Wyrok SA we Wrocławiu z 30 czerwca 2016 r. w sprawie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie

UZASADNIENIE

M. K. złożyła wniosek o zasądzenie kwoty 20.000 zł tytułem zadośćuczynienia za niesłuszne zatrzymanie w dniu 20 stycznia 2014 r., a także o zwrot kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy w Opolu wyrokiem z dnia 22 marca 2016 r., sygn.. akt: III Ko 519/15:

1.  zasądził od Skarbu Państwa – Komendanta Miejskiego Policji w O. – na rzecz wnioskodawczyni M. K. kwotę 1.800 zł (jeden tysiąc osiemset złotych 00/100) tytułem zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie, z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się orzeczenia.

2.  zasądził od Skarbu Państwa – Komendanta Miejskiego Policji w O. – na rzecz wnioskodawczyni M. K. kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych 00/100) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

3.  w pozostałym zakresie wniosek oddalił.

4.  kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.

Powyższy wyrok zaskarżyli: Komendant Miejski Policji, w O. oraz Prokurator Okręgowy w Opolu.

Komendant Miejski Policji zaskarżył wyrok w całości, zarzucając:

1.  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który ma wpływ na treść orzeczenia;

2.  obrazę przepisów prawa materialnego;

3.  obrazę przepisów postępowania, która ma wpływ na treść orzeczenia, w sposób opisany w uzasadnieniu apelacji.

Stawiając te zarzuty wniósł o reformację wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i stosownego do tego zasądzenie zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Alternatywnie wniósł o zmniejszenie kwoty zadośćuczynienia do 200 złotych.

Prokurator zaskarżył wyrok w części dotyczącej wskazania podmiotu zobowiązanego do świadczenia zasądzonego zadośćuczynienia i zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Na zasadzie art. 427 § 1 i 2 k.p.k., art. 437 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 438 pkt 2 k.p.k. wyrokowi temu zarzucił:

1.  mające wpływ na treść orzeczenia naruszenie przepisów prawa karnego procesowego, a mianowicie art. 552 b.k.p.k. i art. 554 § 4 k.p.k. poprzez błędną ich wykładnię, a w konsekwencji zobowiązanie do świadczenia zasądzonej kwoty 1.800 zł oraz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 120 zł Komendanta Miejskiego Policji w O. reprezentującego Skarbu Państwa, mimo braku ku temu podstaw, gdyż kwota zadośćuczynienia jak również zwrot kosztów zastępstwa procesowego winny być wypłacone ze środków budżetowych Sądu Okręgowego w Opolu.

2.  mające wpływ na treść orzeczenia naruszenie przepisów prawa karnego procesowego, a mianowicie art. 424 § 2 k.p.k. poprzez nie zawarcie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wyjaśnienia przesłanek zasądzenia zadośćuczynienia oraz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego od Komendanta Miejskiego Policji w O. na rzecz wnioskodawczyni M. K.;

w n o s z ą c o:

zmianę zaskarżonego wyroku poprzez wyeliminowanie z treści zaskarżonego orzeczenia Komendanta Miejskiego Policji w O. podmiotu zobowiązanego do wypłaty zasądzonej kwoty zadośćuczynienia i zwrotu kosztów zastępstwa procesowego przyznanego M. K..

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

1.  Odnośnie do apelacji Komendanta Miejskiego Policji w O..

Apelacja ta nie zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie wyjaśnić należy, że przedmiotem wniosku M. K. było zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie w dniu 20 stycznia 2014 r. w sprawie 4 Ds.110/14. Wadliwy jest w tych okolicznościach zarzut obrazy prawa materialnego, który skarżący opiera na „ uznaniu zaistnienia szkody i jej restytucji na poziomie 1.800 zł, zarzucając jednocześnie Sądowi meriti, że nie wskazał jaka część przypada na odszkodowanie, a jaka na zadośćuczynienie”.

