Wyrok SA we Wrocławiu z 25 listopada 20144 r. w sprawie o zadośćuczynienie.

Sygn. akt I ACa 1125/14

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 listopada 2014 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu – I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:

Wiceprezes SA Jacek Gołaczyński (spr.)

Sędziowie:

SSA Małgorzata Bohun

SSO del. Ewa Kłak - Dybka

Protokolant:

Katarzyna Rzepecka

po rozpoznaniu w dniu 18 listopada 2014 r. we Wrocławiu na rozprawie

sprawy z powództwa K. K. (1) i J. K.

przeciwko (...) S.A. (...)w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Świdnicy

z dnia 11 czerwca 2014 r. sygn. akt I C 2563/13

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I i II w ten sposób, że zasądza od strony pozwanej na rzecz powódki K. K. (1) dalszą kwotę 20.000 zł (dwadzieścia tysięcy złotych) i na rzecz powoda J. K. dalszą kwotę 20.000 zł (dwadzieścia tysięcy złotych) nie naruszając pozostałych postanowień tych punktów wyroku;

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów po 1.720 zł dla każdego z nich tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 11 czerwca 2014 r., sygn. akt I C 2563/11, Sąd Okręgowy w Świdnicy Wydział I Cywilny w pkt I zasądził od strony pozwanej (...) Spółki Akcyjnej (...)w W. na rzecz powódki K. K. (1) kwotę 40.000 zł z odsetkami ustawowymi od 23 maja 2009 r. do dnia zapłaty; w pkt II zasądził od strony pozwanej (...) Spółki Akcyjnej (...)w W. na rzecz powoda J. K. kwotę 40.000 zł z odsetkami ustawowymi od 23 maja 2009 r. do dnia zapłaty; w pkt III oddalił dalej idące powództwa; w pkt IV zniósł koszty procesu między stronami wzajemnie; w pkt V nakazał stronie pozwanej, aby uiściła na rzecz Skarbu Państwa Sąd Okręgowy w Świdnicy kwotę 2.000 zł tytułem opłaty stosunkowej, od uiszczenia której powodowie byli zwolnieni.

W uzasadnieniu Sąd I instancji wskazał, że nie jest uzasadniony podniesiony przez stronę pozwaną zarzut przedawnienia roszczenia powodów o zapłatę zadośćuczynienia. Z ustaleń Sądu dokonanych na podstawie akt postępowania prokuratorskiego wynika, że sytuację wypadkową, w której śmierć poniosła córka powodów, wytworzyła A. M., naruszając zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, co stanowi przestępstwo stypizowane w art. 177 § 1 k.k. Kierująca pojazdem ubezpieczonym w zakresie odpowiedzialności cywilnej u strony pozwanej A. M. popełniła występek, a roszczenie o naprawienie szkody wynikłej z występku ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa (art. 442 1 § 1 k.c.). Sąd obdarzył walorem wiarygodności dowody z dokumentów, bowiem nie były one kwestionowane przez żadną ze stron postępowania, a Sąd również nie znalazł podstaw, aby odmówić im waloru wiarygodności. Sąd I instancji wskazał ponadto, że gdyby nawet przyjąć trzyletni termin przedawnia, to został on skutecznie przez powodów przerwany na skutek złożonego przez powodów 29 listopada 2011 roku do Sądu Rejonowego w J. wniosku o zawezwanie do próby ugodowej (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.).

