatem okoliczność, że mówiąc obrazowo ofiara jest Niemcem albo Eskimosem, rasy białej i wyznania rzymskokatolickiego. Jeżeli zachowanie sprawcy motywowane jest innymi powodami, niedopuszczalne jest przypisanie mu przestępstwa z art. 119 §1 KK, z uwagi na brak znamion tego typu czynu zabronionego w jego zachowaniu.

Z prawidłowo ocenionych dowodów i dokonanych na ich podstawie ustaleń faktycznych wynika zaś, że A. G. i E. S. brali udział w pobiciu W. O. nie dlatego że ten jest Polakiem, rasy białej i katolikiem, ale dlatego, że „odbił” żonę A. G..

W konsekwencji sąd odwoławczy zmienił zaskarżony wyrok w stosunku do oskarżonych: A. G., M. G., E. S., Z. M., a na podstawie art. 435 KPK także w stosunku do R. G., E. G. i P. K., w sposób określony w punkcie I wydanego wyroku, polegający na wyeliminowaniu z opisu czynów, które zostały im przypisane zwrotów o przynależności do grupy etnicznej Romów, a z podstawy skazania przepisów art. 119 §1 KK i art. 11 §2 KK, przyjmując za podstawę kary wymierzonej tym oskarżonym przepis art. 158 §1 KK.

Niezasadne okazały się zaś zarzutu obu apelacji dotyczące niewspółmierności kar wymierzonych A. G. i E. S.. Sąd pierwszej instancji prawidłowo ustalił, że stopień winy pierwszego z oskarżonych jest wysoki. Był on najbardziej aktywnym i agresywnym napastnikiem. Czynu dopuści się w warunkach recydywy z art. 64 §1 KK. Wbrew zarzutowi apelacji, sąd a quo uwzględnił fakt przeproszenia pokrzywdzonego i poprawienia z nim osobistych relacji. Także w stosunku do E. S. sąd prawidłowo ustalił, że jego zachowanie było brutalne. Oskarżony zadał pokrzywdzonemu wiele uderzeń nawet wtedy, gdy inni oskarżeni przestali go już bić.

Sąd odwoławczy mając zaś na względzie wyeliminowanie z podstawy skazania oskarżonych A. G. i E. S. przepisu art. 119 §1 KK, co obniżało szkodliwość społeczną przypisanego im ostatecznie czynu, obniżył karę pozbawienia wolności wymierzoną A. G. do jednego roku i sześciu miesięcy, a E. S. do jednego roku i trzech miesięcy.

Mając na względzie wymienione okoliczności orzeczono, jak na wstępie.

SSA Bogusław Tocicki

SSA Jerzy Skorupka

SSO (del. do SA) Maciej Skórniak