W pkt 1 wyroku wyraźnie wskazano, że zasądzono na rzecz M. K. od Skarbu Państwa – Komendanta Miejskiego Policji 1.800 zł tytułem zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie. Wszelkie dywagacje na temat poniesionej przez wnioskodawczynię szkody o charakterze majątkowym są bezprzedmiotowe.

W kontekście zarzutu obrazy prawa materialnego podkreślić należy, iż obraza prawa materialnego może polegać na błędnej wykładni zastosowanego przepisu, zastosowaniu nieodpowiedniego przepisu, a także niezastosowaniu określonego przepisu w sytuacji gdy jego zastosowanie jest obowiązkowe. Obraza prawa materialnego może być przyczyną odwoławczą jedynie wtedy, gdy ma ona charakter samoistny. W judykaturze i doktrynie ugruntowane jest stanowisko, że naruszenie prawa materialnego polega na jego wadliwym zastosowaniu (niezastosowaniu) w orzeczeniu, które oparte jest na trafnych i niekwestionowanych ustaleniach faktycznych. Nie można więc mówić o obrazie prawa materialnego w sytuacji gdy wadliwość orzeczenia w tym zakresie jest wynikiem błędnych ustaleń faktycznych przyjętych za jego podstawę lub naruszenia przepisów procesowych (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego V KR 212/74, OSNKW 1974, poz. 233, z aprobującymi uwagami M. Cieślaka i Z. Dody, Pal. 1979, z. 12, s. 36; wyrok Sądu Najwyższego Rw.342/80, OSNPG 1981 r., poz. 103).

W przedmiotowej sprawie skarżący zarzuca wyrokowi błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku polegający na mylnym przyjęciu, że zatrzymanie wnioskodawczyni było niewątpliwie niesłuszne, jako, że wynikało z przywołanej sekwencji zdarzeń i służyło zabezpieczeniu kolejnych czynności procesowych. Taka ocena ma charakter polemiczny, a przede wszystkim pomija fakt, że Skarb Państwa odpowiada w tego rodzaju postępowaniu na zasadzie ryzyka. Wnioskodawczyni nie postawiono żadnego zarzutu, a jej zatrzymanie nie było konieczne, w niczym nie służyło wyjaśnieniu okoliczności faktycznych sprawy, a zwłaszcza nie ułatwiało przebiegu czynności procesowych dokonywanych przez Policję. Trafne są także dalsze ustalenia faktyczne mające znaczenie dla określenia wysokości zadośćuczynienia. Sposób traktowania wnioskodawczyni po zatrzymaniu, prowadzenie w kajdankach na badania lekarskie do szpitala na oczach ludzi, a wreszcie uciążliwości, których doznała w czasie noclegu (tj. niehigieniczne warunki bytowe w celi, hałasy, światło w nocy itd.), a wreszcie infekcja bakteryjna oraz plotki w środowisku po zwolnieniu, to ogół tych dolegliwości, które słusznie Sąd Okręgowy wziął pod uwagę przy miarkowaniu zadośćuczynienia za krzywdę wynikłą z niesłusznego zatrzymania wnioskodawczyni. Kwota 1.800 zł jest adekwatna do skali cierpień jakich M. K. doznała i tę ocenę Sąd odwoławczy w pełni podziela.

Proponowana przez Komendanta Policji kwota 200 zł ma charakter li tylko symboliczny i nie ma nic wspólnego z miarkowaniem wysokości zadośćuczynienia przy uwzględnieniu szeregu okoliczności, o których była mowa, a które Sąd Okręgowy w sposób wyczerpujący przeanalizował. Wbrew twierdzeniu skarżącego Sąd Okręgowy oparł się na tych wszystkich dowodach, które miały znaczenie dla rozstrzygnięcia w sprawie. Ocenił je zgodnie z zasadą oceny swobodnej, o której stanowi art. 7 k.p.k. Sposób rozumowania Sądu został przedstawiony w pisemnych motywach zaskarżonego wyroku, a Sąd odwoławczy uznając je za poprawne, wnioski co do zasady i wysokości roszczenia w pełni zaakceptował, poza podmiotem wskazanym do spełnienia zasądzonego roszczenia, o czym niżej wobec treści apelacji Prokuratora.

