Wyrok SA we Wrocławiu z 18 grudnia 2013 r. w sprawie o zapłatę.

UZASADNIENIE

Strona powodowa – (...) sp. jawna w Ś. – dochodziła od pozwanej T. K. kwoty 427.872 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 5 stycznia 2010 r. W uzasadnieniu pozwu podała, że zawarła z pozwaną umowę o roboty budowlane obejmujące wykonanie przez pozwaną parkingu oraz dróg wewnętrznych z nawierzchnią z kostki granitowej, a ponieważ pozwana nie wywiązywała się z kolejno przedłużanych terminów umownych, powódka obciążyła ją karami umownymi za zwłokę na sumę 278.500 zł i zażądała zwrotu uiszczonych na poczet wynagrodzenia zaliczek w kwocie 149.327 zł.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu wyrokiem z dnia 25 marca 2013 r. zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 142.172 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 5 stycznia 2010 r. do dnia zapłaty, oddalił powództwo w pozostałym zakresie oraz orzekł o kosztach procesu, zasądzając z tego tytułu od pozwanej na rzecz powódki 11.164,91 zł i przyznając radcy prawnemu T. P. kwotę 4.428 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu.

Sąd Okręgowy ustalił, że strony w dniu 10 kwietnia 2007 r. strony zawarły umowę, której przedmiotem było wybudowanie parkingu z drogami wewnętrznymi na nieruchomości powódki w J.. Na podstawie tej umowy pozwana miała wykonać prace związane z przygotowaniem terenu oraz wyłożeniem terenu kostką granitową. Przybliżony termin realizacji ustalono na dzień 15.10.2007 r. zastrzegając, iż może on ulec zmianie ze względu na czynniki atmosferyczne, brak regularnych płatności ze strony zamawiającego oraz nieprzewidziane prace budowlane, o których wykonawca nie został poinformowany. Roboty miały być wykonane z materiałów dostarczonych przez wykonawcę. Przedmiar robót zakładał wykonanie. Strony przewidziały, że powódka może od umowy odstąpić jeżeli wykonawca opóźnia się z rozpoczęciem prac poza terminy określone w harmonogramie realizacji inwestycji tak dalece, iż nie jest prawdopodobne, aby zakończono inwestycje w umówionym terminie oraz jeżeli realizuje inwestycję w sposób sprzeczny z treścią umowy. Zastrzeżono, że wykonawca zapłaci zamawiającemu karę umowną w wysokości 50 zł za każdy dzień zwłoki w wykonaniu robót. Uzgodniono, że za położenie 1 m 2 kostki wraz z przygotowaniem i materiałem zamawiający zapłaci wykonawcy 130 zł netto, a za wykonanie zjazdu z drogi wojewódzkiej nr (...) zapłaci 65.000 zł. Wynagrodzenie miało być wypłacane w postaci zaliczek do wysokości 90% wartości zlecenia, a pozostała część miała być zapłacona po zakończeniu prac. Przy zawarciu umowy powódka zapłaciła pozwanej zaliczkę w wysokości 35% wartości zlecenia, tj. 193.000 zł.

Pozwana rozpoczęła prace 11 września 2007 r. i opóźniała się z wykonaniem poszczególnych etapów robót. W dniu 26 października 2007 r. strony aneksem do umowy przedłużyły termin zakończenia prac do dnia 30 marca 2008 r., a pozwana w zamian za przedłużenie terminu zobowiązała się zastosować rabat na wykonane usługi i zmniejszyć wysokość wynagrodzenia ze 130 zł do 120 zł netto za 1 m 2. W dniu 10 marca 2008 r. strony wprowadziły do umowy aneks nr (...), w którym ustalono, że w celu wykonania prac budowlanych nie ujętych w umowie zamawiający dopłaci wykonawcy kwotę 85.000 zł brutto, a wykonawca zobowiązał się zakończyć układanie kostki granitowej oraz oddać parking do dyspozycji zamawiającego do dnia 30 czerwca 2008 r. Ze względu na dalsze opóźnienia w realizacji umowy, strony w dniu 13 marca 2008 r. sporządziły kolejny aneks do umowy, w którym pozwana zobowiązała się zakończyć prace związane z wykonaniem nawierzchni z kostki granitowej i przedstawić ją do odbioru do dnia 15 czerwca 2008 r., a jednocześnie strony ustaliły, że w razie niedotrzymania terminu wykonania nawierzchni z kostki granitowej wykonawca zapłaci zamawiającemu karę umowną w wysokości 500 zł za każdy dzień zwłoki po dniu 15 czerwca 2008 r.