Sąd Okręgowy podkreślił w uzasadnieniu, że zadośćuczynienie przewidziane w art. 446 § 4 k.c., stanowiącym podstawę roszczenia powodów, służy kompensacie krzywdy po stracie osoby najbliższej, a zatem uszczerbku dotykającego subiektywnej sfery osobowości człowieka, w szczególności cierpienia, bólu i poczucia osamotnienia, powstałych utrudnień życiowych, konieczności zasadniczo odmiennego urządzenia sobie życia. Doznana przez powodów krzywda wywołana śmiercią dziecka jest jedną z najbardziej dotkliwych z uwagi na siłę więzów między rodzicem i dzieckiem. Śmierć córki spowodowała, że po konsultacjach u lekarza psychiatry u powodów rozpoznano zaburzenia adaptacyjne, konieczność zażywania leków. Sąd oddalił wniosek dowodowy z opinii biegłego psychologa i psychiatry, mając na uwadze uzasadnienie do wyroku wydanego przez Sąd Apelacyjny we Wrocławiu z 14 czerwca 2013 r. w sprawie sygn. akt I ACa 539/13, w którym Sąd Apelacyjny wskazał, że dowód z opinii biegłego psychologa (zdaniem Sądu analogicznie również dowód z opinii biegłego psychiatry) jest w tego typu sprawach całkowicie zbędny dla rozstrzygnięcia. Przepis art. 446 § 4 k.c., ani przepis art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c., nie wiąże wystąpienia krzywdy ze szkodą ujętą w kategoriach medycznych. Mierzenie skali cierpienia osoby, która nie doznała uszkodzenia ciała i rozstroju zdrowia, pozostaje poza możliwościami dowodowymi Sądu i ubezpieczyciela. Rozmiar krzywdy, jakiej powodowie doznali na skutek śmierci córki, Sąd ocenił na podstawie dowodu z zeznań świadków oraz przesłuchania powodów, które to zeznania były zdaniem Sądu wiarygodne.

W ocenie Sądu pierwszoinstancyjnego zarówno powódce, jak i powodowi należne jest zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę. Zadośćuczynienie przewidziane w art. 446 § 4 k.c. jest odzwierciedleniem w formie pieniężnej rozmiaru krzywdy, która nie zależy od statusu materialnego pokrzywdzonego. Niewątpliwie powodowie doznali wstrząsu psychicznego po śmierci córki, do tej pory nie mogą odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Jedynie rozmiar zadośćuczynienia może być odnoszony do stopy życiowej społeczeństwa, która pośrednio może rzutować na jego umiarkowany wymiar i to w zasadzie bez względu na status społeczny i materialny pokrzywdzonego. Przesłanka „przeciętnej stopy życiowej” społeczeństwa ma charakter uzupełniający i ogranicza wysokość zadośćuczynienia tak, by jego przyznanie nie prowadziło do wzbogacenia osoby uprawnionej, nie może jednak pozbawiać zadośćuczynienia jego zasadniczej funkcji kompensacyjnej i eliminować innych czynników kształtujących jego rozmiar.

Wypłacone dotychczas przez stronę pozwaną świadczenia, odpowiednio po 10.000 zł na rzecz każdego z powodów, Sąd Okręgowy uznał za zbyt niskie. Zdaniem Sądu uzasadniona jest kwota 50.000 zł zadośćuczynienia dla powódki K. K. (1) i kwota 50.000 zł zadośćuczynienia dla powoda. Sąd zasądził dalszą kwotę 40.000 zł na rzecz każdego z powodów. Ponadto Sąd zasądził odsetki ustawowe od dnia 23 maja 2009 roku do dnia zapłaty. Zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy z 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w terminie 30 dni licząc od dnia złożenia przez poszkodowanego lub uprawnionego zawiadomienia o szkodzie. Powodowie, jak wynika z akt szkodowych, 22 kwietnia 2009 r. zgłosili do strony pozwanej roszczenie o wypłatę zadośćuczynienia w kwocie 50.000 zł w związku ze śmiercią córki A. K. w wyniku wypadku komunikacyjnego i wobec tego odsetki ustawowe należne są powodom od 23 maja 2009 roku. Wobec tego Sąd oddalił żądanie powodów o zasądzenie odsetek od 15 maja 2009 r. do 22 maja 2009 r.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. Powodowie żądali zasądzenia kwoty po 90.000 zł na rzecz każdego z nich, a Sąd zasądził kwotę po 40.000 zł na rzecz każdego z powodów, z uwagi na to że kwota ta stanowi niemalże połowę dochodzonego przez powodów roszczenia, Sąd koszty procesu między stronami wzajemnie zniósł.