2.  Odnośnie do apelacji Prokuratora.

Skarga apelacyjna Prokuratora dotyczy jedynie zagadnienia właściwego wskazania podmiotu zobowiązanego do wypłaty wnioskodawczyni M. K. przyznanego jej zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie w dniu 20.01.2014 r. w sprawie 4 Ds.110/14. Nie zostało bowiem zakwestionowane rozstrzygnięcie Sądu I instancji w zakresie ustalenia przesłanek uzasadniających roszczenie wnioskodawczyni. Istotnie zatrzymanie M. K. – dokonane przez Policję w trybie art. 244 § 1 k.p.k. nosiło znamiona niesłusznego w rozumieniu przepisów rozdziału 58 k.p.k. i w tym zakresie motywacja Sądu Okręgowego jest zawarta w pisemnym uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Dopełnieniem tej oceny jest postanowienie Sądu Rejonowego w Opolu z dnia 30 stycznia 2014 r., sygn.. akt: II Kp 12/14, którym orzeczono o niezasadności zatrzymania M. K. po rozpoznaniu jej zażalenia na zatrzymanie.

W apelacji Prokurator nie podważa również orzeczenia w zakresie wysokości zadośćuczynienia (1.800 zł) zasądzonego na rzecz wnioskodawczyni z tytułu krzywdy wynikającej z wykonania środka przymusu w postaci zatrzymania, którego nie powinna była ponieść.

Skarżący nie godzi się jedynie ze wskazaniem Komendanta Miejskiego Policji w O. jako podmiotu zobowiązanego do wypłaty zasądzonego roszczenia oraz do zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 120 zł, prezentując pogląd, że należności te winny być wypłacone ze środków budżetowych Sądu Okręgowego w Opolu.

Stanowisko to zasługuje na akceptację.

M. K. wystąpiła do Sądu Okręgowego w Opolu z wnioskiem o zadośćuczynienie za niesłuszne zatrzymanie zastosowane w trybie art. 244 § 1 k.p.k. Niesłuszność zastosowania tego środka przymusu jest źródłem dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia na podstawie przepisów rozdziału 58 k.p.k. Z mocy art. 552 k.p.k. podmiotem sensu largo zobowiązanym do spełnienia roszczenia osoby uprawnionej jest Skarb Państwa. Problemem in concreto było ustalenie właściwego statio fisci. Na podstawie art. 25 ust. 1 i 2 ustawy z 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r., poz. 812 z późn. zm.) organem powołanym do reprezentowania Skarbu Państwa jest minister właściwy do spraw Skarbu Państwa. Natomiast w postępowaniu o odszkodowanie lub zadośćuczynienie chodzi nie o ochronę Skarbu Państwa tylko o jego reprezentację. Stąd też w art. 554 § 3 k.p.k. mowa jest o uprawnieniu do reprezentowania Skarbu Państwa. Gdyby wyłączyć udział Prokuratorii Generalnej w tym postępowaniu, gdyż z art. 4 ust. 5 pkt 2 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej wynika, że nie wykonuje zastępstwa procesowego Skarbu Państwa w postępowaniu karnym, to przez art. 558 k.p.k. należy odwołać się do art. 67 § 2 k.p.c. Z treści tego przepisu wynika, że za Skarb Państwa podejmuje czynności procesowe organ państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie lub organ jednostki nadrzędnej (zob. D. Świecki. Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. II, wyd. II, Wolters Kluwer 2015 r.; postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 2 grudnia 2015 r., II AKz 655/15, Lex nr 1997935).