Wiosną 2008 r. strona powodowa dowiedziała się, że pozwana nie wypełniała swoich zobowiązań wobec innych podmiotów i były przeciwko niej prowadzone liczne postępowania egzekucyjne.

Pismem z dnia 7 listopada 2008 r. powódka wezwała pozwaną do rozliczenia robót budowlanych objętych umową z dnia 10 kwietnia 2007 r., przy czym wskazała, że przewidziana w aneksie z dnia 13 marca 2008 r. kara umowna na dzień 7 listopada 2008 r. wynosi 72.500 zł. W piśmie z 20 listopada 2009 r. powódka podała zestawienie przekazanych pozwanej zaliczek na sumę 514.230 zł brutto i ponownie wezwała pozwaną do rozliczenia wykonanych robót budowlanych, wskazując jednocześnie, że należna jej kara umowna na dzień 20 listopada 2009 r. wynosi 262.000 zł. W odpowiedzi pozwana oświadczyła, że to powódka nie dotrzymała warunków umowy i powinna jej dopłacić kwotę 2.040 zł. W piśmie z 24 grudnia 2009 r. powódka złożyła pozwanej oświadczenie o odstąpieniu od umowy z dnia 10 kwietnia 2007 r. ze względu na realizowanie jej w sposób sprzeczny z jej zapisami oraz ze względu na opóźnienia w jej wykonaniu. Jednocześnie wezwała pozwaną do zwrotu przekazanej jej w formie zaliczek kwoty 150.000 zł, stanowiącej nadwyżkę ponad wartość dotychczas wykonanych prac, a także wezwała pozwaną do zapłaty kary umownej za zwłokę w wysokości 278.500 zł. Pozwana w piśmie z 4 stycznia 2010 r. oświadczyła, że nie przyjmuje do wiadomości faktu odstąpienia powódki od umowy i zażądała od powódki zapłaty kwoty 2.040 zł, dołączając fakturę VAT nr (...).12.09 na kwotę brutto 2.039,99 zł z datą wystawienia 2 grudnia 2009 r.

Sąd Okręgowy ustalił też, że strona powodowa dokonała wpłat zaliczek na roboty budowlane na rzecz pozwanej w łącznej wysokości 514.230 zł., natomiast pozwana wykonała pierwszy etap budowy, tj. roboty ziemne o wartości 193.705,88 zł. Wykonała również nawierzchnie drogowe, tj. mechaniczne profilowanie i zagęszczanie podłoża pod warstwy konstrukcyjne nawierzchni w gruncie kat. I - IV o wartości 3.504,21 zł, warstwę dolną podbudowy z kruszywa łamanego o wartości 116.608,09 zł oraz warstwę górną podbudowy z kruszywa łamanego o wartości 67.064,56 zł. Pozwana wykonała także w 55% elementy ulic o wartości 11.359,04 zł. W zakresie odwodnienia i „zarurowania” rowu przydrożnego pozwana wykonała roboty o wartości 10.911,18 zł. Na podstawie opinii biegłego sądowego J. D. Sąd Okręgowy ustalił, że procentowa wartość robót wykonanych przez pozwaną w stosunku do ogólnej wartości robót wynikających z kosztorysu inwestorskiego wynosiła 57,85%, a wartość robót wykonanych przez pozwaną na rzecz powódki na podstawie umowy z dnia 10 kwietnia 2007 r. wyniosła 361.597,96 zł brutto. Nadto Sąd Okręgowy ustalił, że warunki atmosferyczne w trakcie realizacji umowy stron nie uniemożliwiały kontynuowania prac, jak również nie było zastrzeżeń do jakości materiałów.

Przy tak poczynionych ustaleniach Sąd Okręgowy uznał, że pozwanej za wykonane prace i dostarczenie dodatkowej ilości kruszywa przysługiwała zapłata w łącznej kwocie 444.557,97 zł (361.597,96 zł + 82.960,01 zł), a ponieważ powódka zapłaciła jej w formie zaliczek kwotę 514.230 zł, może ona domagać się zwrotu nadpłaconej zaliczki w kwocie 69.672 zł (po zaokrągleniu do pełnego złotego).