Sąd Okręgowy nakazał stronie pozwanej, aby uiściła na rzecz Skarbu Państwa − Sądu Okręgowego w Świdnicy kwotę 2.000 zł tytułem części opłaty stosunkowej, od uiszczenia której powodowie byli zwolnieni na podstawie art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Wartość zasądzonego roszczenia to kwota 40.000 zł x 5 % = 2.000 zł i taką też kwotę strona pozwana powinna uiścić na rzecz Skarbu Państwa tytułem opłaty stosunkowej, od której uiszczenia powodowie byli zwolnieni.

Powodowie wnieśli od powyższego wyroku apelację, zaskarżając wyrok Sądu Okręgowego w części, tj. pkt III w zakresie oddalenia kwot dalszego zadośćuczynienia oraz pkt IV w zakresie orzeczonych kosztów procesu i zarzucając mu:

1/ naruszenie prawa procesowego, tj.:

- art. 233 § 1 k.p.c. przez brak wszechstronnej oceny materiału dowodowego zebranego w sprawie, co skutkowało niewłaściwą oceną kryteriów określonych w art. 446 § 4 k.c. i ustaleniem zaniżonych kwot z tytułu zadośćuczynienia – nieadekwatnych do stopnia krzywdy, której doznali powodowie,

- art. 227 k.p.c. przez oddalenie wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii biegłych psychologa i psychiatry na okoliczność ustalenia skutków śmierci A. K. dla stanu zdrowia psychicznego powodów, trwałych następstw na psychice powodów i związanych z tym konsekwencji w życiu codziennym, podczas gdy dowód ten miał istotne znaczenie dla sprawy.

Wskazując na powyższe zarzuty, powodowie wnieśli o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez:

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki ad 1 kwoty 50.000 zł ponad zasądzone 40.000 zł tytułem zadośćuczynienia oraz odszkodowania wraz z odsetkami od dnia 23 maja 2009 r. do dnia zapłaty;

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda ad 2 kwoty 50.000 zł ponad zasądzone 40.000 zł tytułem zadośćuczynienia wraz z odsetkami od dnia 23 maja 2009 r. do dnia zapłaty;

nadto o:

- zasądzenie na rzecz powodów kosztów postępowania przed Sądem pierwszej instancji proporcjonalnie do wyniku sprawy w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych;

- zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powodów kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym wg norm przepisanych.

Ponadto powodowie wnieśli ponownie o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłych psychiatry i psychologa na okoliczność ustalenia skutków śmierci A. K. dla stanu zdrowia psychicznego powodów.

W uzasadnieniu powodowie podnieśli, że Sąd I instancji wprawdzie prawidłowo ustalił stan faktyczny, jednakże na skutek nienadania odpowiedniej wagi ustalonym okolicznościom przyznał powodom kwoty z tytułu zadośćuczynienia po śmierci A. K. w zaniżonej wysokości. Jak trafnie zauważył Sąd Okręgowy, powodowie byli silnie emocjonalnie związani ze swoją córką. Wiadomość o jej śmierci była dla powodów dramatycznym przeżyciem. Sąd I instancji dostrzegł także, że po rodzinnej tragedii powodowie praktycznie wyłączyli się z normalnego życia. Od tamtej pory punktem centralnym w ich życiu stało się zdarzenie z dnia 8 grudnia 2008 r. Aby dojść do względnej równowagi psychicznej, korzystali z pomocy psychiatry, który stwierdził u nich zaburzenia adaptacyjne. Powódka do chwili obecnej ma problemy ze snem, zażywa leki uspokajające. W związku z tragedią u powodów nasiliły się schorzenia somatyczne. Powodowie często odwiedzają grób córki.