Państwowymi jednostkami organizacyjnymi są: instytucje państwowe, urzędy państwowe, jednostki państwowe, centralne organy administracji rządowej, terenowe organy administracji rządowej, organy administracji państwowej, organy administracji zespolonej, organy administracji niezespolonej. Komendant Miejski Policji w O. jako terenowy organ administracji rządowej jest uprawniony do reprezentowania Skarbu Państwa w procesie, zwłaszcza, że to z działaniami funkcjonariuszy policji z Komendy Miejskiej Policji w O. wiąże się dochodzone przez wnioskodawczynię roszczenie.

Trafny wydaje się pogląd, że nie zachodzi tożsamość między podmiotem uprawnionym do reprezentowania Skarbu Państwa w procesie, a podmiotem zobowiązanym do wypłacenia zasądzonego odszkodowania lub zadośćuczynienia. Kwestię tę wyjaśnił Sąd Najwyższy w judykacie z dnia 14 września 2006 r., III CSK 59/06 wyrażając następujący pogląd: „ Kryterium wyboru reprezentanta w myśl art. 67 § 2 k.p.c. ma charakter materialnoprawny wyrażający się w zwrocie o działalności państwowej jednostki organizacyjnej, z którą wiąże się dochodzone roszczenie”. Przytoczona formuła okazuje się zbyt wąska ze względu na zróżnicowanie państwowych jednostek organizacyjnych oraz obszarów ich aktywności. W rzeczywistości Skarb Państwa występuje w postępowaniach przed sądem jako czynna albo bierna strona procesu oraz jako uczestnik postępowania nieprocesowego. Związek między roszczeniem a wskazanym statio fisci może wynikać nie tylko z jego działania obejmującego również zaniechanie, ale i z samej kompetencji. Dotyczy to zwłaszcza odpowiedzialności za zdarzenia z przeszłości. Na ustalenie statio fisci wpływają także okoliczności związane ze skutecznością, czyli wykonaniem wyroku, skoro środki, którymi musi dysponować Skarb Państwa – dłużnik, są przywiązane do jednostek organizacyjnych zgodnie z klasyfikacją budżetową, a nie stanowią ich własności w znaczeniu cywilnoprawnym.

Konkludując: uprawniony jest pogląd, że odszkodowanie lub zadośćuczynienie za niesłuszne zatrzymanie zasądzone na podstawie przepisów rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego podlega wypłaceniu z sum budżetowych Skarbu Państwa za pośrednictwem Sądu I instancji jako zobowiązanego do wykonania prawomocnego wyroku.

W budżecie Sądu Apelacyjnego są przewidziane na ten cel środki w Rozdz. 75595. W razie potrzeby Dyrektor Sądu Apelacyjnego przekazuje je w odpowiedniej wysokości do sądu I instancji wykonującego prawomocne orzeczenie.

Powyższe stanowisko znajduje potwierdzenie w instytucji roszczenia regresowego Skarbu Państwa przewidzianego w art. 557 k.p.k. w stosunku do osób, których bezprawne działania spowodowały niesłuszne skazanie, (…) niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie – dochodzone w postępowaniu cywilnym (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 19 sierpnia 1999 r., II AKa 141/99).

Podzielając w tym zakresie pogląd wyrażony w apelacji Prokuratora, Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że wyeliminował z pkt 1 i 2 części rozstrzygającej wskazanie Komendanta Miejskiego Policji w O. jako podmiotu zobowiązanego w imieniu Skarbu Państwa do wypłaty zadośćuczynienia i uiszczenia na rzecz wnioskodawczyni kosztów zastępstwa procesowego.

W pozostałej części (związanej z apelacją Komendanta Miejskiego Policji w O.) zaskarżony wyrok podlegał utrzymaniu w mocy z przyczyn wskazanych na wstępie niniejszego uzasadnienia.

Obciążenie kosztami postępowania odwoławczego Skarbu Państwa znajduje oparcie w art. 554 § 4 k.p.k. w zw. z art. 634 k.p.k.

SSA Andrzej Kot SSA Barbara Krameirs SSO( del.do SA) Edyta Gajgał