Odnosząc się do do zarzutu pozwanej, że powódka nie zapłaciła jej kwoty 2.039,99 zł wynikającej z faktury VAT o nr (...).12.09 i stanowiącej zdaniem pozwanej brakującą część wynagrodzenia ustalonego aneksem nr (...) za dostarczenie dodatkowej ilości kruszywa, Sąd Okręgowy wskazał, że kwota 85.000 zł określona tym aneksem miała być płatna w dwóch ratach: pierwsza (w wysokości 50.000 zł) w terminie do 15 marca 2008 r., a druga (w wysokości 35.000 zł) „w terminie, po zakończeniu wykonania i odbiorze krawężników i obrzeży parkingu i wjazdu". Ponieważ pozwana nie wykonała całości prac związanych z krawężnikami i obrzeżami parkingu i strony nie dokonały ich odbioru, roszczenie o zapłatę powyższej kwoty nie stało się wymagalne, aa powstrzymanie się przez pozwaną od wykonania dalszych prac z powodu nie zapłacenia przez powódkę kwoty 2.039,99 zł było nieuzasadnione.

W odniesieniu do żądania kar umownych w kwocie 278.500 zł Sąd Okręgowy przyjął, że powódce przysługiwało co do zasady żądanie zapłaty kary umownej w wysokości 500 zł za każdy dzień zwłoki począwszy od 16 czerwca 2008 r., uznał jednak, że nie mogła ona liczyć kar do 24 grudnia 2009 r., tj. do dnia złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy, lecz tylko do dnia 7 listopada 2008 r., bowiem w tym właśnie dniu powódka wyraziła wolę zakończenia łączącej ją z pozwaną umowy i w realiach rozpatrywanej sprawy należało uznać, że odstąpienie od umowy przez powódkę faktycznie nastąpiło w dniu 7.11.2008 r., a nie 24 grudnia 2009 r. W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że powódce należała się kara umowna w kwocie 72.500 zł, liczona po 500 zł dziennie za okres od 16 czerwca do 7 listopada 2008 r., łącznie zaś przysługiwało jej roszczenie w kwocie 142.172 zł, stanowiącej sumę 69.672 zł i 72.500 zł.

Pozwana zaskarżyła powyższy wyrok osobiście, a równolegle z nią apelację złożył przyznany pozwanej profesjonalny pełnomocnik z urzędu. W apelacji sporządzonej przez tego pełnomocnika zaskarżeniem objęto wyrok w części zasądzającej od pozwanej kwotę 142.172 zł z odsetkami i kosztami postępowania w kwocie 11.164,91 zł, przy czym wniosek o zmianę wyroku przez oddalenie powództwa w całości i obciążenie powódki kosztami postępowania oparto na zarzucie naruszenia art. 233 k.p.c. przez pominięcie faktu, że wartość prac wykonanych przez pozwaną przekracza wysokość zapłaconego jej wynagrodzenia, a także przez przyjęcie, że w okolicznościach ustalonych przez Sąd powódce przysługuje kara umowna. W apelacji sporządzonej osobiście pozwana wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości, wnosząc jednocześnie o oddalenie powództwa i przyznanie jej zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych w kwocie 200 zł. Pozwana zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 217 § 2 k.p.c. oraz art. 224 k.p.c. w zw. z art. 299 k.p.c. przez oddalenie jej wniosku o przeprowadzenie dowodu ze zdjęć krawężnika, a także naruszenie art. 162 k.p.c. podnosząc, że była chora. Ogólnie zarzuciła też sprzeczność istotnych ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz zarzucenie jej praw jako strony. Nadto zarzuciła naruszenie art. 5 k.c., wskazując na chęć wzbogacenia się przez powódkę.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Ustalenia faktyczne Sądu I instancji nie budzą zastrzeżeń i nie są w apelacji kwestionowane, wobec czego Sąd Apelacyjny przyjął je za podstawę swojego rozstrzygnięcia.

Apelacja okazała się zasadna w części dotyczącej zasądzonej kary umownej. Należy zauważyć, że w sytuacji, gdy powódka odstąpiła od umowy z pozwaną – co było okolicznością niesporną – skutkiem tego odstąpienia było unicestwienie zobowiązań wynikających z zawartej umowy, co w szczególności odnosi się do zobowiązania do zapłaty kary umownej. Innymi słowy z chwilą odstąpienia od umowy odpadła podstawa prawna roszczenia powoda o zapłatę kary umownej, przy czym dodać można, że, w doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się jednolicie, że wygaśnięcie stosunku obligacyjnego w takim przypadku następuje ze skutkiem ex tunc. W tym stanie rzeczy żądanie zasądzenia kary umownej nie mogło być uwzględnione i stąd konieczność zmiany zaskarżonego wyroku w zakresie dotyczącym zasądzonej przez Sąd I instancji kwoty 72.500 zł z odsetkami.