Zdaniem powodów w świetle tak ustalonych okoliczności nie można zgodzić się ze stanowiskiem Sądu, iż kwoty przyznane skarżącym są adekwatne do ich cierpienia po stracie córki. Z zeznań świadków wynika, że A. K. miała po skończonych studiach na stałe zamieszkać z rodzicami i wspierać ich finansowo. Od czasu wypadku upłynęło ponad 5 lat, jednak okres ten nie spowodował zaakceptowania przez powodów nowej rzeczywistości.

Apelujący stwierdzili, że kwotami odpowiednimi w stosunku do bólu i cierpienia, jakiego doświadczyli, jest łącznie po 100.000 zł. Ustalone przez Sąd Okręgowy kwoty, tj. po 50.000 zł, wprawdzie mieszczą się w granicach wyznaczonych przez ramy orzecznictwa, ale są to dolne granice kwot przyznawanych w sprawach o zbliżonym stanie faktycznym. Sąd ustalając kwotę zadośćuczynienia, nie uzasadnił, dlaczego oddalił żądanie powodów w pozostałym zakresie. Nie wskazał też, że dochodzone kwoty były zbyt wysokie. Sąd Instancji nie pozwolił także na ocenę stanu psychicznego powodów przez biegłych zawnioskowanych w sprawie, uznając dowody te za zbędne dla rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy poprzestał na samodzielnej ocenie wpływu skutków śmierci córki na życie powodów, ograniczając się do przesłuchania powodów. W ocenie skarżących samo przesłuchanie w warunkach sali sądowej nie pozwalało na dogłębną ocenę stanu powodów.

Skarżący nie podnieśli odrębnego zarzutu w kwestii zasądzonych przez Sąd I instancji kosztów, gdyż te zależą proporcjonalnie od rozstrzygnięcia w zakresie świadczenia głównego.

W złożonej odpowiedzi na apelację strona pozwana wniosła o:

- oddalenie obu apelacji powodów;

- zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w wysokości.

W uzasadnieniu pozwany wskazał, że powodowie nie przytoczyli w apelacji nowych okoliczności, a twierdzą jedynie, że Sąd przyznał świadczenia w zaniżonej wysokości. Takie stanowisko powodów nie ma oparcia w stanie faktycznym w sprawie. Sąd I instancji trafnie rozważył wszystkie okoliczności faktyczne sprawy i przyznał zadośćuczynienie w wysokości adekwatnej do rozmiaru szkody. Powodowie w apelacji sami wskazali, że przyznane im sumy mieszczą się w granicach wyznaczonych przez ramy orzecznictwa. Ponadto zbędne było przeprowadzanie dowodu z opinii biegłych z zakresu psychologii i psychiatrii, gdyż dowód ten nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja częściowo zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu Okręgowego dotyczące uznania za uzasadnione roszczenia powodów o wypłacenie im zadośćuczynienia za krzywdę na podstawie art. 446 § 4 k.c. Odmienna jest jednak ocena Sądu Apelacyjnego w kwestii wysokości należnego zadośćuczynienia.

Zakresem odszkodowania na podstawie art. 446 § 4 k.c. objęty jest uszczerbek niemajątkowy doznany przez najbliższych członków rodziny zmarłego, w następstwie jego śmierci, wskutek uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia. Zadośćuczynienie za krzywdę jest dodatkowym roszczeniem, którego mogą oni żądać obok odszkodowania, określonego w art. 446 § 3 k.c. Kompensacie podlega w tym przypadku doznana krzywda, a więc w szczególności cierpienie, ból i poczucie osamotnienia po śmierci najbliższego członka rodziny (por. Kodeks cywilny. Komentarz, t. 3: Zobowiązania − część ogólna, red. A. Kidyba, LEX 2010, teza 22, 23).

Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 grudnia 2012 r., sygn. akt IV CSK 192/12, w literaturze i orzecznictwie wskazuje się, że na rozmiar krzywdy, o której mowa w art. 446 § 4 k.c., mają wpływ przede wszystkim: wstrząs psychiczny i cierpienia moralne wywołane śmiercią osoby bliskiej, poczucie osamotnienia i pustki po jej śmierci, rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym, rola w rodzinie pełniona przez osobę zmarłą, wystąpienie zaburzeń będących skutkiem śmierci osoby bliskiej, stopień, w jakim pokrzywdzony będzie umiał odnaleźć się w nowej rzeczywistości i zdolność do jej zaakceptowania, wiek pokrzywdzonego (porównaj między innymi wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 2011 r. III CSK 279/10, niepubl.).

Niewątpliwie krzywdę doznaną w wyniku śmierci osoby bliskiej bardzo trudno ocenić i wyrazić w formie pieniężnej. Każdy przypadek powinien być traktowany indywidualnie z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy, przy czym ocena ta powinna opierać się na kryteriach obiektywnych, a nie na wyłącznie subiektywnych odczuciach pokrzywdzonego.

Należy przy tym zaznaczyć, że zadośćuczynienie przewidziane w art. 446 § 4 k.c. jest odzwierciedleniem w formie pieniężnej rozmiaru krzywdy, która, jak słusznie wskazuje się w literaturze i orzecznictwie, nie zależy od statusu materialnego pokrzywdzonego. Jedynie zatem rozmiar zadośćuczynienia może być odnoszony do stopy życiowej społeczeństwa, która pośrednio może rzutować na jego umiarkowany wymiar i to w zasadzie bez względu na status społeczny i materialny pokrzywdzonego. Przesłanka „przeciętnej stopy życiowej” społeczeństwa ma więc charakter uzupełniający i ogranicza wysokość zadośćuczynienia tak, by jego przyznanie nie prowadziło do wzbogacenia osoby uprawnionej, nie może jednak pozbawiać zadośćuczynienia jego zasadniczej funkcji kompensacyjnej i eliminować innych czynników kształtujących jego rozmiar (porównaj między innymi wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 12 września 2002 r. IV CKN 1266/00, cytowany już z dnia 3 czerwca 2011 r. III CSK 279/10, oraz z dnia 10 maja 2012 r. IV CSK 416/11, niepubl.).

Przenosząc powyższe uwagi na grunt rozpatrywanej sprawy, należy przyjąć, że kwota zadośćuczynienia zasądzona przez Sąd Okręgowy była zbyt niska w stosunku do rozmiaru krzywdy doznanej przez powodów. Przemawiają za tym dokonane w sprawie ustalenia faktyczne dotyczące występujących u powodów w wyniku tragicznej śmierci córki długotrwałych zaburzeń adaptacyjnych, stanu podwyższonego napięcia psychicznego, a także konieczności stosowania leków. Dodatkowo podkreślenia wymaga silna więź łącząca powodów ze zmarłą wskutek wypadku córką. Nagła śmierć córki powodów, która zginęła w wieku 22 lat, w okresie odbywania studiów, pozbawiła rodziców możliwości realizacji wspólnych planów na przyszłość. Dramatyczne przeżycia związane z wypadkiem uniemożliwiają powodom – mimo upływu czasu – powrót do normalnego funkcjonowania na co dzień.

Zważyć należy, że ustalenie kwoty zadośćuczynienia należnej pokrzywdzonemu ma charakter ocenny. Kwota zadośćuczynienia żądana przez stronę powodową, czyli po 50.000 zł ponad zasądzone 40.000 zł tytułem zadośćuczynienia oraz odszkodowania wraz z odsetkami od dnia 23 maja 2009 r. do dnia zapłaty dla każdego z powodów, jest zawyżona. Wobec wskazanych okoliczności stanu faktycznego sprawy, Sąd Apelacyjny uznał za uzasadnione podwyższenie kwoty zadośćuczynienia przyjętej przez Sąd I instancji o 20.000 zł na rzecz każdego z powodów.

W świetle przytoczonych powyżej okoliczności, na podstawie art. 385 i 386 § 1 k.p.c. orzeczono jak na wstępie.

MR-K