W pozostałym zakresie apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie. Rozstrzygnięcie Sądu I instancji w tym zakresie należy uznać za prawidłowe. Ustalenie wartości prac wykonanych przez pozwaną Sąd I instancji oparł na opinii biegłego sądowego, która nie budziła zastrzeżeń w zakresie trzech wyodrębnionych w niej kategorii robót, tj. robót ziemnych, nawierzchni drogowych oraz odwodnienia i zamurowania rowu przydrożnego, a tylko w zakresie dotyczącym robót zaliczonych do kategorii „elementy ulic” Sąd Okręgowy przyjął, że wartość wykonanych robót była o 9.472,49 zł niższa od wartości określonej w opinii biegłego, przy czym wskazał, że biegły w swoich wyliczeniach niezasadnie przyjął wykonanie przez pozwaną fundamentów pod krawężniki i oporniki, gdy pozwana zamiast tych fundamentów wykonała jedynie podsypkę piaskowo-cementową. Pozwana nie zakwestionowała w apelacji dokonanego przez Sąd I instancji wyliczenia procentowej wielkości wykonania umowy w stosunku do wartości kosztorysowej, zatem zgodzić się należało z Sądem I instancji, że uwzględniona w jego wyliczeniach wartość robót w kwocie 625.061,30 zł, obejmująca wskazaną przez biegłego kwotę 545.761,63 zł brutto za roboty nawierzchniowe i 79.300 zł brutto za wykonanie zjazdu z drogi wojewódzkiej, powinna być przemnożona przez wielkość procentowego wykonania umowy przez pozwaną (57,85%), a następnie powiększona o kwotę 82.960,01 zł za dostarczenie dodatkowej ilości kruszywa.

Zarzuty apelacji pozwanej dotyczące naruszenia przepisów postępowania nie znajdują właściwego uzasadnienia ani oparcia w materiale sprawy. Zarzut dotyczący oddalenia wniosku o przeprowadzenie dowodu ze zdjęć krawężników pozostawał bez wpływu na treść rozstrzygnięcia, skoro pozwana nie zakwestionowała żadnego z ustaleń faktycznych przyjętych przez Sąd I instancji ani też nie wskazała, jaka istotna dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczność nie została na podstawie tychże zdjęć ustalona. Nie można było też uwzględnić zarzutu sprzeczności istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, ponieważ pozwana nie sprecyzowała, na czym zarzucana sprzeczność miałaby polegać. Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się też naruszenia prawa pozwanej do obrony w procesie ani też jakiegokolwiek innego naruszenia jej praw. Zauważyć trzeba, że pozwana reprezentowana była w procesie przez ustanowionego dla niej profesjonalnego pełnomocnika z urzędu, z którego zrezygnowała w toku postępowania apelacyjnego, a zarzut naruszenia jej praw nie został przez nią skonkretyzowany, wobec czego nie można się do niego odnieść w sposób bardziej szczegółowy. Pozwana nie wyjaśniła również w czym upatruje zarzucane naruszenie przepisu art. 162 k.p.c. przez Sąd I instancji, wobec czego także ten zarzut nie poddaje się weryfikacji. Wreszcie nie zasługiwał też na uwzględnienie ogólnikowy zarzut naruszenia art. 5 k.c., pozwana nie wskazała bowiem jaka konkretna zasada współżycia społecznego miałaby zostać naruszona, ani też nie wykazała, aby dochodzenie przez powódkę spornych roszczeń na drodze sądowej było sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem przysługującego powódce prawa.

Kierując się powyższymi względami Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w sposób podany w punkcie 1 sentencji, natomiast pozostałej części apelację powoda oddalił jako bezzasadną na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach procesu za pierwszą instancję orzeczono po myśli art. 100 k.p.c., rozdzielając je stosunkowo pomiędzy stronami w proporcji 16 : 84 za pierwszą instancję oraz 49 : 51 za instancję odwoławczą, przy uwzględnieniu, że w I instancji powód poniósł koszty w wysokości 33.592 zł, a w II instancji 2.700 zł.

bp